Literatura Unibertsala»Idazle hautatuak
Anton P. Txekhov (1860-1904)
Haurtzaroa eta gaztaroa
1860an jaio zen Anton Pavlovitx Txekhov,
Taganrog-en, Errusiaren hegoaldean,
Azov itsasoko portu batean. Sei senidetatik
hirugarrena zen. Aita aldeko aitona jopua
zen jatorriz, baina diru mordoska bat aurreratzea
lortu zuen eta askatasuna erosteko
gauza izan zen. Antonen aitak -dendaria,
erlijiozale porrokatua, zurruna eta intolerantea-
gogortasun bereziz hezi zituen
bere umeak. Antonen amak, berriz, errusiar
eleberri gordin bateko gaia izan zitekeen
esperientzia bizi izan zuen gaztetan :
oihal saltzaile ibildaun baten alaba zen eta
Errusia osoa korritu zuen aitaren gorpuaren
bila, koleraz hil baitzen hau, egin ohi
zituen bidaldietako batean. Hala heldu zen
Taganrog-era eta hiri horretan ezkondu zen
Txekhoven aitarekin.
Etxeko dendan ikasi zuen, beraz, Txekhov
gazteak, te-kaxa, vodka, petrolio, erlijio-gauzaki
eta gainerako salerosgaien artean,
inguruan zuen gizarte errealitateari
buruzko lehen ikasgaia. Beti izan zuen gogoan
jaioterriaren oroitzapen atsegina. "Gustukoa
nuen ene jaioterria. Hain iruditzen
zitzaidan ederra eta abegitsua [...1 Maite
nituen hango berdetasuna, hango goiz
eguzkitsuak, hango kanpaien hotsa", idatzi
zuen bere esperientzia asko islatu zituen
Bizitza baten istorioa (1896) eleberrian, aitarekiko
konponezinak, besteren artean.
Baina garaitsu horretan forjatu zuen probintzietako
jendearen eta gizartearen aurkako
iritzia ere. Hona zer dioen Txekhoven Osaba
Vania antzerki laneko pertsonaia batek :
"Maite dut bizitza, oro har, baina ene indar
guztiz gorrotatzen eta mesprezatzen dut
errusiar probintzietako bizitza, bizitza kaxkar,
doilor hori".
Oroitzapen goibela zuen haurtzaroaz.
Haren eskutitzetan lekukotza ugari ageridira aitaren irudiaz eta haurtzaroko esperientziez
: "Gogoan dut artean bost urte ez
nituela hasi zela ni hezten, edo, hobeto
esanda, ni jotzen. Goizean, esnatzen nintzenean,
beste ezer baino lehen pentsatzen
nuen : joko ote nau gaur?". Bizikizun horietan
oinarriturik eraiki zen Txekhoven agnostizismoa,
1892ko beste gutun batean
idatzi zuenari kasu egiten badiogu : "Beldurra
diot erlijioari. Eliza baten aurretik pasatzen
naizenean, haurtzaroa etortzen zait
gogora, eta izuak hartzen nau."
1876an, aitaren merkataritzarako ezgaitasuna
zela-eta, negozioak porrot egin zuen,
eta familia Moskura joan zen bizitzera. Anton
Taganrog-en geratu zen bigarren mailako
ikasketak bukatu arte. Osabaren etxean
bizi izan zen, klaseak eman zituen eta
beste lan batzuetan ere aritu zen, ikasketak
ordaindu ahal izateko. Ikasketak amaitu
zituenean, etxekoekin biltzera joan zen,
eta familiari loturik segitu zuen bizitza
osoan, hartaraino, ezen, Anton bera izan
baitzen familia mantendu zuena. 1880an
medikuntza karrera hasi zuen Moskun, eta
1884an amaitu zuen. Urte hartan izan zuen
lehenengo hemoptisi atakea (odola bota
zuen ahotik), eta orduan hasi zuen heriotzarekin
amaituko zen tuberkulosiaren aurkako
borroka luzea. Ikasketa aro horretan,
politika asaldura handiak izan ziren Errusian,
1881ean Alexandro II.a tsarra hil zutelarik,
gobernuak ezarritako zapalkuntza
basa zela-eta.
Medikuntza ikasle eta ipuin idazle
Anton Txekhovek benetako bokazioa
zuen medikuntzarako, baina hori ez zen
inoiz oztopo izan haren beste zaletasun
handirako, literaturarako, alegia. Hona zer
idatzi zion, 1888an, Suvorin-i, Txekhovenargitaldari eta lagun minari : "Medikuntza
emazte dut, eta literatura ohaide. Batarekin
aspertzen naizenean, bestearekin ematen
dut gaua. Horrela ez da monotonoa gertatzen,
eta bestalde, ez batak eta ez besteak
galtzen du ezer askorik, nire desleialtasunaren
kariaz". Idazleak berak aitortu zuen,
medikuntzako ikasketei eta praktikari esker,
gizakia askoz hobeto ezagutzeko aukera
izan zuela.
