Arte berri baten sortzaile
Maiakovski XX. mendeko errusiar olerkari
handienetako bat izan zen, hats berri
bat eta indar eta bultzada ezin handiagoa
eman baitzion poesiari, eta erro-errotik
berritu baitzuen, Errusiako gizarteak eta
politikak aldaketa izugarria izan zuen garai
berean. Futurismoaren baitan, hizkuntza
poetikoa ikuspegi iraultzaile batetik landu
zuen, mintzairaren alderdi guztiak sakon
egokituz, eta berak halako indarkeria basaz
goratu zuen modernotasun urbanoaren
sen handiz.
Iraganarekiko oso kritikoa baitzen, berez
eta gogo biziz egin zuen bat 1917ko
iraultzaren alde leihatu ziren artistekin.
Maiakovskiren ustean, garai hartan bera izan
baitzen erabateko konpromiso politikoaren
eredua, arteak funtzionala behar zuen,
konstruktibista, eta XX. mendearen hasierako
abangoardia guztiak -futurismoa, kubismoa
...- bereganatu behar zituen. Helburu
horiek izan zituen Errusia sobietar
hartan 1920 inguruan eta artearen adar guztietan
-poesia, teatroa, zinema, arkitektura-
izan zen loraldi artistikoak. 1930 inguruan
mugimendu hark gainbehera handia
egin izanak Maiakovskiri arrunt erorarazi
zion bihotza.
Ohiz kanpoko nortasuna, maila bikaina,
hizlari eta esatari dohain handiak, bere
bizitzaren estilo erromantikoa bere idazlan
lirikoetan eta bere suhar militantean islatua,
pozaren eta tragediaren arteko nahasketa
erakargarria, eta olerkirako sen harrigarria
biltzen baitzituen, Maiakovski itzal
handiko pertsona guztiz ere miretsia izan
zen bere garaiko herritarrentzat.
Iraultzarekin kideturik
Vladimir Vladimirovitx Maiakovski Bagdadi-n
jaio zen, Kaukason, eta han igarozuen haurtzaroa harik eta aita, Uren eta
Basoen alorreko funtzionarioa, istripuz hil
zen arte. Maiakovksi familiak Moskun hartu
zuen orduan bizilekua, eta han pobrezian
bizi izan zen. Maiakovskik bigarren mailako
ikasketak utzi zituen alderdi boltxebikean
militatzeko. Hamazazpi urterekin atxilotu
eta preso sartu zuten. Espetxetik atera ondoren
ikasketei lotu zitzaion berriz Pintura,
Eskultura eta Arkitekturako Institutuan,
eta han ezagutu zituen futurismoaren bultzatzaile
izango ziren gazte batzuk. Literaturan
buru-belarri murgildurik, higikunde futuristako
kiderik nabarmenena eta sutsuena
izan zen V. Klebnikov-ekin batera.
Maiakovski izan zuten eragile nagusi
futuristek antolatu zituzten asalduzko eta
aztoramenezko olerki emanaldiek, jendearen
gustuari belarrondoko bat emarn» nahi
zioten haietxek, Maiakovskik 1913an argitara
eman zuen manifestuko izenburuak
dioenez. 1914tik 1917ra bitarte argitaratu
zituen idazlanek ospe handia ekarri zioten
bere herritarren artean. Urriko iraultzari
harrera ezin hobea egin zion, eta harrezkero
iraultzari laguntzea onartu zuen abangoardiako
artista talde txikian tarteko izan
zen, iraultza hark zekarren garai berriarekin
bat egingo zuen arte berri baten alde.
1918-1919an talde horrek Komunaren artea
zeritzan aldizkaria sortu zuen, Hezkuntzarako
Herri Ordezkaritzaren babesean.
Errusiako gerra zibilaren urte gogorrenetan
Maiakovskik erabateko konpromisoa
hartu zuen iraultzarekin. Ia egunero sortu
eta asmatu zituen eskuz esku banatzen ziren
pantletoetarako eta egunkarien ordez
saltoki hutsetako erakusleihoetan ezartzen
ziren iragarkietarako testuak, eguneroko
albiste politikoen berri militante iraultzaile
baten ikuspegitik emanez ; erakusleiho haiei
«Rosta erakusleihoak» esaten zitzaien, Rosta
baitzuen izena Errusiako telegrafo ajentziak.
Suhar eta ahalegin berberaz egin zituen
geroago estatuaren saltokietarako
iragarki ospetsuak.
