Literatura Unibertsala»Idazle hautatuak
Lope de Vega (1562-1635)
Felix Lope de Vega y Carpio 1562. urtean
jaio zen. Madrilgo Kale Nagusian bizi
izan zen, merkatari eta artisauen kalean,
hain zuzen, aita brodatzailea baitzuen. Lope
de Vegaren gazte garaiko datu gutxi ezagutzen
badira ere, gauza jakina da Vicente Espinelen
estudioan hasi zituela ikasketak, eta
jesuiten eskolara joan zela, ondoren. Eskola
hartan gramatika eta erretorika ikasi zituen,
eta zenbait daturen arabera, matematika
eta astronomia ikasi zituen Errege Estudioan
. Garai hartan Avilako gotzain zen jeronimo
Manriquerentzat hasi zen lanean, eta
hari eskaini zizkion bere lehenengo poemak
. Zenbaitzuren arabera, Salamancan ere
aritu zen ikasten. Hiri horretan zela, Santa
Cruz-eko markesaren espedizio batean joan
zen Terceira uhartea konkistatzera. Espedizio
hartatik itzuli zenean, Elena Osorio (Filis)
ezagutu eta harremanetan jarri zen harekin
. Baina beste senargai bat agertu zen
Elena Osoriorentzat eta Lope de Vega utzi
egin zuen. Lopek, erabat jeloskorturik, Elena
Osorioren aitaren kontrako irain-idatziak
zabaldu zituen Madrilen, eta hark Lope de
Vegaren kontrako prozesua hasi zuen, harik
eta Lope de Vega erbesteratzea lortu
zuen arte. Hala eta guztiz ere, Lope de Vega
Madrila itzuli zen Isabel de Urbinarekin
(Belisa) maiteminduta baitzegoen. Isabelen
familiak, eskandalua sortu ez zedin, ezkontzeko
baimena eman zien. Ezkondu eta bi
astera, ordea, Lope de Vegak emaztea utzi
eta Armada Garaitezinean sartu zen ; amodiozko
lan ederrak idatzi zizkion garai hartan
Isabeli. Bidaia hartan idatzi zuen, ziur
asko, La hermosura de Angelica (Angelicaren
edertasuna) zaldun poema. Espedizio
hartatik itzuli zenean, Valentzian hartu zuen
bizilekua bere emaztearekin eta ospe handia
izan zuen garai hartan antzerkigile gisa.
1590ean Toledora joan zen Albako dukearen
idazkari gisa lan egitera. Garai hartan
idatzi zituen La Arcadia (Artadia) eleberria
eta El domine Lucas (Lucas maisua)
antzerki lana ; azken horretan, Salamancako
ikasle giroa erakusten du. 1594an Lope deVegaren bigarren alaba jaio zen, baina emaztea
hil egin zitzaion erditze hartan. Handik
urtebetera Lope de Vega Madrila itzuli zen
herriz ere, Velazquez familiak eskatuta baitzuen
Lope de Vegaren barkamena. Handik
gutxira, ordea, Lope de Vega auzitan
zen berriz ere Antonia Trillorekin izan zuen
harremanaren ondorioz. 1598an Juana de
Guardorekin ezkondu zen, irabaziak lortzeko
asmoarekin antza denez. Filipe II.ak
antzokiak ixteko agindua eman zuenean,
Lope de Vegak Sarriako markesaren idazkari
lanetan hasi behar izan zuen. Garai hartan,
Lope de Vegaren bizitzako emakume garrantzitsuenetako
bat agertu zen, Micaela
Lujan (Camila Lucinda) hain zuzen. Micaela
antzezlea zen, eta Diego Diaz komikoarekin
ezkonduta zegoen, bi seme-alaba zituzten
. Lope de Vega eta Micaela Toledon eta
Sevillan bizi izan ziren eta bost seme-alaba
izan zituzten. Baina 1608. urte inguruan hautsi
egin zen haien arteko harremana. 1613an
Madrila joan zen berriz ere bizitzera, eta denboraldi
batez bizitza lasaia eraman zuen liburuak
idazten eta baratza zaintzen. 1605.. rtetik aurrera oso harreman estua izan zuen
Sessako dukearekin ; haren terzero izan
zen eta eskutitz bidezko harreman berezia
izan zuten. 1613. urtea urte latza izan zen
Lope de Vegarentzat, seme bat, Carlos Felix,
eta emaztea, Juana de Guardo, hil zitzaizkion-eta
; Lope de Vega krisi izpiritual larrian
sartu zen, eta 1614an apaiz sartzea
erabaki zuen. 1616. urtean, ordea, Lope de
Vegaren bizitzan izan zen pasiorik handiena
azaldu zen : Marta de Nevares Santoy, hamazazpi
urteko emakume ezkondua. Marta
de Nevaresi senarra hil zitzaionean Lope
de Vegarekin joan zen bizitzera eta bi semealaba
izan zituzten. Baina hainbat zoritxar
geratu zitzaizkion Lope de Vegari : Marta
itxutu egiten da eta 1628an burua galtzen
du erabat ; bere seme Lope Felix ito egiten
da Moluka uharteetan ; bere alaba Antonia
Clara bahitu egiten du konde-dukearen
babespeko batek. Lope de Vega 1635ean
hil zen zoritxarretan erabat akiturik.
