Literatura Unibertsala»Idazle hautatuak
Benedetto Croce (1866-1952) Gabriele DAnnunzio (1863-1938)
Benedetto Croce
Benedetto Croce italiar filosofo, idazle
eta historialaria 1866an jaio zen L'Aquilako
eskualdean eta 1952an hil zen Napolin. XX.. endearen lehen erdiko italiar humanista
handienetakoa izan zen, eta faxistek ezarritako
erregimen politiko handinahi eta
zapaltzaileari aurre egiteko eta gerrak suntsituriko
nazio bat berreraikitzeko ahaleginari
esker Italiaren izpiritu modernoaren aita
bihurtu zen.
Italiako erdialdean lurrak zituen Napoliko
familia batean sortu zen Croce, eta giro
erlijioso, monarkiko eta kontserbadorean
hezi zuten. Bere bizitzako urte gehienak Napolin
igaro zituen, eta inguru hartako bizitzaren
eta bertako heroien biografiaren ezaguera
sakona eskuratu zuen.
16 urte zituela umezurtz gelditu zen,
lurrikara baten ondorioz, eta bere bizitza
«amesgaizto» bihurtu zen, egileak berak aitortu
zuenez. Lehen urteetan ezagutu zuen
mundu ordenatua goitik behera astindu
zuen gertaera hark, eta betiko kutsua utzi
zion Croceri. Harrezkero pertsona bakartia
izan zen, nahiz eta jarduera bizia eta lan
handiak burutu ; beti bilatu zuen askatasuna,
sormen askatasuna, eta norberak bere izpiritua
askatasunean osatzeko duen eskubidea
aldarrikatu zuen.
Ezbehar izugarri haren ondoren lanean
aurkitu zuen bere etsipena ahazteko bidea.
Erroman zuzenbide ikasketak hasi zituen, baina
alde batera utzi zituen, eta bere kasa jardun
zuen ikasten ; gaur egun historiako ikasle
autodidakto ospetsuenetakotzat hartua da.
Egileak esan zuenez, Erromako urteak
izan ziren bere bizitzako beltzenak. Napolira
itzuli zelarik, esan bezala, bere kasa hasi
zen ikasten, historia eta filologia lehenik,
filosofia geroago (1902 ingurutik aurrera
batez ere). Metodoari buruz zituen kezken
eraginez, filosofian murgildu zen ordu arte
historialari izan zena, eta horrela hasi zenhistoriaren kontzeptua eta historiak artearekin
zuen lotura definitzen. 1903an La Critica
kultura kritikako aldizkaria sortu zuen,
eta harrezkero, bere filosofia sistema osatuz
joan zen, gero ikusiko den bezala.
1910ean erreinuko senatari izendatu zuten
eta 1914an ezkondu egin zen. I. Mundu
Gerran aliatuekin bat egin zuen, baina
beti baztertu zuen gerra goi mailako eta
behe mailako kulturen arteko gatazka zela
sinetsarazi nahi zuen ideia. Gerra ondoren
politikan jardun zuen baina Mussolinik aginpidea
hartu zuenean haren kontra agertu
zen eta bere karrera politikoa bertan behera
gelditu zen. 1926tik 1943an faxismoa
gainbehera etorri zen arte, bere izena debekatuta
egon zen, nahiz eta ezin izan zituzten
haren obrak debekatu. Croce faxismoaren
kontrako mugimenduaren sinbolo
bihurtu zen; haren ustez faxismoak Italia
berri bat nahi zuen, bertute zibilen gainetik
berekoikeria jartzen zuen Italia bat, itxura
eta keinua jartzen zituena benetako ekimenaren
gainetik.
Izpirituaren filosofia eta literatura lan nagusiak
Croceren lehen urteetako obretan, azpimarratzekoa
da estilo trinkoa, ironia eta
polemikarako joera. Hasierako idatzietan
erudizioari heldu zion, baina laster ikusi
zuen bide hura aski mugatua zela beretzat.
Horrela, 1903an La Critica aldizkaria sortu
zuenez gero aldaketa nabarmena ikusi zen
Croceren karreran. Hasieran kronika eruditoa
egin bazuen, harrezkero gehiago kezkatu
zen bere garaiko Europako gertaera historiko,
filosofiko eta literarioen kritika egiteaz.
