Gaztetako urteak eta lehenengo literatura lanak
Strindbergen aita burgesiako kidea zen,
nahiz eta bere negozioetan ez zuen arrakasta
handirik izan, eta ama, herriz, zerbitzaria
zuen. Strindbergek arazo asko izan zituen
haurtzaroan : ekonomia estuasunak
izan zituen familiak, gurasoen jatorrian zegoen
desberdintasunak segurtasun falta
nabarmena eragin zion, aitaren zorroztasuna
jasan behar izan zuen eta ama erlijioaren
fanatikoa eta nahiko utzia zuen, Strindbergek
herak Tjanstekvinnans son (1886,
Neskame baten semea, lau ale) bere autobiografia
handian jakitera eman zuenez.
Tentsio eta egoera lazgarri asko bizi izan
zituen, heraz, eta ez zen zoriontsu izan, egileak
bere obretan aditzera eman zuenez,
bere amaren erruz.
1867az gero Uppsalako unibertsitatean
egin zituen ikasketak, haina hainbat etenaldi
egin zituen. Medikuntza ikasketak hasi zituen
haina ez zuen titulurik atera eta tartean
hainbat lanbide izan zituen, dirurik ez
zuela-eta. Bizibidea ateratzeko kazetari autonomo
gisa jardun zuen Estokolmon, eta
heste zenbait lanetan ere aritu zen, baina
ez denbora luzez.
Gaztetan hasi zen, 1872n, bere lehen lan
ospetsua, Master Olof (Olof maisua) prestatzen,
haina ez zuen argitara eman 1881
arte. Suediar erreformazale baten bizitzari
buruzko drama erromantikoa da, Shakespeareren
eta Henrik Ibsenen Brand obraren
eraginpean idatzia. Errege Antzokian
baztertu egin zuten obra hura ordea, eta
horrek etsipen handia ekarri zion Strindbergi
. Harrezkero sekula ez zuen erakunde
ofizialekiko eta tradizioarekiko konfiantzarikerakutsi. Dena dela, 1881ean aurkeztu
zenean suediar antzerkigintzaren maisulantzat
hartua izan zen Olof maisua.
1874-1882 urteen artean Errege Liburutegian
jardun zuen lanean. 1875ean Siri von
Essen ezagutu zuen. Goardiako ofizial baten
emaztea zen Siri, baina ez zen senarrarekin
zoriontsu bizi ; horrela, Strindbergekin
harremanetan hasi eta 1877an ezkondu
egin ziren. Harreman sutsua izan zuten, baina
azkenean dibortziatu egin ziren 1891n,
eta Strindbergek emazteari utzi behar izan
zion bere seme-alaben zaintza. Dena dela,
harreman hark eragin handia izan zuen
Strindbergen karreran, hasierako urteetan
idazteko grina areagotu baitzion. Urte haietan
idatzi zuen, esaterako Roda rummet
(1879, Gela gorria), Estokolmoko gizartearen
gehiegikeriei buruzko kontakizun satirikoa
eta umoretsua. Suedian horrelako lan
bat idazten zen lehenengo aldia zen hura,
Suediako lehen idatzi soziala, eta hai gaiaren
aldetik egindako berrikuntza hark eta
bai obra hartan erabili zuen estilo berrizaleak
ospe handia eman zioten Strindbergi,
nahiz eta zenbait kritikarik ez zuen begi
onez ikusi Strindbergen kritika zorrotz eta
anarkikoa.
Urte haietako artikuluetan kapitalismo
basatiaren babesean hesteren kontura neurriz
gaineko irabaziak lortzen ari zirenen
kontrako iritzia azaldu zuen. Garaitsu hartakoa
du, orobat, Peter zorionekoaren bidaiak
(1881) antzezlana, kritika sozial garratzeko
obra, eta hurrengo urtean Det nya
riket (Erreinu berria) argitaratu zuen, bere
garaiko Suediari buruzko satira zorrotza.Garai hartan, eta Zolaren obraren eraginez
batez ere, gizartearen kontrako idatziak
argitaratu zituen eta horren eraginez
sorterritik ihes egin behar izan zuen 1883an.