Medikuntzako ikasle zela ipuin edo
kontakizun labur asko argitaratu zituen
hainbat egunkari eta aldizkaritan, umore
edo satira kutsukoak gehientsuak. Idazlan
horiek mantenua ateratzeko bide bat ziren,
beste gabe ; ez zuten inolako asmo artistikorik
. Hala ere, urte haietan bildu zuen esperientzia
funtsezkoa izan zen haren estilo
berezia biribiltzeko. Espazioaren laburrak
kontzentraziora bultzatu zuen, eta horixe da,
hain zuzen ere, haren estiloaren ezaugarrietako
bat. Esaldi batean laburbildu zuen Txekhovek
ikasketaldi horren emaitza : "Idazteko
artearen gakoa, ongi idaztean baino
areago, gaizki idatzita dagoena ezabatzean
datza". Bestalde, kazetaritza praktika horrek
eguneroko munduari aurre egitera behartu
zuen, eta errealitate horretatik atera zitekeen
zuku literarioaz baliatzera.
Kontakizun labur, arin eta umoretsu
hauek ospe handia eman zioten idazleari,
ipuin modu guztiz berezia lortu baitzuen,
lortu ere, Txekhovek : freskotasuna eta
umorea nagusi izan ohi baziren ere, gehienetan,
eguneroko trajedia ezdeus barregarriak
ezkutatu ohi ziren azpian.
Heldutasuna eta heriotza
Ikasketak amaitu eta laster, medikuntzan
lanean hasi eta gero, Txekhov literatura
egiteko modua aldatzen ahalegindu zen.
1885ean Ehizaldi tragiko bat argitaratu zuen
: intrigako eleberri bateko egoerak eta
planteamenduak zituen kontakizun luze bat.
Urte hartan bertan, ez zuen lortu Errege bidean
izeneko antzerki lana estreinatzea,
zentsurak debekatu baitzuen. Baina hurrengo
urtea izan zen, 1886a, Txekhoven literaturaren
bilakaerako data giltzarria. Kritikari
guztiak ados baitaude, egon ere, Grigorovitx-ek,
eleberri idazle ospetsuak, Txekhovi
idatzi zion gutunak egundoko eragina izan
zuela azken honen idazkeraren aldaketan.
Eskutitz hartan, Grigorovitx-ek, Txekhoven
dohain artistikoak zirela-eta txunditurik, aspirazio
handiagoko literatura lanak idazten
saiatzeko eskatzen zion. Eskutitz horrek,
izatez, une horretan Anton Txekhovek berak
mahai gainean zuen arazo bat biziagotu
baizik ez zuen egin, ordu arte idatzitako
obra guztia zalantzan jarria baitzuen, hain
zuzen ere. 1886an argitaratu zuen Ehiztaria
izeneko kontakizun laburra, kontzientzia estetiko
berri baten adierazgarri. Ez da kasualitatea
Ehiztaria Turgeniev-en Hitzordua
kontakizunari emandako erantzuna izatea,
hain zuzen ere, Turgeniev-en literatura hizkerari
aurka eginez idatzi baitzuen Txekhovek
aipatutako ipuina. Grigorovitx-ek biziki
goraipatu zuen Ehiztaria, eta ipuin horrekin
txundituta geratu zen Suvorin kazetaria
ere. Hori zela-eta hasi zen Txekhov Suvorinek
zuzentzen zuen "Garai Berriak" gobernuaren
aldeko egunkari kontserbadorerako
kolaborazioak egiten, eta, denborarekin, zuzendariaren
lagun min egin zen. Suvorinek
askotan bultzatu zuen Txekhov posizio kontserbadoreetara
etor zedin, baina honek, inoren
aldeko postura hartu ordez, Errusiako
politika eta gizarte arazoak urrunetik behatzen jarraitu zuen. Bakartze bilatu hori kasu
jakin batzuetan baizik ez zuen hautsi. Hiru
adibide aipatuko ditugu konprometitze aldi
horien adibidetzat : Sakhalin uharteko espetxeratu
koloniei buruzko liburua -hiru urte
lehenago egindako bidaldi bateko esperientziak
biltzen zituen-, lehenbizikoz, "Errusiar
Pentsamendua" egunkari liberalean argitaratzen
hasia, 1893an ; "Dreyfus aferari
buruz hartu zuen postura, hori zela-eta eten
baitzituen Suvorinekin eta haren egunkariarekin
zituen harremanak ; eta, 1902an,
Errusiar Akademian zegokion postuari uko
egitea, Gorki bota zutelako protestan.