Lirika
Lope de Vegaren lirikan idazlearen izaera
literatura lanaren barruan sartzen da betebetean
eta etengabe elkartzen dira bizitza
eta literatura. Horren ondorioz, erromantikotzat
hartu da zenbaitetan Lope de Vegaren
lirika, ezin baitira bereizi zer den
objektiboa eta zer subjektiboa. Lope de
Vegaren lan lirikoaren barruan garrantzi
handieneko multzoa erromantzeek osatzen
dute ; erromantze horiek morisko eta artzain
jeneroen bidez mozorrotu zituen Lope de
Vegak. Arrakasta handia izan zuten eta Romancerogeneral
(1600, Erromantze bilduma
orokorra) lanean bildu zituen. Erromantzeen
barruan, aipagarriak dira La Dorotea
(Dorotea) laneko erromantze erlijiosoak. Era
horretako erromantzeak Romancero espiritual
(Erromantze bilduma izpirituala) eta
Rimas sacras (Errima sakratuak) lanetan
ikus daitezke, esate baterako.
Lope de Vegak, erromantzeaz gainera,
oso gustukoa zuen soneto egitura. Idatzi
zituen lehenengo sonetoak, berrehunen bat,
Rimas (1602, Errimak) lanaren barruan bildu
zituen ; horietako asko komedietarako
idatziak dira. Micaela Lujani eskaini zizkion
sonetoetan, petrarkismoaren eragina nabarmena
da. 1614an Rimas sacras (Errima
sakratuak) lana argitaratu zuen, ehun sonetoz
osatua. Poema horietako askotan hustutzen
ditu Lope de Vegak bere barrukooinaze guztiak doinu jantzi eta jasoarekin.
La Circe (1624, Circe) eta Rimas divinas y
humanas del licenciado Tome de Burguillos
(Tome de Burguillos lizentziadunaren
jainkozko errimak eta errima gizatiarrak)
bilduman ere aurki daitezke Lope de Vegaren
sonetoak.
Lope de Vegaren obra lirikoaren parte
handi bat abesteko letrak dira, erromantzeak
gehienetan, baina baita gabon kantak,
seguidilla-k, eta beste hainbat herri abesti
ere. Azken poema horietan, hala ere, oso
zaila da bereiztea zein parte dagokion
poetaren sorkuntzari eta zein tradizioari.
Garrantzi handia dute, bestalde, Lope de
Vegaren lirikan bertso endekasilaboetan
osatu zituen epistolak, gai autobiografikokoak
gehienetan. Horietako batzuk El
jardin de Lope de hega (1621-1624, Lope de
Vegaren lorategia) lanean argitaratu zituen ;
balio handiko epistola da, orobat, Egloga a
Claudio (Egloga Claudiori) deitua, La Vega
del Parnaso lanaren barruan jasoa. Eglogen
artean aipagarria da Filis (1635) egloga, bere
alaba Antonia Clararen bahiketaz. Saioak
egin zituen, bestalde, poema narratiboekin,
eta horien artean kontuan hartzeko modukoak
dira La Dragontea (1598, Dragontea),
zortziko errealean ; El Isidro (1599, Isidro),
bosteko txikian idatzia eta poema
erlijioso onenentzat hartzen dena ; La hermosura
de Angelica (1602, Angelicaren
edertasuna), hogei zortziko errealez osatua ;
eta La Jerusalen conquistada (1609, Jerusalen
konkistatua), hau ere hogei abestiz
osatua. Gai mitologikoa duten poemak ere
idatzi zituen Lope de Vegak, besteak beste,
La Filomena (Filomena) eta La Andromeda
(Andromeda), 1621 aurretik idatziak, eta
Circe eta La rosa blanca (Arrosa zuria).
