Historia Unibertsala»Egungo aroa
Irak-Iran
1980-1988: Alferrikako gerra bi etsai historikoen artean
Mendebaleko herrialdeak hornitzen dituen
petrolioaren %25 eta Irakeko hidrokarburoen
%30 eta Iraneko %90 Iran eta Irak
borrokan ari izan ziren eremu horretan dago.
Gerra hura izugarria izan zen eta diru galera
handiak ekarri zituen: milioi bat hildako,
asko eta asko zibilak, eta 500.000 milioi
dolarreko galera. Gerra horrek otomandar
inperioak eta pertsiar-safawiar inperioak
izan zuten liskarrean ditu sustraiak, batak
zein besteak Mesopotamia beretu nahi izan
baitzuten eta batez ere Shatt al-Arab, 200
kilometro luzerako lurraldea, Tigris eta
Eufrates ibaiek Arabiar-Pertsiar Golkora urak
isurtzen dituzten lekua. XX. mendearen erdialdean
Irakek eta Iranek beste liskar bat
izan zuten; Irak Sobiet Batasunaren aldeko
Baas alderdiaren mende zegoen, eta Iran,
berriz, Estatu Batuen aldeko Reza Pahlavi
sharen agintepean. 1975eko bake hitzarmenak
bi zatitan banatu zuen Shatt al-Arab eta
Pertsiar Golkoko joan-etorri librea ziurtatu
zuen. Islamiar iraultzak 1979an Iranen aginpidea
hartu zuenean gaizkoatu egin zen bi
herrialde horien arteko auzia. Teheraneko
agintariak Bagdadeko errejimena aginpidetik
botatzen saiatu ziren, Irakeko xiien laguntzaz,
haiek baitziren biztanleriaren gehiengoa.
1980eko irailean Saddam Husseinen
errejimenak Iran inbaditu zuen, baina
Iranek ez bakarrik aurre egin zion eraso hari,
baizik eta 1982an Irakeko lurraldera eraman
zuen gerra.
Iraken helburuak Shatt al-Arab eta Irango
Juzistan beretzea zen, islamiar iraultza
gelditzea orobat, inguruan zabaltzen ari baitzen
eta arriskuan jartzen baitzituen Iraken
aliatuak ?Saudi Arabia eta Pertsiar Golkoko
Emirerriak?, eta arabiar herrialdeen gidaritza
berreskuratzea, azkenik. Baina barne arazo
batzuk ere konpondu nahi zituen: etsai
historiko baten kontrako gerrara deituz, indargabetu
nahi zituen oposizio komunista
gero eta indartsuagoa, iparraldeko gerrilla
kurdoak eta hegoaldeko xiiak, Iraneko bere
anaien garaipenak gogoa berotu baitzien.
Antzeko arrazoiak izan zituzten Teheranen.
Nazio erresistentzia aitzakia egokia zen
iraultzaren geldialdiak zapuztuta zeuzkan
biztanle haiek gerrara deitzeko, gainera gudaroste
berri baten premia ziurtatzen zuen,
eta apaiz kontserbadoreenek bazuten hala
erreformak ezerezteko eta errejimenarenjoera liberalenak eta aurrerakoienak indargabetzeko
aitzakia egokia: Bani Sadr lehendakariak
erbestera joan behar izan zuen, eta
ezkerreko alderdiak zanpatu zituzten, muyahidinak
eta Tudeheko komunistak batez
ere.
Mugaren alde batean eta bestean hamaika
eraso egin ondoren, bi alderdien
nekeak ez galtzailerik ez garailerik gabeko
egoera sortu zuen. 1988an Khomeiniren
errejimenak NBEk behin baino gehiagotan
proposatutako su-etena onartu zuen; lehenik,
fronte guztietan izan zituen galerengatik,
hegoaldean batez ere, 1982an irakiarrek
Fao uhartea berreskuratu zutela; bigarrenik,
irispide handiko misilez eta arma kimikoz
Irakek Irango hiriak bonbardatu izanak kalte
handiak egin zituelako eta zeharo bihozgabeturik
zeuzkalako herritarrak; eta, azkenik,
Irango agintaritzako joera politikoak izan
zuen bilakaeragatik: Rafsanyani legebiltzarreko
lehendakari izendatzeak mendebalaren
aldeko aldaketa abiarazi zuen islamiar
iraultzaren baitan. Irakek ere gerra bukatzeko
premia zuen, kostu handiegia baitzuen
ekonomiaren aldetik: 80.000 milioiko kanpo
zorra zuen eta beste horrenbeste beharko
zuen gerra ondoren herrialde osoa berregiteko.
Saudi Arabia eta Kuwait zituen
Irakek hartzekodun, eta horrek izan zuen
eraginik 1990-1991ko Pertsiar Golkoko gerran.