Garaitsu hartan hasi zen, orobat, izpirituaren
filosofia deritzona azaltzen eta
lantzen. Croceren filosofia filosofia erromantiko
klasikoaren arrazionalismoan oinarri
harturik osaturiko filosofia sistema bat
da eta hartan garrantzi handia izan zuen
Hegelek. Hegelen ideiei jarraituz, errealitatea giza izpirituaren esperientzia inmanentera
mugatu zuen ; haren ustez ez dago giza
adimenaren kontzientzia subjektiboaz haraindiko
mundu objektiborik, eta berebiziko
garrantzia ematen zion intuizioari, intuizioa
hartzen baitzuen literatura eta arte lanaren
oinarritzat, ezagutza intelektualaren aurreko
egoeratzat. Bestalde, Croceren sistemaren
printzipio nagusia sistemaren egituran
eta historian zehar izpirituak betetzen duen
zirkulartasuna da. Izpirituak, zirkulartasun
horretan, aldi teorikoak edo intelektualak
(estetika eta logika) eta praktikoak (ekonomikoa
eta etikoa) betetzen ditu. Izpiritua
beraz, inmanentea eta dinamikoa da,
haren ustez. Eta ikuspegi horretatik, historia
filosofiarekin identifikatu zuen, eta oinarrizko
zeregina eman zion ezagutzaren alorrean
historizismoari, Teoria e storia della
storiografia (1912, Historiografiaren teoria
eta historia) liburuan erakutsi zuenez.
Filosofia sistema horren lehen azalpenak
Estetica (Estetika, 1902) obra handian
eman zituen ; estetika positibistaren kontra
azaldu zen, eta artea jarduera intuitibo gisa
azaldu zuen, ez jarduera intelektual gisa.
Bere ideiak zehaztuz joan zen geroagoko
beste zenbait lanetan, adibidez : Logica come
scienza del conceto puro (1909, Logika kontzeptu
puruaren zientzia gisa), Problemi di
estetica (1920, Estetika arazoak), Nuovi saggi
di estetica (1920, Estetikari buruzko saiakera
berriak), etab.
Baina filosofiari buruzko lanez gainera,
aipagarriak ditu historiografiako lanak ere,
besteak beste, Storia del regno di Napoli
(1925, Napoliko erreinuaren historia) eta
Storia d Italia del 1871 al 1915 (1928, Italiako
historia 1871tik 1915era). Lan horietan
arrazoia eta gogoeta morala jarri zuen
aktibismoaren gainetik, eta faxismoaren
kontrako jarrera agertu zuen, esan bezala.
Gabriele D'Annunzio
Gabriele dAnnunzio italiar idazlea Pescaran
jaio zen 1863. urtean eta Brescian hil
1938an. Hainbat lan egin zituen, olerkari,
eleberrigile, antzerkigile, kazetari eta politikari
gisa, eta XIX. mende amaierako eta XX.. ende hasierako italiar idazle nagusietakoa
eta garai hartako pertsonaiarik eraginkorrenetako
bat izan zen.
DAnnunzio familia lurjabe aberats batean
jaio zen. Erromako unibertsitatean egin
zituen letretako ikasketak eta oso gazterik
hasi zen ospea irabazten Primo bere olerki
bildumaren argitalpenari esker (1879, Udaherri
hasieran). Garaitsu hartakoa du, orobat,
Canto Novo (1882, Kantu herria) bilduma,
aurrekoa baino pertsonalagoa, eta deskribapen
sentsual, sutsu eta oparoez betea.
Lehenengo hi obra haietan parnasianismoaren
eragina sumatzen zaio D'Annunziori.
Erroman igaro zituen urteetan estetizismoaren
eta dekadentismoaren eragina ere
jaso zuen, eta haietatik ikasi zuen, hesteak
heste, teknika formalaren zaletasuna. Horrela
idatzi zituen, esaterako, bere eleberri autobiografikoa,
Il piucere(1889, Plazerra) eta
L'innocente (1892, Inozoa). Lan horietan
bietan, bestalde, agertu zituen Nietzscheren
supergizonen tankerako heroi gartsuak.