Prosa
Lope de Vegaren lehenengo prosa lana La Arcadia (1598) izan zen. Lan horretan Albako dukearen (Anfriso) maitasun gorabeherak kontatzen ditu. Dena dela, izadiaren deskripzioak dira lan horren balio literario nagusiak. El Peregino en su patria(1604, Erromes bere herrian) abentura eleberri korapilatsua da, Greziako eleberrietan oinarritzen dena. Lan horretan lau auto sakramental, eta amaieran, komedia zerrenda bat erantsi zituen gaiarekin zerikusirikez zutenak. Carlos Felixi eskaini zion Los pastores de Belen (Belengo artzainak). Aipagarria da, bestalde, Novelas a Maria Leonarda (Eleberriak Maria Leonardari) izenburupean bildu zituen lau eleberri hauek : Las fortunas de Diana (Dianaren zorionak), La desdicha por la honra (Zoritxarra ohorearen ordez), La prudente venganza(Mendeku zuhurra) eta Guzman el Bueno (Guzman Zintzoa). Hala eta guztiz ere,Lope de Vegaren narrazio lan nagusia La Dorotea (Dorotea) da. Lan hori bost ekitalditan banatuta dago, eta zenbaitzuren iritziz, Fernando de Rojasi egindako omenaldia da oinarrian.
Antzerkia
Lope de Vegak Arte nuevo de hacer comedias
en este tiempo (1609, Garai honetan
komediak egiteko antze berria) lanean
azaldu zituen antzerkigintzari buruz zituen
teoriak. Berpizkundeak Aristotelesen Arte
poetikoa eta Horacioren Epistola Pisondarrei
lanetatik ondorioztatzen ziren teoriak
berpiztu zituen eta horiek finkatzea zen
higikunde haren helburua. Bi antzerki sistema
elkarren desberdinen arteko kontrastea
nabarmendu zen XVI. mendean : Erdi
Aroko eliz antzerkitik eratorria batetik, eta
bestetik, humanista, Plautoren eta Terentzioren
komediaren eta Senekaren trajediaren
araberakoa. Europan, oro har, bi sistema
horien arteko borroka izan zen, Espainian,
aldiz, lehenengo sistema nagusitu zen, nahiz
eta bigarren sistemaren hainbat ezaugarri
bereganatu zituen. Baina sistema guztien
gainetik, Lope de Vegarena izan zen
nagusi. Antzerki klasikoak hiru unitate, ekintza,
denbora eta lekua hain zuzen, mantentzea
eskatzen zuen; Lope de Vegaren teoriaren
arabera, ordea, antzerkiak sinesgarri
izan behar zuen, eta hori hala izan zedin,
ekintzaren unitateari eutsi eta beste biak
baztertu behar ziren. Trajediaren eta komediaren
arteko bereizkuntza zorrotza ere ez
zen ezinbestekoa Lope de Vegarentzat.
Beste alde batetik, barregarriaren pertsonaia
asmatu zuen. Ahapaldiak antzerki egoeraren
arabera erabiltzen zituen eta Espainiako
historiatik eta tradizioetatik hartzen zituen
bere antzerkietarako gaiak. Lope de Vegaren
antzerkia, garai hartako gainerakoena
bezalaxe, bi gai nagusiren inguruan antolatzen
zen : maitasuna eta ohorea. Antzerki
herritarra egin zuela esaten da, baina nahiz
eta herritarra izan, ez zen nahitaez herriarentzat
egina, aldiz, bi motako ikusleentzat
egina zen: ikusle jantzi eta finarentzat batetik,
eta ikasi gabearentzat, bestetik.
Lope de Vegak 800 antzerki lanetik gora
idatzi zituen, genero txikiak kontuan hartu
gahe. Lan horiek, gaiaren eta iturri literarioaren
arabera sailkatzen dira. Gai erlijiosoa
duten lanen artean aipagarriak dira : La
accion del mundo y primera culpa del hombre
(Munduaren ekintza eta gizonaren lehenengo
errua), El robo de Dina (Dinaren
lapurreta), Los trabajos de Jacob (Jacoben
lanak), Historia de Tobias (Tobiasen historia),
eta guztien gainetik, El rustico cielo
(Landa zerua), La buena guarda (Zaindari
ona) eta La fianza satisfecha (Bahitura ordaindua)
. Lope de Vegaren antzerki lan ederrenetako bat historia klasikoan oinarritua da,
Pertsiako errege Ziroren historian oinarritua
hain zuzen : Contra valor no hay desdicha
(Balioaren kontra zoritxarrik ez). Baina Lope
de Vegaren antzerkia Espainiako historia
eta elezaharren bidez iritsi zen goreneko
mailara, pertsonaia ezezagunen istorioen
bidez batez ere. Horien artean aipatzekoak
ditu : El mejor alcalde, el rey (Alkaterik hoberena,
erregea), Peribañez y el comendador
de Ocaña (Peribkñez eta Ocañako
komendadorea) eta Fuenteovejuna. Lan horietan
ohorearen inguruko gaiak lantzen
ditu, batez ere. Aipagarriak dira, bestalde,
El perro del hortelano (Ortuzainaren zakurra),
El acero de Madrid (Madrilgo altzairua),
El villano en su rincon (Arlotea bere
bazterrean) komedia nahaspilatsuak.