Literatura Unibertsala»Idazle hautatuak
Samuel T. Coleridge (1772-1834) George G. Byron (1788-1824)
Erromantizismoa Ingalaterran nola
agertu zen ulertzeko, komeni da egoera
historikoa pixka bat gogoratzea. XVIII.. endearen bukaeran Ingalaterra zen
herrialderik aurreratuena ekonomian eta
gizartean, egina zuen iraultza burgesa,
eta inperio sendo bat ari zen osatzen ;
hasiak ziren nekazaritza molde zaharrak
aldatzen, eta sumatzen ziren industria
iraultzaren zantzuak ere, lurrin makina
erabiltzen hasia baitzen. Ideietan, oro
har, eta Frantzian ez bezala, Ingalaterran
ez zen hain gogorra Arrazoiaren
eta Izadiaren arteko aldea, erromantizismoak
hartatik egin zuen bidean.
Garai hartan, nolanahi ere, Ingalaterran
ere sentimentaltasuna zen nagusi, baina
alemaniar erromantikoen patetismo
arriskutsuak eta frantses eskolaren erradikaltasunik
gabe.
XIX. mendean agertu ziren poeta
erromantiko bete-beteak. Bost dira ingeles
poeta erromantiko handiak : lehenbizi,
maisuak, Wordsworth eta Coleridge,
1770 inguruan jaioak, zaharrak
hilko zirenak; ondoren, Byron (1788) eta
Shelley (1792), "satanikoak", biak ere
oso gazte eta modu "erromantikoan" hil
zirenak (Byron Greziaren askatasunaren
alcleko borrokan, Shelley Mediterraneoan
itota), eta azkenik, gazteen hil
zena, Keats (1795-1831), hura ere erromantikoen
modura, tuberkulosiak jota,
"poesiaren poeta".
Ingeles poesiaren historian, bost
poeta horiek osatzen dute seguraski
aldirik pribilejiatuena. Agian "erromantiko"
adjektiboa ez dute aski, hori baino
konplexuagoak ere bai baitira. Oso
obra ugaria da, baita ugariegia ere ; baina
gaur egungo begiez hautapen bat eginez
gero, lirika unibertsalaren gailurrik
ederrenak topatuko ditugu obra zabal
horretan.
Samuel Taylor Coleridge
Devonshiren jaio zen 1772an eta Londresen
hil zen 1834an. Cambridgen egin
zituen ikasketak, Jesus College-n, baina ez
zuen graduazioa lortu. Gaztetan, erlijioan,
unitarista izan zen (hirutasun santua ukatzen
duen eta Jainkoa izaki bakarra dela
dioen dotrina protestantea, eta, beraz, Kristoren
jainkotasuna ukatzen duena, Ingalaterran
garai hartan aski indartsua), materialista
filosofian, eta erradikala politikan
(geroago, anglikanoa eta kontserbadorea
izatera iritsiko zen). 1790. urte inguruan, eritasun
larri baten ondoren, opioa erretzen
hasi zen ; uzteko ahaleginak egin arren,
bizitza osoan jarraituko zuen opioa hartzen,
eta arazo larriak ekarri zizkion atxikitasun
horrek. Bizimodu nahasia egin zuen beti,
zorrez beterik, ezin diru iturri segururik
aurkitu ; bere adiskide min baten arreba zen
Sara Southey-rekin ezkondu zen (1795),
baina, beste emakume batez maitemindu
zelarik, ezkontza ez zen onik atera. 1830
urte inguruan, gero eta kritika hobeak
jasotzen hasi zen ; aldi berean, bere garaiko
kritikari hoberentzat jotzen zuten Coleridge
bera. Bakean hil zen, 1834an, eta
liburu eta eskuizkribuez beste ondasunik
ez zuen utzi.
Coleridgeren poesia lan nagusiak dira
Poems on Various Subjets ( 1796, Gai desberdineko
poesiak), William Worsworthekin
batera argitaratu zuen Lyrical Balladsen
datozen poemak -erromantizismoaren
liburu sortzailetzat hartzen da obra hori-,
bereziki The Rime of the Ancient Mariner
(1798, Marinel zaharraren balada), eta
The Nightingale (1798, Urretxindorra), eta
geroagoko bi liburu, Chrrstabel (1816) eta
Svhilline Leaves (1917, Orri sibilinoak).
Prosazko lanen artean, garrantzitsuenak dira
The Statesman's Manual (1816, Estatugizonaren gidaliburua), Biographia Literaria
(1817, Biografia literarioak) eta Aids
to Reflection (1825, Hausnarketarako laguntzak)
. Egilea hil ondoren liburu batean
bildu ziren Shakespeare, Milton eta beste
poeta ingeles batzuei buruz egin zituen
hitzaldiak.
Coleridge oso teoriazalea zen, eta horrek,
bere adiskide eta lankide Wordsworthen
kasuan ez bezala, izan zuen eraginik
bere lanean ; izan ere, poesia berarentzat babesleku
izan bide zen une batzuetan, hala
gizarte utopiko bat, ' Pantisokrazia", sortzeko
saioak porrot egin zuenean, eta era berean
han egin zuen ezkontzak huts egin
zuenean. Geroago Wordsworth-engandik
aldendu zen Alemanian filosofia ikasteko.
