Historia Unibertsala»Egungo aroa
Ongizatea, garapena eta desberdintasunak
Gaur egun ongizateaz mintzatzea, herri pribilejiatuen multzo txiki bat aipatzea baino
ez da, munduko biztanleriaren parte handi bat, ez ongizaterik ez garapenik ez duenez
gero, bazterturik geratzen baita.
Garapenaz edo ongizateaz mintzatzea mundu osoa hartzen duten desberdintasunez
mintzatzea da, Iparraldearen eta Hegoaldearen arteko aldeez, herri garatu eta azpigaratuez,
edo herri aberats eta pobreez. Aurrenekoak munduko ekonomiaren zentroa dira,
eta munduko gainerako herriei eragiten dieten erabaki garrantzitsuak hartzen dituzte.
Bigarrenei dagokienez, lehen aipatu diren herrialdeek ustiatzen dituzten baliabideak
dituzten herrialdeak dira eta izan daitezkeen alderdi guztietan ia dira haien mendeko.
Herri garatuak Ipar Ameriketako, Europa Mendebaleako eta Asia Ekialdeakoak dira,
oro har; herri azpigaratuak berriz, Latinamerika, Afrika, Europa Ekialde eta Asiako gainerako
lekuetakoak dira. Hirugarren Munduak etengabe eskatzen du laguntza, baina
laguntza horrek kanpoko zorrak handitzen ditu, eta, zenbaitetan, baita haren baliapideak
hipotekatu ere, herri garatuen alde.
Globalizazio ekonomikoa
Iparralde/Hegoalde desberdintasuna
areagotu egin du azken urteotako ekonomiaren
globalizazioak edo ekonomia-munduak.
Mundu osoa hartzen duen merkatu
bat da, nazioen mugak hausten dituena, eta
ekoizpenaren erabilerari merkataritza nagusitzen
zaiona.
Estatuek behar lukete izan ekonomia
globalizatu honen eragile, baina enpresa
multinazionalek aginpide izugarria hartu
dute, eta gobernu askok nekez jardun dezakete
aginpide horren kontra.
Gai baten balioa konkurrentziaren araberakoa
denez gero, merkatu globaleko
enpresek konkurrentzia ezabatzea dute helburunagusia. Horretarako, anexio, erosketa
eta bateratze asko egitea izaten da enpresen
joera; goitik beherako loturaren aldeko
apustua egin dute, sektore baten atal desberdin
guztiak kontrolatzeko asmoz, hau da,
ekoizpen osoa eginez. Multinazionalen arteko
lotura horiek, hain zuzen ere, bihurtzen
dituzte munduaren jabe.
Multinazional hauek oso indartsuak baitira,
enpresek ez dute kokapen finkorik izaten,
eta, hala, herrialde batetik bestera aldatzen
dira, nolako abantailak eskaintzen
dituzten. Badituzte halaber nazioarteko informazio
sareak, eta orobat ikerketa eta
garapenean inbertitzeko aurrekontu handiak.
Kanpoko zorra mundu osora zabaltzea
bihurtu da Hirugarren Munduko herrien garapenerako
arazo eta eragozpen nagusia.
Garapenerako laguntza
BIZI AHAL IZATEKO GUTXIENEKO BALDINTZAK
ESKURATU NAHIAN, GARAPENERAKO LAGUNTZA
BIHURTU DA ZENBAIT HERRIREN ESPERANTZA
BAKARRA, BAINA PRIBATIZAZIOAREN ALDEKO JOERAK
EZ DIE INOLAKO ONIK EGITEN.II. Mundu Gerraren ondoren, eta Europako
ekonomia berreraikitzeko, nazioarteko
laguntzak ematen hasi ziren, gerra
hotzaren testuinguruan. Kolonialismoaren
amaierarekin, Asian eta Afrikan estatuak
ugaritu izanak laguntza horren parte handi
bat erakarri zuen; izan ere, kalte ekomiko,
sozial, politiko eta kultural larriak utzi zituen
kolonialismoak herri haietan.