Kontinentean barrena hara eta hona bidaiatu
zen hurrengo sei urteetan bere familiarekin
batera -bere egonkortasun faltaren
adierazgarritzat hartu izan da joera hori-,
eta adimen eritasun larri baten zantzuak
antzematen hasi zitzaizkion arren, hainbat
obra -eleberriak eta obra dramatikoak bereziki-
idatzi zituen bitarte hartan. 1884an,
esaterako, bere lehen kontakizun bilduma
eman zuen argitara : Giftas (Senar-emazteak)
. Obra hura izan zen Strindbergen lan
polemikoena, eta esetsi egin zuten han
adierazten omen zituen iritzi iraingarriengatik
. Besteak beste, Europako iparraldean
emakumearen eskubideen alde egiten ari
ziren ahaleginak salatu zituen eta ideiamisoginoak plazaratu zituen ; bestalde, intelektualen
kontra ere agertzen zen eta suediar
erakundeak eta erlijioa ere kritikatu
zituen. Azkenean, aske utzi zuten, baina
sekula ez zuen gainditu gertaera lazgarri
hura, eta harrezkero pertsekuzio mania jasan
zuen ; emaztea bera ere segika ibiltzen
zitzaiola pentsatu izan zuen sarritan.
Auzi hartatik onik atera zelarik, dena
dela, indarberrituta hasi zen berriro antzerkiak
idazten. Sexuen arteko borrokaren
berri eman zuen eta emakumearen inguruko
iritzi kontrajarriak adierazi zituen, oro
har, garai hartako obretan : Fadren (1887,
Aita), Froken Julie (1888, Julie andereñoa),
Fordningssgare (1889, Hartzekodunak).
Horietan denetan adierazi zuen, gainera, gizarte
ohitura eta konbentzioen kontrako
jarrera. Teknikari dagokionez, bestalde,
naturalismoaren teknika erabili zuen -elkarrizketa
soilak, gertaleku xumeak, oparotasun
eta luxu oroz gabetuak, etab.- eta
ikuspegi psikologikoa erantsi zion teknika
horri. Horrela sortu zuen, lehen esan bezala,
Europako antzerkigintza berria.
Sorkuntza aldi oparo hartan idatzi zuen
halaber, Hemsoborna (1888, Hemsoko biztanleak),
Estokolmoko harkaitz uharteei
buruzko eleberria, naturalismo trajikoaren
maisulanetako bat. Uharte haiek izan ziren,
beste zenbait obretan ikusi zenez, Strindbergen
inspirazio iturri nagusietako bat.
1889an Suediara itzuli ondoko urteak
bakardadean eta etsipenean murgilduta igaro
zituen. Nietzscherekin gutun bidezko
harreman handia izan zuen, eta azpimarratzekoa
da supergizonaren ideiak bere
obran izan zuen eragina, I Hafsbandet
(1890, Itsaso zabalean) eleberri naturalista
eta katastrofikoan esaterako.
Suediako literatura modernoaren aitzindari
gisa aski ezaguna zen Strindberg garaitsu
hartarako, baina alkoholismoak jota zegoen
eta ez zen lanbide batean luzaro jarduteko
gai. 1891n lehen emaztearengandik
dibortziatu zen eta 1892an sorterritik alde
egin zuen berriro, Berlina. 1893an bigarrenez
ezkondu zen, baina handik bi urtera
bigarren emaztearengandik banandu zen.
Hurrengo urteak urte antzuak izan ziren
Strindbergen literaturari dagokionez.
Lurjota zegoen fisikoki eta psikikoki eta krisi
larria jasan zuen bigarren emaztearekin
hautsi ondoren. Krisi horrek eromenaren
mugetaraino erama zuen : alkimia eta isilpeko
beste zenbait zientzia ikasten aritu
zen, eta obsesioek bere mendean hartu
zuten.
Egoera hartan idatzi zuen, 1897. urtean,
bere sentipen eta atsekabeen berri azaltzen
duen Inferno (Infernua, lehenik frantsesez
idatzi eta ondoren suedierara itzulia) obra.
Infernua obran antzerki espresionistaren
aitzindaritzat har daitezkeen zenbait ezaugarri
antzematen zaizkio.