1890eko hamarraldian, ordurako Txekhoven
ospea finkaturik zela eta haren obraren
garrantzia guztiek aitortzen zutela, asko
jaitsi zen -kopuruz, baina ez kalitatez- errusiar
idazlearen ipuin produkzioa. Arrazoi bat
baino gehiagorengatik gertatu zen hori : testu
luzeagoak idaztea nahiago izan zuelako ;
antzerkia idazteko interes handiagoa piztu
zitzaiolako ; eta, gaixotasuna zela-eta, erietxe
edo sendategietan egonaldi luzeak egin
zituelako, lehenik, Melikhovon -1892an
erosi zuen etxean-, eta gero, Yaltan.
1899an kontratu bat izenpetu zuen bere
Idazlan guztiak argitaratzeko. Argitalpen
horretan 265 kontakizun bildu zituen, baina
188letik 1887ra bitartean argitaratutako
ipuin asko falta ziren. Garaitsu hartan beste
aldaketa handi bat gertatu zen Txekhoven
bizitzan : urte askoz emakume ezkondu
batenganako amodio ezinezkoaren mende
egon ondoren, 1898an, Olga Knipper ezagutu
zuen, Txekhoven beraren antzerki lan
batzuetan aritu zen antzezle bat, eta harekintxe
ezkondu zen, 190lean. Baina ez
zuen asko iraun Txekhoven ezkon bizitzak,
handik hiru urtera, 1904ko uztailaren 2an,
hil baitzen Alemaniako Badenweiler izeneko
bainuetxean.
Ipuingintza
Irakurle eta kritikari askoren iritzian,
Txekhoven literatura guztitik maila hoberena
ematen dutenak haren ipuin eta kontakizunak
dira, nahiz eta, gaur egungo antzerkiaren
historian, ohorezko tokia gorde
izan zaion, antzerkigintza modernoaren aitzindari
eta eredu gisa.
Txekhov, zalantzarik gabe, XIX. mendeko
maisu bazterrezinetako bat da, azken
mende honetako ipuingintzaren bilakaera
ulertu nahi baldin bada. Ezin liteke esan -
errealismoa estu ulerturik, behinik-behin-
Txekhoven estiloa errealista denik, haren
lanak ez baitira obra amaituak, itxiak eta
biribilak ; Txekhovek munduari buruz zuen
ikuspegia zatikakoa zen, eta agian horregatik
asmatu zituen bere kontakizunak -zorionez, segur aski-, modu kondentsatuan
haina irekian. Hala ere, Errusiako garai hartako
beste ezein idazleren obrak baino
hobeto erantzuten diote haren lanek errealismoaren
oinarrizko postulatu bati, objektibotasunari,
alegia, eta oinarrizko beste bi
elementu izan zituen lema eta goiburu bere
obra guztian : zehaztasuna eta laburtasuna.
Oro har, gaztetako produkzio handiko aldian
ere ipuin bikainak badituen arren,
1890eko hamarraldian idatzi zituen ipuin
hoberenak. Aipa ditzagun ezagunenak :
Estepa (1888), Istorio triste bat (1889), Seigarren
pabilioia (1892), Baserritarrak
(1897), Txakurtxoa zuen dama (1899), eta
azkena idatzi zuen kontakizuna : Emaztegaia
(1903).
Antzezlanak
Zabalduen dagoen iritziaren arabera,
Txekhoven antzerkigintzak sustraitik aldatu
zuen Errusiako ordu arteko antzerkia eta
haren lana oinarrizko zutabea izan zen genero
horrek XX. mendean izan zuen eraberrikuntzan
.
Txekhoven dramen ezaugarrietako bat
sinbolismo poetikoa da, haren kontakizunetan
ere antzematen den giro liriko moduko
bat. Idazlearen intentzioa eta asmoa,
ordea, errealista zen funtsean : eguneroko
existentziaren bakantasunetik abiaturik, gizakiaren
bizitza osoa hartu nahi zuen haren
antzerkiak, lirismoaz baliaturik. Haren
antzezlanetako gai errepikatuena bizitzako
frustrazioei buruzkoa zen, gizakiaren aspirazio
eta asmo onek askotan izan ohi duten
porrota, alegia. Hona, ondoren, Txekhoven
antzezlan nagusien zerrenda bat : Medved
(1888 ; Hartza), Predlozheniye (1889 ; Proposamena),
Svadba (1889 ; Ezteia), Yubiley
(1891 ; Urteurrena), Ivanov (1889), Txayka
(1896 ; Kaioa), Dyadya Vanya (1897 ; Osaba
Vanya), Tri sestry (1901 ; Hiru ahizpa),
eta Vishnyovy sad (1904, Gereziondoen
baratzea).