1923tik aurrera, LEF higikundearen (Artearen
ezkerreko frontea) zuzendari eta
bultzatzaile izan zen ; higikunde horrek bialdizkari mota atera zituen : LEF aldizkariak
(1923-1925) eta LEF berria (1926-1929).
Sobiet agintearen aurreneko hamar urteetan
estetikaren inguruan izan zen eztabaida
handian, LEF joera moderno eta aldi
berean pragmatiko eta funtzionalistaren alde
egon zen. Higikunde hartan bildu ziren
sortzaileen ustean, beren estetikak ardatz
hauek zituen : Boris Pasternak-en poesia, V.
Meyerhold-en antzerkia, Dziga Vertoven eta
S. M. Eisensteinen filmak eta eskola kritiko
formalistaren lanak.
Pentsamolde horren harian, Maiakovskik
eguneroko gertakizunen kronika sutsu
bihurtu zuen bere poesiaren alderdi bat,
maiz gertaera jakinetan oinarritua eta egunkari
politikoetan argitaratua. Bidaia asko
egin zituen atzerrian barrena -Berlin, Paris,
Mexiko, Estatu Batuak- olerki emanaldiak
eginez, eta esatari eta eztabaiden gidari gisa
zituen dohainak liluratuta utzi zituen entzuleak,
bai atzerrian eta bai Errusian bertan,
batez ere sobietar literaturaren ahozko aldian,
paperik ez zegoen garaian alegia ; erregimen
berri haren eta bere artearen propagandagile
eragin handikoa izan zen beraz
Maiakovski.
Baina 1930 inguruan sobietar artearen
joera moderno eta berritzaile hark behera
egin zuen, eta estetika tradizionalago, veristago
eta eredugarriago bat nagusitu zitzaion,
aginteak eta irakurleek gero eta gehiago
onesten zutena. Bi joera horien arteko tirabiran
Maiakovskik gogotik egin zuen bide
berritzailearen alde, eta zorrotz eta zehatz
aztertu eta aurkeztu zituen Stalinek bultzatutako
bide tradizionalagoaren konformekeriak
eta atzerakoikeriak zekartzan alderdi
gaiztoak. Maiakovski bera sobietar literaturako
idazle nagusietako bat izan arren,
haren estiloari modernoegia iritzirik, sobietar buruzagi batzuek -Leninek hesteak
beste- begitan hartu zuten, gaitzetsi egin
zuten, eta oztopoak eta trabak jarri ere zizkioten
administrazioko kontuetan. Maiakovskik
alderdi komunistarekikoak egin
zituen estetikari zegozkion arrazoi ideologikoengatik
. Abangoardia politikoaren
eta abangoardia artistikoaren arteko lotura
hura hark bere indar eta suhar guztiaz lagundua
gainbeheran zegoela sumatu zuenean
arrunt eroria gelditu zen Maiakovski,
eta areagotu egin zitzaion berez zuen etsipenerako
joera. Bere buruaz beste egin
zuen Moskun 1930ean.
Poetika eta politika
Maiakovskik idazlan asko eta era askotakoak
idatzi zituen. Batik bat, zinemarako
historiak, hamabi bat olerki libuni : Oblako
v stanach (1914, Hodeia galtzak jantzita),
(Flejta pozvonocnika (1915, Orno flauta),
150.000.000 (1920), Ljublju (1921, Maite
dut), Pro eto (1923, Honetaz), Vladimir
Ilitx Lenin (1924), Choroso! (1927, Ederki!) ;
antzerki lanak : Vladimir Maiakovski
(1913), Misterija-Buff (1920, Misterio bufoa),
Klop (1929, Zimitza), Banja (1930, Bainuak)
; teoriazko testuak, batez ere Kak
dielat' stikhi (1926, Olerkiak nola egin)
saiakera.
Maiakovskiren poesia bi alderdi kontrajarrietan
banatua eta eztabaidatua izan zen
bere garaian. Arte hutsaren aldekoek garrantzi
handia eman zioten haren hizkuntza
poetikoaren berrikuntzari eta haren nortasun
lirikoaren nolakotasun oinazetuari,
haren konpromiso politikoak gaitzesten zituztela
. Haren alderdi politikoari baizik atxikiak
ez zirenek, berriz, haren berrikuntza
formala deitoratzen zuten, haina idazleak
ideologia jakin bati, komunismoari hain
zuzen, egin behar dion ekarriaren eredutzat
zeukaten Maiakovski. Nolanahi ere, eta
eztabaidak eztabaida, haren obrako alderdi
anitzak koherentzia guztiz sakon eta ezin
hautsizko batez daude elkarri lotuak.