Azken urteak
1897an Suediara itzuli zenean, Lunden
egonaldi bat egin zuen, baina Estokolmon
kokatu zen 1899an, eta han bizi izan zen
hil arte. Urte hartan bertan hasi zen bere
azken urteetako lanik aipagarriena, eleberri
historikoen sail bat, idazten. Eleberri
horietan bizitza «Indarrek», indar zorrotz
baina zuzenek gidatzen dutela aldarrikatu
zuen. Sail horretako obra nagusia Gustav
Vasa izenburukoa da, egitura sendokoa eta
elkarrizketa biziez osatua.
Etsipenezko urte haietan, bestalde, katolizismoari
heldu zion, baina oso fede bitxia
zen harena : Jainkoaren beharra azpimarratzen
zuen eta elizarenez haraindiko
arauetan oinarritzen zen fede bat aldarrikatu
zuen. Fede berri hark indarberriturik edo,
zenbait antzezlan bikain idatzi zituen ondorengo
urteetan, adibidez Till Damaskus
(1898-1901, Damaskoko bidea), hiru atalez
osaturiko drama. Bertan agertzen den Atzerritarra
pertsonaia Strindberg bera zen, izpirituaren
bakearen bila zebilen alderraia,
eta beste protagonistak, Emakumeak, Siri
eta Frida, biak, gogoratzen ditu. Urte haietan
idatzi zituen, halaber, Heriotzaren dantza
(1901) eta Ett dromspel (1902, Ametsa)
besteak beste.
1901ean hirugarrenez ezkondu zen,
nahiz eta Damaskoko bidean esan zuenez
ez dagoen ezkontza baino infernu okerragorik
. Egilearentzat «neguko udaberria» bezalakoa
izan zen ezkontza hura, inspirazioa
berreskuratu baitzuen hari esker. Hirugarren
emaztearengandik ere banandu egin zen,
ordea, eta samina nagusitu zen Strindbergen
bihotzean. Egoera horretan idatzi zuen,
besteren artean, Svarta Fanor (1907) eleberri
satiriko groteskoa, Estokolmoko zirkulu
literarioetako bizioa eta ustelkeria
kritikatzeko idatzia. Urte hartan bertan,
bestalde, Teatro Intimoa sortu zuen eta hartarako
idatzi zituen, urte hartan bertan,
Spoksonaten (Mamuen sonata), Pelikanen
(Pelikanoa), Hildakoen uhartea, etab.
Azken obra aipagarria, Bide luzea antzerkia,
1909an argitaratu zuen. Obra hartan
protestantismoaren alde eta nekazariak
ondasun sortzaile gisa hartzen dituen sozialismo
nekazariaren alde agertu zen.
Strindberg, idazle oparo eta berrizalea
Strindberg idazle oparo eta sailkatzen
zaila izan zen. 70 bat drama, dozena bat
eleberri inguru eta hainbat kontakizun
saiakera, olerki eta lan historiko idatzi zituen
. Bere lehenengo aldiko obretan naturalismoa
da ezaugarri nagusia ; 1895ean bigarren emaztearengandik banandu ondoren
jasan zuen krisia bitartean idatzitako obrak
dira lehen aldi hori osatzen dutenak, protestantismoa
alde batera utzirik, bere katolizismo
bitxi hari heldu zion garaia artekoak,
hain zuzen ere. Eta bigarren aldian, berriz,
mistizismo sinbolista nagusitzen da.
Paradoxaren idazletzat hartu izan dute
zenbait kritikarik, bere ideiei eta pentsamenduari
dagokionez. Izan ere, sexuen arteko
gatazka izan zen bere obretako gai nagusia
eta emakumeen kontra agertu zen oro
har, baina aldi berean gizadiaren mireslea
ere izan zen, herritar xeheen alde egin zuen,
eta intelektualen jarduera eta gizartea kritikatu
zuelarik, langileen mirespena bereganatu
zuen.
Orokorrean, Strindbergen obra azpimarratzekoa
da kritikarako joera, arau sozial
eta kulturalak iraultzeko grina eta, oro har,
suediar literaturan gai eta joera berriak erabili
izana.