Coleridgeren lanek era guztietako iritziak
sorrarazi dituzte, heste ingeles poetenek
baino gehiago ; kritikari guztiak bat
datoz ordea ez zituela bere poeta ahalmen
izugarriak erabat baliatu. Poeta gisa duen
garrantzia ez da inoiz zalantzan jarri, baina
izen handia du halaber literatura kritikari
gisa, bereziki Biografia literarioak-en oinarriturik.
Biografia literarioak ez dira oroitzapen
pertsonalak, poesiari buruzko oharren
koaderno bat baizik ; adimen poetikoa aztertu
zuen han. Coleridgeren ikuspuntutik,
literaturaren osagai garrantzitsuena herak
irudimen gisa deskribatu zuen emozioaren
eta pentsamenduaren batasuna da. Bereziki
azpimarratu zuen poesiak duen ahalmena
unibertsaltasuna eta partikulartasuna
lotzeko, gauzen alderdi objektiboa eta
subjektiboa, orokorra eta indibiduala. Kritikaren
funtzioa, Coleridgeren aburuz, formak
eta arauak huts-hutsik deskribatzea
baino, osagai horiek bereiztea da, eta oharmen kontzienteraino jasotzea. Coleridge saiatu
zen, eta sarritan lortu zuen, unibertsaltasunaren
eta ereduzkoaren zentzua gauza
partikular eta sentigarriekin lotzen, bai bere
poesian, bai kritika lanetan. Berak baietsi
zuen aurrenekoz poesia ezin itzulizkoa dela,
eta aurrenekoz aztertu eta goraipatu zuen
Shakespeareren lirismoa.
George G. Byron Lord Byron
Coleridgeren oso bestelakoa da Byron
"satanikoa", askatasunaren heroia, erromantikoetan
famatuena ; fama gehiago izan du
seguraski, atzerrian batez ere, "irudi" bezala
obragatik beragatik baino, besteak heste
oso zaila baita behar bezala itzultzen, bereziki
lan ezagunenak, Don Juan adibidez.
Pushkin errusiarrarengandik hasita Espronceda
espainiarra arte, poeta asko saiatuko
zen hura imitatzen, batzuek itxura, baita herrentasuna
ere. "Byronismoa", poeta ingeles
honen gurtza, europar erromantizismoaren
osagaietako bat izan zen. Lord Byron aristokrata
istiluzaleak izugarrizko eskandalua
sortu zuen Lorden Ganberan babesgabeen
alde egin zituen proposamenengatik eta
bizimodu sexualagatik -bisexualagatik, zehatzago
mintzatuz-, eta Ingalaterratik alde
egin behar izan zuen ingurukoen gaitzespenari
itzuri egitearren : Venezian amodio
errazeko aldi bat eman ondoren, Greziako
askapen gerran hil zen.
Londresen jaio zen 1788an. Aristokrata
bitxikeriazale baten semea zen, eta haurtzarotristea izan zuen, familiak Eskozian
zuen etxe batean, besteak beste, jaiotzezko
eritasun bat zuelarik, errena zelako.
Harrowko eskola pribatuan eta Cambridgeko
Trinity College-n ikasi zuen. 1806. urtean
(hemezortzi urterekin) argitaratu zuen
lehen liburua, Fugitive Pieces (Lan iheskorrak),
berehala galarazi zutena. Poeta
satiriko gisa famatua egin zen, nahiz eta
izenpetu gabe argitaratu, English Bards and
Scottish Reviewers liburuarekin (1809, Ingeles
bardoak eta eskoziar kritikariak), bere
aurreko poesia liburuak, Hours of Idleness
(1807, Alfertasunezko orduak), izan zituen
kritikei egindako erantzun gutxiespenezkoa
. Une hartan izenik handiena zuten
poeta erromantikoei eraso egiten zien erantzun
horretan : Southey, Coleridge eta Wordsworth
.
1809an, Ingalaterrako goi mailaren bizimodua
ezin eramanik -eta haiek ez baitzuten
onartzen-, aclin nagusitasuna iritsi orduko,
bidaldi luze batean abiatu zen Portugal,
Espainia, Malta, Albania, Grezia eta Asia Txikira
; Grezian Leandroren egitandia berdindu
nahi izan zuen, eta Helesponto igeri
gurutzatu zuen. Itzultzean, 1812an, Childe
Harold's Pilgrimage (Childe Harold-en erromesaldia)
argitaratu zuen, famatua egin
zuen poema, eta arrakasta izugarria eman
ziona. Harekin lortu zuen "bere garaiaren
seme" bat aurkeztea, Harold Byron, dandy
misteriotsua, zorigaiztoko gizona, bai bere
buruarentzat, bai gainerakoentzat. Denbora
gutxian lan asko argitaratu zuen, haien artean
ekialdeko ipuin erromantikoak bertsotan
idatziak : The Giaour (1813, Kristau
fedegabea), The Corsar (1814, Kortsarioa),
Lara (1814). Kortsarioa-ren hamar mila ale
saldu ziren argitaratu zen egunean bertan.
