Haurtzaroa eta gaztaroa
Tolstoiren familia Errusiako antzinako
aitoren semeen leinukoa zen, hala amaren
-Volkonskitarrak- nola aitaren aldetik. Garai
hartako Errusiako lurjabeen ohiturari
jarraituz, Tolstoiren gurasoak familiaren jabetza
batean bizi ziren, Yasnaya Polianan,
Tulako probintzian, Moskutik 200 bat kilometrotara,
hiriko bizimodutik urrun.
Haurrak hezitzeko irakasle partikularrak
izaten zituzten gizarte maila horretan, harik
eta goi mailako ikasketak hasteko edo
-mutilen kasuan- militar karrerari ekiteko,
edota -neska bazen- senargaia bilatzeko
unea heltzen zen arte.
Baina Tolstoiren haurtzaro lasai eta atseginak
ezer gutxi iraun zuen : 1830ean hil
zitzaion ama, lau mutiko eta neskatoa utzirik
-azken aurrekoa zen Leon, eta bi urte
besterik ez zituen orduan- ; 1836an aita hil
zitzaion eta 1838an amandrea ; gero, zaintzen
zituen andrea... Azkenean, Kazanen
bizi zen izeba Pelageya Ilinitxna Yuxkovaren
-aitaren arreba- etxera joan ziren bizitzera
bost neba-arrebak.
Kazanen, Volgako tartariarren antzinako
hiriburuan, unibertsitate ospetsua zegoen.1844an sartu zen han Tolstoi, baina ezer
gutxi ikasten zuen eta berehalaxe utzi zuen
bertan behera, bere kontura ikasita gehiago
aurreratzen zuela konturatu baitzen.
Seniparteak banatu zituztenean, Yasnaya
Poliana egokitu zitzaion Leoni eta haraxe
itzuli zen. Hiruzpalau urte eman zituen
han, ordena handirik gabe, jarduera
moduren baten bila eta eguneroko existentziaren
zentzua aurkitu nahian. Orduan hasi
zen egunkari bat idazten (1847an, 18 urte
zituela) eta handik aurrera ez zion inoiz
idazteari utzi.
Egunkari horixe izan zen Tolstoiren lehen
literatura eskola : autoazterketa sakona,
gogo aldarteen mudantza eta ñabardura
txikienak xehe-xehe deskribatzea, moral
perfekziora heltzeko bere buruari jartzen
zizkion portaera arau zorrotzak..., horiek
guztiak daude Tolstoiren pertsonaien azterketa
psikologikoaren eta haren lanetan antzematen
den kezka moralaren jatorrian.
Eduki autobiografiko horretan oinarriturik,
Dmitri Merezhkovski literatura kritikariak
esan zuen idazlearen arima islatzen dela,
argi eta garbi, Tolstoiren obra guztian.
Gudarostea
1851n Kaukasora jo zuen anaia Nikolairekin,
errusiar gudarostea borrokan ari
baitzen eskualde hartan, artean inbasioari
aurre egiten zioten menditar tribuen aurka.
Soldadu soil gisa hasi bazen ere -ez zen
batere ohikoa jatorriz handikia izanda-,
berehala irabazi zuen ausartaren fama, eta
ofizial egin zuten. Krimeako gerrakoan
(1854-1855) Danubioko frontera destinatu
zuten lehendabizi. Behin han zela, Sebastopoleko
egoera beldurgarriaren berriakheldu zitzaizkion -hantxe izan baitziren
gudurik bortitzenak-, eta hara bidal zezaten
eskatu zuen. Gertaera horrek erakusten
du Tolstoi nolakoa zen: bere eginkizun
guztietan buru-belarri sartzen zen, gogo
beroz, erabateko arduraz. Bizitzak uneoro
planteatzen zituen arazoen muinean egon
behar izaten zuen beti, giza existentziaren
funtsezko galderei erantzuten saiatzeko, eta
gero, literaturaren bitartez, gizadi guztiari
adierazteko.
Lehen idazlanak
1856an utzi zuen gudarostea. Gizaki eta
idazle heldu bilakatu zen gerra urte haietan
. Soldadu kosakoekin bizi izandako eguneroko
bizitzak irakatsi zion goi klasekoen
bizitza artifiziala eta perbertitua ez ezik,
hipokrisian eta bidegabekerian oinarritua
zela, eta aldiz, bere lanetik eta izadiarekin
zuzeneko harremanetan bizi zen jendea zela
benetako balioak gordetzen zituena. Sinesmen
sendo horretan oinarrituko zen Tolstoiren
bilakaera ideologiko guztia.
