Izadi Jakintza»Izadi jakintza
Defentsa
mekanismoak I.
Hantura
LABURPENA: Erantzun ez espezifikoa da organismoan sartzen diren gorputz arrotzei eta
organismoko zelula bestelakatuei aurre egiten lehena. Bi mekanismo klase ditu erantzun mota
horrek: batetik, oztopo anatomikoak eta fisiologikoak jartzea, eta, bestetik, handitzea edo hantura.
Oztopoak era askotakoak dira: hasi larruaren oztopo mekaniko hutsetatik, eta organismoko
mikrobioen arteko lehiaraino. Hantura, berriz, gorputz arrotz bat ehunetan sartzen den
uneaz gero gertatzen diren prozesuen multzoa da, eta delako eragile hori suntsitzea du helburua.
Prozesu konplexua da, non defentsako zenbait zelula motaz gainera (mastozitoak, neutrofiloak
eta makrofagoak) beste gai askok —hots, hanturaren hasleak edo eragileak, eta bitartekoak—
hartzen baitu parte. Proteina multzo bat nabarmentzen da zeregin horietan (orobat parte hartzen
du isurkari bidezko erantzun espefizifikoan), osagarriaren sistema delakoa eratzen duena.
Sarrera
Erantzun ez espezifikoa edo berezkoa deritzana da infekzio-eragileei eta organismoko bertako zelula bestelakatuei (minbizia eragiten duten zelulei, esate baterako) aurre egiten dien lehenengo defentsa edo eragozpidea.
Defentsa modu hori abian jartzeko ez da zertan gorputza inbaditzen duten egituretako bakoitzaren identifikazio partikularra egin behar, aski da organismoak egitura hori arroztzat hartzea. Erantzuna orokorra da, eta ez ditu infekzio-eragilearen ezaugarriak kontuan hartzen. Organismoak bi defentsa mota ditu infekzioari erantzuteko edo aurre egiteko: oztopoak jarri (anatomikoak, fisiologikoak, eta abar) eta hantura. Bigarren erantzun modu hori da, dudarik gabe, defentsa sistemarik primitiboena.
Organismoak infekzioari jartzen dizkion oztopoak
Giza organismoa mikroorganismoz inguratua dago; 10 14 bat daude gure gorputzean (azalean eta txegoste aparatuan gehienbat).
Gorputzak baina, organismo horien sarrera eragozten duen oztopo batzuk ditu: oztopo anatomikoak, kimikoak, biokimikoak eta ekologikoak.Oztopo anatomikoak. Larrua eta muki
mintzak dira organismoak babesteko erabiltzen
dituen lehenengo oztopoak. Larruazala,
bere epitelio keratinazkoarekin, oztopo
gaindiezina da zauririk ezean. Muki mintzak
hauskorragoak dira; epitelio dardarkariez
eta jariatzeen bidez eragozten dute
mikroorganismoen sarrera. Urdaileko
mukiaren kasuan, adibidez, mucus geruzamehe bat dago zenbait guruinek jariatua,
zeina oztopo gaindiezina baita urdail
barrunbean sartzen diren gai eta mikrobioetako
askorentzat.
Oztopo kimikoak. Hauek dira nagusiak:
izerdia, bakterioen ugalketa eragozten duen
jariakari azidoa (pH = 3,5); urdail urina (pH
= 1-2), janariarekin batera sartzen diren bakterioak
suntsitzen dituena, CLH-z osatua
gehienbat. Duodenoaren jariatze alkalinoek
ere (pH = 8), aldaketa handia eragiten baitute
horiek urdailean, eritasun eragileen ugalketa
eragozten dute.
415Oztopo biokimikoak. Malkoak, mukiak
eta listuak lisozima dute. Lisozima oso entzima
eraginkorra da, eta bakterio hesi bat
hausteko gauza ere bada. Emakumezkoetan
baginaren jariatzeak eta gizonezkoetan
espermaren esperminak ere mikrobioen aurkako
tasunak dituzte.
Oztopo ekologikoak. Organismo ostalariaren
giro baldintzek mikroorganismo inbasoreen
ugalketa eragotz dezakete. Oztopo ekologiko
asko dago: gorputzaren tenperatura
tarte jakin batean mantentzeak, adibidez,
zenbait mikroorganismoren ugalketa eragozten
du (gizakian 37 °C-tan bizi diren bizkarroiek
ez dute eraginik igeletan, 26 °Ctakoa
baita igelen gorputz tenperatura);
badira gizakiaren larruazalean eta hesteetan
bizi diren bakterio populazio ez kaltegarriak
ere, eta beste mikroorganismo batzuen ugalketa
eragozten duten giro baldintzak sortzen
dituztenak.