1815ean, dirua eskuratzeko, heste ezertarako
gabe, Annabella Milbanke-rekin
ezkondu zen, baina emazteak berehala utzi
zuen. Haren ondorengo eskandalua zelaeta
(bere arrebaorde Augusta Leigh-ekin
intzestuko harremanak aipatzen ziren), goi
mailako gizarteak baztertu egin zuen, eta
atzerrira joan behar izan zuen. Garai hartantxe
idatzitako Parisina (1816) poeman
aipatzen da halako maitasunik; dirudienez,
bazen zer ezkutatua, Byronen Memoriak
egilea hil eta berehala suntsiarazi baitzituen
Augustak. Itsasoratu zen bada poeta, eta
ez zen sekula sorterrira itzuli. Suitzan (Chillongo
gazteluan) -Shelley-tarrekin egon
zen han, eta hantxe idatzi zuen Mary
Shelleyk Frankestein-, Venezian eta Ravenan
bizi izan zen. Harold Gaztearen hirugarren
eta laugarren liburukiak 1816an eta
1818an agertu ziren. Urte horiek, eta hurrengoak,
izan ziren poetaren bizitzako
emankorrenak : Manfred drama argitaratu
zuen (1817), Beppo (1818), drama irrigarri
baten lehen saioa, Mazzeppa ipuin erromantikoa
(1819) eta Don Juan epopeia(1819-1824), osatugabea, eta orobat amaitu
gabe atera ziren Cain (1821) eta Werner
(1823) bertsozko dramak. Satiraren ildotik
berriz ere, A Vision of Judgement (1822,
Epaiketaren ikuspegi bat), argitaratu zuen
Southey poeta erromantikoari egindako
eraso bortitza. Bi urte geroago, Greziara
joan zen turkiarren kontrako iraultza antolatzera,
haina hotzak eta sukarrak jota hil
zen Missolonghin.
Poeta gisa, eta orobat gizon gisa, kontraesan
dramatikoak gertatzen dira Byronen,
zenbaitetan lirikotasun guztiz delikatu batean
adierazten direnak, eta hesteetan herriz
zinikotasun harrokeriazaleenean.
Estiloan ere antzematen da Byronen izakeraren
anbiguotasun zaila : gartsua, larria
eta oparoa da, indar izugarria edota dotoretasun
handia duen erritmo batek markatua
.
Prosazko lanak idatzi bazituen ere (kritika
lanak, gutunak, memoriak), bizirik zela
bertsozkoak baino ez zituen argitaratu.
Bertsozko lan hori bi alditan sailka daiteke,
muga 1816an ipinita : lehen aldi erromantiko
bat, sentimentalismoa eta erromantizismoaren
topikoak nagusi direna ; bigarren
aldian, poema irrigarriak idatzi zituenbatez ere, italiarren estilora. Childe Harolden
erromesaldia da lehen aldiko lanik adierazgarriena
: poema heze bat da (4.455 bertso),
lau kantutan banatua. Bertan egileak
Mediterraneo eta Ekialdeko lehen bidaia
kontatzen du ; deskribapen pintoreskoak eta
hausnarketa malenkoniatsu lausoak ageri
dira aldizka. Poema mota honen sortzailea
izan zen Byron : hizkera indartsua erabiltzen
du, zahar kutsukoa ; prosodia trebea eta
musikala da, eta halako arrakasta izan zuen
Europan, non denek imitatu beharreko arketipoa
bihurtu baitzen.
Bigarren aldiko poesiaren gailurra Don
Juan-ekin iritsi zuen : poema heroikokomiko
eta satirikoa da, epopeia luzeluzea(16.000 bertso baino gehiago), ottava
rima-n idatzia -poetak birtuosismo
harrigarriz baliatu zuen estrofa jasoa-, satira,
epika eta eleberri historikoa nahasten dituena
. Don Juan Harolden antitesia da : heroi
erromantikoaren malenkonia ondo pentsatuaren
lekuan ironia zorrotza ageri da. Lord
Byronek ikusmolde eszeptikoa, jostaria eta
ironikoa erakusten du, itxuraz betetako
mundu bat, non Don Juan, seduzitzailea
izan ordez, seduzitua baita. Hori dela-eta,
XX. mendeko kritikarientzat, Don Juan-ek,
eta azkeneko lan guztiek oro har, ez dute
erromantikorik ezer. Ikusmolde hori areagotu
egiten da gogoan hartzen bada Byronek
gutxietsi egiten zituela bere garaiko
poeta erromantikoak, eta klasikoak miresten. Hain zuzen ere, Don Juan da, ironiaren
maisulana, egilea famatu zuten poema
erromantikoak ez hezala, gaur egun bizirik
dirauen Byronen lan nagusia.