Ordurako argitaratuak zituen bere trilogia
autobiografikoaren lehen bi aleak :
Detstvo (Haurtzaroa), Otrocestvo (Nerabe
aroa) eta Junost' (Gaztaroa) ; eta baita Nabeg
(Sarraldia), Dva gulara (Bi husar),
Ekaitza eta Sevastopolskiye rasskaz_y (Sebastopolekokontakizunak) izeneko narrazioak
ere. Estreinako lanetatik hasita antzematen
dira Tolstoiren artearen ezaugarriak
errealitatearen deskribapen zehatza,
psikologiaren unibertsoa alde bat utzi gabe ;
gogo-egoeraren ñabardura txikienez eta
aldaketen bilakaera xehekatu guztiez ohartzea
; gauzei buruzko ikuspegia pertzepzio
fisikoen eta gorputzeko sentsazioen bitartez
adieraztea, irakurleari "bertantxe dagoen"
irudipena ematen zaiola ; buru argitasun
praktikoz egoerak urrunetik eta
objektibotasunez aztertzea, gizarteko gertakarien
ohiko ikuspegi erosoa hautsirik,
esate baterako, gerrari edo goi klasekoen
bizimoduari buruz ari zenean ; eta moraltasunaren
zentzu estua.Azken alderdi horrek didaktismora eta moralizaziora bultzatzen zuen etengabe, nahiz eta Turgenievek, Ljucern (Luzerna)-renargitalpena gai hartuta (1857), tentazio horren arriskuaz ohartarazi zuen. Baina ez zen munduan Tolstoiri bide hori eragotziko zion argudiorik, bizitzeko sena bezain berea baitzuen moralizaziorako joera. Tolstoiren bilakaera, hasiera-hasieratik, bizitzan zehar izan zituen krisialdiek markatzen dute, krisialdi fisikoak, askotan. Eta behin baino gehiagotan, nekazarietara hurbilduz eta lan fisikoak eginez irten ahal izan zen krisialdi horietatik.
Krisi horietan lehena, 1950eko hamarraldiaren azken urteetakoa izan zen. Gudarostea utzi, literaturan arrakasta izan eta Moskuko eta San Petersburgoko intelektualen zirkuluetan ibili ondoren, Yasnaya Polianan babestu zen berriro. Nekazarien bizimodua eraberritzen ahalegindu zen han, baina nekazariek ez zioten utzi. Valeria Arsenievarekin amodiozko harreman bat hasi zuen, haina, konpromisoarekin ikaraturik, beharbada, atzerrira ihes egin zuen. Europak liluratu egin zuen hasieran, han arnasten zen askatasunagatik, baina gero dezepzioak janzion barrena eta errefusatu egin zuen azkenean
. Yasnaya Polianara itzuli zen urte
haietako esperientziaz jantzirik, eta irakaskuntzari
eman zitzaion : bere morroien haurrentzat
eskola bat antolatu zuen, eta Rousseauren
ideietan ez ezik, bere ikuspegian
eta bizitzako esperientzian oinarritutako
irakaskuntza landu zuen.
Oso harreman estua izan zuen aldi hartan
haur nekazariekin ; neska baserritar batez
maitemindu zen eta harekin ezkontzeko
zorian egon zen. Orduan idatzi zituen
landako bizitzari buruzko zenbait kontakizun
: Tikhon eta Malania (1860-1862),
Polikuska (1861-1863, Polikuxka), eta
Kazaki (1852-1863, Kosakoak), guztiak gai
beraren inguruan : ezjakintzat edukitzen
diren gizakien balioei buruzko gogoetak.
Bigarren bidaldi bat ere egin zuen atzerrira,
Europako eskoletan erabiltzen ziren
pedagogia metodoak eta emaitzak aztertzera
joanda. Irakaskuntzaren arloan Errusiak
bere bidea aurkitu behar zuela etsirik
itzuli zen, eta aldizkari bat sortu zuen,
pedagogiari buruz zituen ideiak azaltzeko.
Urtebete iraun zuen aldizkari hartan -
ez zuen arrakasta handirik izan, batzuentzat
iraultzaileegia zelako, eta besteentzat
atzerakoiegia- bere betiko gaiei buruzko
gogoetak argitaratu zituen : gizarte ikasiari
buruzko kritikak ; nekazarien bizi balioen
gorespenak ; europar estiloko aurrerakuntzen
kalteak; giza arrazoiaren ezintasuna izadiaren
legeen kontra...