Bizitza normalean, aski izaten ditu organismoak
oztopo horiek bere inguruko
mikrobioak menderatzeko. Hala ere, askotan,
gauza batengatik edo besterengatik,
oztopoak gainditzen dituzte, eta, halakoetan,
beste prozesu batzuk abiatzen dira.
Hantura da horietako lehenengo erantzuna.
Hantura
Mikroorganismoak, larruazalean zehar
–edo beste ezein oztopo hondatu gainditurik–,
ehunetan sartzen direnean, hantura
eragiten duen prozesu sail bat abiatzen da,
inmunitate sistemaren defentsaren lehenengo
erantzun gisa. Hantura gure gorputzarentzat
gertaera onuragarria dela definitzea
aspaldiko gauza da, egiptoarren kulturan
aurkituriko aipuek erakusten duten bezala.
Geroago, ordea, Grezia klasikoan, hanturaren
ondorio kaltegarriak nabarmendu ziren,
eragiten zuen ondoeza-eta (sukarra, gorritasuna,
oinazea). Ikusmolde horrek XVIII.
mendearen bukaea arte iraun zuen, ondorio
onuragarriak ezagutu ziren arte. Nolanahi
ere, egia da ondorio kaltegarriak izan ditzakeela
zenbait kasutan, hipersentiberatasuna
dagoenean, esate baterako.
Organismoaren edozein lekutan gerta daiteke
hantura, baina larruazalean agertzen da
inon baino nabariago. Prozesu konplexua
da, eta eragile asko ditu: zelula mailakoak,
hala nola neutrofiloak eta makrofagoak,
zeinek mikoorganismoen fagozitosia egiten
duten haien ugalketa eteteko eta suntsitzeko,
eta molekula mailakoak, hala nola zitozinak
eta proteasak, esate baterako.
Prozesu hauek bereiz daitezke hantura
erreakzio tipiko batean:
• Kapilarren dilatazioa, alegia, odol zirkulazioa
handitzea hantura dagoen ehunen
artean, eta, beraz, gorritasuna sortzea.• Kapilarren iragazkortasuna handitzea,
alegia, plasmaren osagaiak kanporatzea, eta,
beraz, edema sortzea.
• Defentsan parte hartu behar duten zelulek
hanturako ehuna inbaditzea.
• Handitua dagoen aldean gai batzuk
(prozesuaren eragileak edo hasleak, bitartekoak,
eta abar) askatzea.
Hanturaren eragileak eta bitartekoak
Gorputz arrotzek oztopoa (larruazala, muki mintza, etab.) hautsi, eta gai kimikoak askatzen direnean hasten dira hanturaren berezko erreakzioak organismoan. Gai horietako bat zauria ixten duten faktoretako bat da, XII faktorea alegia, zeinek zenbait gai eragiten baititu (kininak, adibidez), eta hanturaren prozesua (odol hodiak zabaltzea, hodien iragazkortasun handitzea, etab.) hasarazten duten molekulak kitzikatzen.
Aldi horretan ere, osagarriaren sistemak hartzen du parte eragile gisa.
Hantura erreakzioa hasi ahala, beste molekula batzuek parte hartzen dute prozesuan: histaminek, adibidez, odol hodiak zabalarazten dituzte, eta fagozitoei laguntzen diete hantura dagoen ehunetara lotzen; prostaglandinek sukarra eta mina eragiten dute; leukotrienoek, berriz, fagozitoak erakartzen dituzte, kimikoki; interleuzinek hanturaren aldi gorena eragiten dute, etab.
Garapena
Larruko eta muki mintzetako mastozitoak dira hanturan parte hartzen duten lehenengo zelulak. Zelula horiek Paul Ehrilch (1854-1915) mediku alemaniarrak aurkitu zituen 1879an; era askotako gaiak dituzte zitoplasmako pikorretan, eta horietako batzuk (histamina, prostaglandinen aitzindariak, etab.) askatzen direnean, bitarteko gisa hartzen dute parte prozesuan. Bizkor eta gogor erantzuten dute gorputz arrotzen bat iristean sortzen den edozein alarma seinaleren aurrean. Orobat askatzen dituzte beren
pikorrak osagarria osatzen duten zenbait
gaik kitzikaturik.