Lan haien ondoren hutsune morala betetzeko
asmoa erakutsi zuen, eta horren
arriskuaz ohartzen bazen ere, Nietzscheren
supergizonaren mitoa hartu zuen oinarri
gisa eta «boterea lortzeko grinaren- ordez
ideia estetizatzaileak erabili zituen. Joera
horri jarraituz idatzi zituen Il trionfo della
morte (1894, Heriotzaren garaipena), bere
eleberririk ezagunena, Le vergini dellarocce (1895, Harkaitzetako Amu Birjinok),
Nietzscheren heroi amoralak protagonista
dituena, eta Ilfuoco (1900, Sua) eleberri erotikoa
.
1894. urtean maitasunezko harreman
luze bat hasi zuen Eleonora Duse antzezlearekin
eta obra bikainak eskaini zizkion hari,
adibidez La Gioconda (1899) eta Francesa
da Rimini trajediak, esaterako. Harreman
hura eten ondoren hien arteko harremanari
buruzko xehetasunak argitaratu zituen lehen
aipatu den Sua eleberrian.
Baina bere antzezlan nagusia 1904an
eman zen argitara. La figlia di Iorio (lorioren
alaba) du izenburua, eta Ahruzziko nekazarien
superstizio eta beldurrei buruzko
drama poetiko bat da. I. Mundu Gerra aurretik
idatzi zuen, orobat, bere eleberri nagusietakoa,
Forse che si forse che no (Agian
bui, agian ez, 1910). Azkenik, azpimarratzekoa
da garai hartan olerkigintzaren alorrean
egindako lana : Laudi del cielo del mare della
torra e degli eroi (Zeruaren, itsasoaren,
lurraren eta heroien gorazarreak, 1900-
1904) hilduma da lan aipagarriena, batez
ere hilduma hori osatzen duen hirugarren
liburua, Alcyone izenekoa (1903). Liburu
horretako zenbait olerkitan izadiarekiko bat
egite sentsual eta atsegingarria aldarrikatu
zuen eta italiar olerkigintza modernoaren
aitzindaritzat hartuak dira. Otira horietan
ordu arte nagusitu ziren apaingarri modernistak
murriztu zituen eta errealismo trinkoaren
bideari heldu zion gehiago ; hori izan
zuen ezaugarri nagusietako bat hain zuzen
ere, estetizismoaren eta errealismoaren arteko
sintesi latza.
1910ean Frantziara ihes egin behar izan
zuen. Oso bizimodu nahasia eta bitxia zeraman
eta hainbat obra idatzi zituen arren,
ez zuen bizimodu hura mantentzeko adina
diru irabazi eta zor asko egin zituen. Frantziako
egonaldian zenbait lan idatzi zituen,
adibidez Le martyredeSaintSebastien (1911,
San Sebastianen martirioa), frantsesez, eta
Gorazarreok hildumako laugarren liburua,
Merope (1912), Libiako konkista goresten
duen Canzoni della gesta d'oltremare (Itsasoz
haraindiko egitandiaren kantua) olerkia
hiltzen duena, hesteak heste.
I. Mundu Gerra hasi zenean Italiara itzuli
zen bere herria gerran sartzeak eragin zion
suhartasunak bultzatuta. Berak ere gerran
parte hartu zuen ; borrokalari sutsua izan
zen, eta begi bat galdu zuen borrokan. Garai
horretan, supernazioaren mitoak hartu zuen
D'Annunzioren obran ordu arte supergizakiaren
mitoak izan zuen lekua.
1919. urtean Versaillesko itunaren kontra
azaldu ziren DAnnunzio eta haren 300
bat jarraitzaile ausart, arditi deituak. Versaillesko
itunaren kontrako jarrera horren
erakusgarri da heren ustez Italiarena zen
haina itunaren arabera Jugoslaviari eman
behar zitzaion portu dalmaziar bat, Fiume,okupatu izana. Fiumen diktadura moduko
dat ezarri zuen D'Annunziok 1920. urtea
arte, italiar gudarosteak aginpidetik egotzi
zuen arte alegia. Ekintza hark portu harekiko
Italiaren interesa piztu zuen, ordea, eta
Italiak portu hura bereganatu zuelarik faxisten
eta Mussoliniren aldeko sutsua izan
zen D'Annunzio. Bere lanen argitalpen
nazionala eta titulu bat eskaini zioten faxistek,
haina, D'Annunziok ez zuen harrezkero
halako eraginik izan politikan.
Lomhardiara erretiratu zen, eta han eman
zituen bere azken urteak, memoriak eta
aitortzak idazten.