Eleberri handiak: Gera eta bakea, Anna Karenena
Azkeneko kontzeptu hori, 1863tik 1869ra
idatzitako Vojna i rnir(Gerra eta bakea) izeneko
eleberri handian adierazten da bere
distira guztian. 1862an, beste krisialdi gogor
bat izan zuen Tolstoik, eta, norabait
jotzearren, bidaldi bat egin zuen Baixkiriako
estepetara, eskolako bi ikasle eta morroi
bat harturik. Bidaia hari esker eta Sofia
Andreievnaren maitasuna zela-eta gainditu
zuen krisialdia, eta 1863ko irailean ezkondu
zen Sofiarekin. Oso aldi oparoa bizi izan
zuen orduan, eta familiako bizitzan, bere
ondasunen zuzendaritzan eta idazten aritu
zen urte haietan. Aldi horren ispilua da
Gerra eta bakea. Kritikariek munduko eleberri
onenen artean kokatzen duten honetan,
mundu harmoniko, "biribil" bat islatzen
du Tolstoik (biribiltasunaren irudia erabiltzen
du errusiar izaera nazionalaren harmonia
adierazteko), baina, betiere, izadiko
indarrak beti gainetik direla. Tolstoiren leitmotiv guztiak azaltzen dira Gerra eta bakea eleberrian : Jainkoaren eta bizitzaren zentzuaren bilaketa, gizarte ikasiaren kritika, herriko gizakien eta lan fisikoaren idealizazioa, errusiar eta europar izaeren arteko aurkakotasunak...
1870 inguruan estutasunaren mende erori zen berriro Tolstoi, eta, oraingoan ere, irakaskuntzan eta haurrentzat idatziz berreskuratu zituen indarrak : Azbuka (1870-1872, Liburuxka), Liburuxka berria (1873-1874), lau Irakurketa liburu. Orduan hasi zen idazten Anna Karenina (1873-1877).
Eleberri horretan islatzen da Tolstoik hamarraldi hartan bizi izan zuen egonezina eta barne segurtasun falta. Oinarrizko moral arazoek garrantzizko papera hartu zuten eta baita garai hartako arazo polemikoei buruzko gogoetek ere (gizonen eta emakumeen arteko harremanak, handikien papera gizartean... ).
Azken urteak
1882an Ispoved (Aitorpena) argitaratu
zuen. Liburu horretan kontatzen du Tolstoik
zer nolako bilakaera espirituala izan
zuen erlijio arrazional batera heltzeko, ez
baitzuen beste biderik aurkitu, bere buruaz
beste egitera bultzatzen zuen heriotzaren
izularritik salbatzeko.
Mende berriaren hastapenetan, Tolstoik
idazkera errazagoa erabili nahi izan zuen,
jende gehiagorengana, ikasi gabeko jendearengana
iritsi ahal izateko. Horregatik idatzi
zituen kontakizun "herrikoiak", alegiak
edo parabolak erabiliz -Tak c,1o ze nam
delat? (1885, Zenbat lur behar du gizon
batek?), Khozjain i rabotnik (1894-1895,
Nagusia eta morroia), etab.-, eta oso baliotsua
gertatu zitzaion horretarako haurrentzat
idatzi izan zuen garaiko esperientzia.
Ordutik aurrera Tolstoik uko egin zion
bere obrari, eta, batez ere, artikuluak eta
aldarrikapenak idatzi zituen. Bidegabekeriak
eta gizarte erakundeen hipokrisia kritikatzen
zituen, eta pisu handiko pertsonaia
publiko bilakatu zen. Elizak eskumikatu
egin zuen, eta estatuko agintariek, berriz,
hura zaintzeko agindu zioten poliziei, eta
noiznahi zentsuratzen edo galarazten zioten
argitaratzea.
Azkenean, barneko kontraesanek bultzatuta,
etxetik alde egin zuen 1910eko azaroaren
l0ean, eta handik egun gutxitara hil
zen tren geltoki batean.
Azken urteetakoak dira :
Smert' Ivana Il'iL'a (1886, Ivan Illitx-en
heriotza), Krejcerova sonata (1889, Kreutzer-i
sonata). Khadzi-Murat (1896-1904,
Hadzhi Murat), Zivoj trup (1900, Hildako
bizia), eta Voskresenie (1889-1890, Pizkundea)
eleberria.