Saddam Husseinek iraniar presoak
askatu zituen, lurralde beretuak hustu zituen,
eta 1975eko Aljerreko hitzarmena berriz
jarri zen indarrean. Gerra hark ez zuen
beraz ezertarako balio izan.
Pertsiar Golkoa sutan
1990EKO ABUZTUAK 2-1991KO MARTXOAK 3IRAKEKO LEHENDAKARI SADDAM HUSSEINEN
ERABAKIAK HARK NAHI EZ BEZALAKO ONDORIOAK
IZAN ZITUEN: ESTATU BATUEK EKIALDE HURBILEAN
ZUTEN NAGUSITASUNA SENDOTU ZUEN.1990eko abuztuaren 2an Irakeko gudarostea
Kuwaiten sartu zen, hiriburua beretu
zuen eta Iraken mendeko sasigobernu bat
jarri zuen aginpidean. Al-Sabah jekeak eta
haren familiak berehala alde egin behar izan
zuten.
Bere aliatuaren okupazioari erantzunez,
Estatu Batuek berehala jarri zituen abian
diplomazia bidezko neurri batzuk; NBEn
bi erabaki bozkatu ziren: lehenengoak
Irakeko gudarostea emirerritik berehala eta
inongo baldintzarik gabe erretira zedila eskatzenzuen; bigarrenak indarra erabiltzeko
baimena ematen zien Estatu Batuei
?erabaki hori aho batez onartu zen, salbu
Kuba eta Yemen, kontrako botoa eman baitzuten,
eta Txina, ez baitzuen botorik
eman?. Gainera, nazioarteko elkar hartze
politiko eta militar bat egin zen, mendebalaren
aldeko arabiar herrialdeak barne, eta
Moskuren eta Pekinen baietza argi adierazi
gabekoa lortu zen, barne arazoek ahulduta
baitzeuden; gerra hura bakebidez
konpontzeko bitartekotza saio guztiak oztopatu
ziren. Aldi berean, gerrarako indarrak
prest zeuden: Estatu Batuak 26 herrialdetako
700.000 soldaduko gudaroste
baten gidari ziren (haietatik 515.000 Estatu
Batuetakoak ziren), mendebaleko eta Arabia
aldeko aliatuek emaniko 40.000 milioi
dolarretako diru laguntza zuten, eta «Basamortuko
Ekaitza» zeritzan erasoa zutenprestatua Saudi Arabiatik eta inguruko kostaldeetatik.
NBEn ultimatuma bukatu eta handik hogeita
lau ordura, 1991eko urtarrilaren 16an,
hegazkinezko 100.000 erasok hilabetez jo
eta txikitu zituzten Irakiarren indar militar
guztia eta Kuwaiten bilduta zeukaten gudarostea,
baina baita Irakeko industria, teknika
eta zibilen guneak ere. Saddam Husseinen
gudarosteak Scud misilak jaurtiki zituen
Israelera -ez zuen gerra hartan parte
hartu-, Saudi Arabiara eta Bahreinera, baina
ez zuten misil horiek kalte handirik egin;
orobat su eman zien Kuwaiteko petrolio
hobiei. Nazioarteko koalizioko indar militarrak
otsailaren 24an sartu ziren Kuwaiten
eta Iraken, eta hiru egunetan Irakeko gudarosteari
atzera eginarazi zioten, Basoraraino
iritsi zirelarik, Irakeko lurraldeetan. Guduak
otsailaren 28an bukatu ziren. Martxoaren
2an NBEko Segurtasun Batzordeak
su-etenerako baldintzak jarri zituen, eta
Bagdadeko gobernuak hilabete bukaeran
onartu: Kuwaiti 1963az geroztik ezarriak
zituen mugak onartu beharra, gerra ordainak
ordaindu beharra, Irakeko arma kimiko
eta biologikoak suntsitzea, Iraken aurkako
blokeoa iraunaraztea, etab.
Gerra bukaerako nahasmenduan, Irakeko
iparraldeko kurdu gehienak eta hegoaldeko
xiiak Saddam Husseinen errejimenaren
aurka matxinatu ziren, baina hil eta herio
zapaldu zituzten. Nazioarteko koalizioak ez
zuen ezer egin sarraski hura gelditzeko,
nahiz berak bultzatuak ziren matxinada
haiek. Ez zuen ezta ere ekinaldi militar hura
burutu Saddam Hussein aginpidetik kenduz.
Estatu Batuek ez zuten arriskatu nahi izan
Irak osoa beretzera, ez baitzuten haren
meneko zintzo izango zen alderdi politikorik
Saddam Husseinen ordez jartzeko, eta
ez zuten ezta ere haren aliatu arabiarrekin
etsaitu nahi izan. Gainera, ez zuten Irak
zatikatzea nahi, hegoaldea xiien esku gera
baitzitekeen bestela, eta gerta zitekeen haiek
Iranekin bat egitea, eta iparraldea, berriz,
kurdoen mendean, eta hori eredu izan zitekeen
Turkiako kurdoentzat, Turkia Estatu
Batuen aldeko herrialdea izanik. Beraz, Estatu
Batuek Iraken burujabetza mugatzea
erabaki zuten, 36 paraleloaren iparraldean
eta 33 paraleloaren hegoaldean Irakeko
hegazkinentzat nahiz soldaduentzat debekuzkoa
izango zen eremu bat sortuz, gainera
zigor eta zaintza sistema bat sortu zuten,
Estatu Batuen presentzia militarra zuritzen
zuena.