Odolean askatzen diren bitartekoek fagozito
sail handiak —neutrofiloak eta makrofagoak
gehienbat— erakartzen dituzte hantura
sortu den aldera, egitura inbasoreen
fagozitosia egin dezaten. Arestian aipatu
diren prozesu batzuek —alegia, hasierako
unean odol gehiago iristeak, eta hodien iragazkortasuna
handitzeak—, erraztu egiten
dute fagozitoen iristea.
Neutrofiloak dira lehenengo parte hartzen
duten leukozitoak; zauria sortu eta minutu
gutxitara agertzen dira. Gero, makrofagoak
iristen dira. Ameba gisa mugitzen baitira, eta
hodietako iragazkortasun handiari esker, igarotzen
dituzte odol hodietako paretak, zatiki
arrotzen bila. Makrofagoak dira fagozitosi
ahalmen handiena duten zelulak; mikrobio
eta gorputz hondakin pila irents dezakete.
Mikrobien mintza opsonina proteinez estalia
egotea, bestalde, lagungarri da fagozitosiarentzat.
Opsonina proteina mota asko dago:
IgG antigorputzak eta osagarriaren osagaietako
batzuk dira zeregin horretan aipagarrienak.
Osagarriaren sistemako molekulek,
beraz, zeregin bikoitza dute defentsa ez-espezifikoan:
hantura erreakzioen eragile edo
hasle dira, eta mikrobioak suntsitzen laguntzen
dute.
Prozesu horiek gertatu bitartean nabarmenduz
doa hantura: gorriunea, berotasuna, handitsua,
mina, zornea (zelula hilez, bakterioez
eta neutrofilo hilez osatua). Egun gutxitan
kanporatzen dira mikrobio inbasore eta ehun
hil eta endekatu guztiak. Gero, zelula berriak
iritsirik, lehengoratzen hasiko da gaizkoaturiko
aldea, zelulak ehuna fabrikatzen hasten
baitira hanturan hondatukoa ordezkatzeko.
Berezko erantzunaren eta erantzun espezifikoaren arteko erlazioa
Bi defentsa mota hauek erlazionatuak daude, organismoaren defentsarako prozesu orokor bat osatzen duen lotura sail baten 416bidez. Hantura sortzean askatzen diren bitarteko kimikoek (zitozinak, esate baterako) berdin kitzika ditzakete T eta B linfozitoak, zeinak baitira erantzun espefizikoaren protagonistak. Zelula horiek kalteturiko aldera joaten dira, ezagutzen dituzte han bilduriko antigenoak, eta isurkari edo zelula bidezko erantzuna abiatzen dute; horrek mikrobioak suntsitzen laguntzen du, hanturari aurre egitea lortu den kasuetan batez ere.
Osagarriaren sistema
1895ez gero dakigunez, odoleko serumean
dauden proteina batzuek laguntasuna
ematen diete antigorputzei bakterioen eta
beste zelula batzuen aurka. Gero, seruma 20
bat proteinez osatua zegoela jakin zen, eta
proteina horietako batzuk entzimen aitzidariak
direla, eta aldez aurretik kitzikatu
ezean ez direla funtzionalak. 1954an, sistema
horrek hanturan parte hartzen duela
aurkitu zuen Pillemerrek; aurkikuntzak
eztabaida handia sortu zuen zientzialari
“ortodoxoen” arbuioarengatik, eta, hori
zela-eta, Pillemerrek bere buruaz beste egin
zuen.
Konplexu entzimatiko hori abian jartzen
da, hala erantzun espezifikoan, antigenoantigorputz
konplexua eratzen denean, nola
erantzun ez espefizikoan, bakterioen paretako
proteina batzuek ere berez abiaraz baitezakete.
Era batera edo bestera abiarazi, azkeneko
prozesua berdina da bientzat.
Osagarria abiatzeak erreakzio sail bat eragiten
du, zeinean entzima-aitzindari bakoitza
aurrekoak abiarazten baitu.
Perforina proteinen bidez, mintz plasmatikoa
hautsirik, zelulen lisia eraginez jokatzen
du osagarriak; orobat errazten du fagozitosia,
bat egiten du zelula arrotzekin eta
aztertze seinale gisa (opsonizazioa) jarduten
du fagozitoen hartzaileentzat, fagozitoei
laguntzen diela suntsitzeko diren zeluletara
biltzen.