Arteaz zeuzkan ideia oinarri-oinarrizko
batzuen defendatzaile sutsua izan zen, haren
sormenezko lan guztien iturburu izan
zirenak. Ideia horiek 1917 aurretik errusiar
futurismoaren aldekoek egina zuten manifestuan
bilduta zeuden, eta mutur muturreraino
eraman zituzten Errusiako aurreneko
joera modernistek, sinbolismoak batez ere,
estetikari buruz egin zituzten gogoetak.
Arteak behar zuen materialaren ahalmenak
aintzat hartu beharrak, berez, edozein helburu
figuratibo alde batera utzita, eragin handia
izan zuen sinbolisten eta lehenengo kubisten
bilaketan. Futurismoak hizkuntzari aplikatu
zizkion ahalmen horiek. Maiakovski
izan zen, Klebnikovekin batera, hizkuntzarenalderdi adierazgarri berri batzuen aurkitzailea
: entonazioak, hotsen antolamendua,
hiztegiaren hedadura zabaltzea...
Bestalde, artearen materiaren zentzu
horrek lotura berri bat ezarri zuen artearen
formaren eta edukiaren artean. Errealitate
jakin bat, eta bereziki garai bateko errealitate
herria, hori baita belaunaldi bakoitzak
bere gain hartzen duen zeregina, adierazi
ahal izateko, berrikuntza hori ez bakarrik
gai herrien bidez adierazi beharra zegoen,
material adierazgarria zeharo beste modu
batera antolatu beharra zegoen, mundu
modernoaren muinari guztiz atxikirik. Hala,
futuristek XX. mendeak zekartzan tankera
berriak sortzen zituen irudiak eta edertasuna
ulertzeko modu berri bat hartzen zuten
aintzat : hiri handia, teknikaren mundu
artifiziala bezain sormen indar handikoa.
Irudi haiek idazketa geometriko, latz, eztandazko
baten itxura hartu zuten, probokaziorako
joera zuen estiloaz.
LEF
Maiakovskik 1914 idatzi zituen hitz batzuk
aldatuko ditugu hona, haren estetikaren
argigarri : Tuturismoaren poesia hiriaren
poesia da, gaurko hiriarena. Iraganeko
poetek ezagutzen ez zituzten elementu berriz
aberastu ditu hiriak gure esperientziak
eta gure inpresioak (...). Guk, hiritarrok, ez
ditugu basoak, zelaiak eta loreak ezagutzen,
hirietako tunelak besterik ez ditugu ezagutzen,
eta hango mugimenduak, hango zaratak
eta orroak, hango distira iheskorrak,
hango joan-etorri etengabea (...). Hitzak ez
du deskribatu behar, berez dauka adierazi
beharra. Hitzak badu bere perfumea, bere
kolorea, bere arima. Aldatu egin da beraz bizitzaren
erritmoa (...). Poesia zaharreko erritmo
motel, lasai, erregularrak ez datoz bat
gaurko hiritarraren psikismoarekin. Sukarra,
hona gaurko bizitzaren mugimenduaren sinboloa
. Hirian ez dago lerro erregular, biribildu,
neurturik. Angeluak, hausturak, sigisagak
dira hiriaren irudiaren ezaugarriak.»
LEF higikundearen arabera, testuinguni
iraultzaileak jarduera estetikoaren izatea
hera aldatu beharra zeukan, ordu arte bezala
eguneroko bizitzatik bereizia egoteari
utzi eta gizartearen baitan sartu beharra baitzuen,
eta gizon erabateko, alienatu gabearen
mitoari erantzun behar zion, filosofia
marxistak giza izateari buruz proposatzen
zituen alderdi guztiak bere gain hartzeko.
LEF higikundearen programaren oinarria,
heraz, artearen heriotza zen, baina arte hori
errealitatearen apaindurazko adierazpen
soila zen, begiratze hutserako pentsatua
zegoena ; arte mota hori arbuiaturik, haren
ordez objektu funtzionalak sortu behar zituen
arteak, gizartean eragin zuzena izango zutenak eta gizon berriaren psikologia
tankeratuko zutenak orobat.
Artearen baliagarritasuna aldezte horretan,
artista askok parte hartu zuen, zeinek
bere alorrean, Maiakovskiren poesia berriemaile
eta borrokalariaz gainera : Tatlineren
monumentu dinamikoak, Rodtchenko-ren
fotomontajeak, Vertov-en eta Eisenstein-en
lehenengo filmak, Meyerhold-en ikuskari
erabatekoak...