Gerra haren kaltedun nagusia ez zen
Bagdadeko errejimena izan, oraindik aginpidean
baitago, Irakeko herri xumea baizik.
Gerrako 150.000 hildakoez gainera ?466
aliatu hil ziren aitzitik?, oinarri-oinarrizko
azpiegiturak suntsituak izan ziren, eta, handik
zazpi urtera, indarrean dago oraindikaliatuek ezarri zuten blokeo ekonomiko
zorrotza, Irakeko herria behartsu, mendeko
eta ahul utzi duena eta milaka eta milaka
pertsona heriotzera eraman dituena,
haietako asko haurrak direla, nazioarteko
hainbat erakundek aditzera eman dituen
datuen arabera.
Estatu Batuak izan ziren Pertsiar Golkoko
gerra hari etekina atera zioten bakarrak.
Ez bakarrik eremu hartako lur azpiko
aberastasunen gaineko bere jabetza sendotu
zuen eta arabiar estatuengan duten eragina
areagotu zuen, orobat ahuldu zituzten
inguru haietako merkatu militar eta zibilean
izan zitzaketen mendebaleko lehiakideak,
arma kopuru handia saldu baitzion Kuwaiti
eta munta handiko kontratuak sinatu baitzituen
Kuwait berreraikitzeko. Aldi berean,
Washingtonek bere interesen onerako bake
prozesu hiru ataleko bat ezarri zuen palestinarren
eta israelen artean: Israelek 1967an
indarrez beretu zituen palestinar lurralde gehienak
behin betiko beretzea, palestinar
estatu burujabe bat sortzeko eskariari ezezko
biribila ematea, eta palestinar ekonomia
zeharo mendeko bat eratzea, haren auzo
Israeleko ekonomiarekin sekula leihatzerik
izango ez duena. Horrez gainera, alde biko
harremanak egin zituzten arabiar estatu moderatuekin
?banan-banan beti, harremankideen
ahultasuna ziurtatzeko? eta herrialde
haien ekonomia Estatu Batuen eta haren
aliatu nagusi Israelen nagusitasun ekonomiko,
militar eta politikoaren mende utzirik.
Nolanahi ere, arabiarrentzat hain gogorrak
diren baldintza horiek ez baitute inolaz
ere oreka eta bakea ekarriko eskualdehartara, Ekialde Hurbilean istilu eta gerra
gehiago sortzeko arrisku handia dago.
1990eko abuztuaren 2an Irakek Kuwait
inbaditzea Irakek Pertsiar Golkoko emirerri
batzuen kontra aldez aurretik egina zuen
salaketa kate baten azken urratsa izan zen.
Bagdadeko errejimena 1980az geroztik ari
zitzaion bere lurraldean petrolioa ponpatzen
ari izana egozten Kuwaiti, eta beraz
2.400 milioi dolarreko kalteordaina eskatzen
zion. Saudi Arabia eta Kuwait orobat salatzen
zituen OPEP estutu izanaz petrolioaren
produkzioa modu artifizialean gutxitzeko eta
upel bakoitzaren prezioa ere beheratzeko,
era horretara ezin zezan Irakek bere ekonomia
indarberritu, zeharo hondatuta baitzeukan
Iranekiko gerraren ondorioz. Indarrezko
ekintza horren bitartez Husseinek
helburu jakin batzuk iritsi nahi zituen:
Kuwaiten finantza indarra administratzea,
Kuwaiten petrolio baliabideak Irakekoei
eranstea, hala Irakek munduko petrolio erreserben
%19 izango baitzuen, Arabiar-Pertsiar
Golkoaren sarbidea zabaltzea Warba
eta Bubian uharteak beretuz, Irakek aspaldi
eskatuak zituelarik, eta, azkenik, arabiar
herrialde multzo zatikatu haren gidari izatea.
Hori guztia lortu nahi horretan, Irakeko
diktadorea ez zen konturatu nazioarteko
harremanak aldatu egin zirela: uste zuen
Sobiet Batasunak Iraki lagunduko ziola oraindik
eta Estatu Batuek ez adituarena egingo
zutela, are gehiago laguntza eman ziotelarik
Iraki Iranen kontrako gerran. Ez zuen
ulertu Washingtonen segadan sartu berri
zela, Estatu Batuak aspalditik baitzeuden
estrategia esparru berri bat eskualde hartan
izateko irrikan.