Urteak pasa ahala, merkataritzaren beharrak
gailendu zaizkie bestelakoei Mendebaleko
herrietan. Eta, hala, Ekialde-Mendebal
areriotasuna amaitu denean, Sobiet Batasun
ohiak eta Ekialdeko Europako herri
berriek hartu dute Hirugarren Munduaren
lekua, eta horiek dira orain Mendebalak, beti
ere estatu berriotan beren merkatuak zabaltzeko
helburu agerikoaz, eskaintzen dituen
baliabideen hartzaile nagusiak. Baina
egia da, halaber, herrialde batzuetan oso
kontuan hartu direla arrazoi humanitarioak
laguntzak eskaintzeko orduan.
Hirugarren Mundurako laguntzetan nagusi
den eredua Garapenerako Laguntza
Fondoena da. Hiru laguntza mota bereizten
dira.
Bi aldeko laguntza: Esparru hitzarmen
baten baitako lankidetza mota bat da, estatu
garatu baten eta garapen bidean den beste
baten artean egiten dena. Garapena sustatzeari
gutxien begiratzen dion laguntza mota
da. Era honetako laguntza gehienek laguntza
ematen duen herriaren ondasun eta zerbitzuak
erostea dute xedea (laguntzaren %70
bat ere ondasun eta zerbitzu hauek erosteko
izan daiteke), eta hori, laguntza baino
areago, gehiago da salmenta zuzena eta
monopolioa.
Laguntza alde-anitzak: Garapenaren
laguntzarako organismo ofizialek ematen dituztenak
dira, eta hiru multzotan sailka daitezke.
Lehena, munduko nahiz eskualdekako
Garapen Bankuen ingurukoa da (Mundu
Bankua). Bigarrena Nazio Batuen mendeko
erakundeekin eta harekin loturiko organismoekin
zerikusia duten laguntzena da.
Europako batasunetik datozenek osatzen
dute hirugarren mota, garapenerako laguntza
gisara, hala Lomé I eta Lomé II laguntzak,
ACP herriekikoak (Afrika, Karibe eta
Ozeano Barekoak). Bi aldekoak ez bezala,
garapen globala sustatzeko irizpideetan oinarrituak
izan ohi dira laguntza hauek. Laguntza
hauei egiten zaizkien kritikak herri
hartzaileek laguntza jasotzeko bete behardituzten baldintzetatik datoz (Egokitzapen
Estrukturaleko Plangintzak).
GKEak: Askoz ere garrantzi gutxiago
dute (laguntza osoaren ehuneko hamarra).
Gobernuz Kanpoko Erakundeak deritzaten
organizazioen egitasmoak gune mugatu bati
buruzkoak izaten dira, eta, batez ere, landa
alde edo biztanle gutxiko lekuei buruzkoak.
Laguntza hau, bestalde, unean unekoa izaten
da, eta aldian aldiko finantzaketa iturrien
mendekoa; jarduna mugatua izaten da,
eta, garrantzitsuena dena, laguntza hau bultzatzen
duen jendea herri garatuetakoa izaten
da, eta noizbehinka egiten dute lana.
Azpigarapenaren ezaugarriak
Gauza jakina da nazioarteko laguntzaren
emaitzak eskasak eta eraginkortasun gutxikoak
izan direla herri azpigaratuetan, eta
erraza da hori sinesten, kontuan hartzen
bada garapenerako laguntzak ez direla ondo
antolatu. Horretarako, beharrezkoa da nazioarteko
laguntzaren nolakotasuna berriz
aztertzea, sarritan izan duen eragin bakarra
hondamendiren baten ondorioak zertxobait
arintzea besterik ez baita izan.
Hirugarren Munduak, ekonomia ezaugarriak
kontuan harturik, nazioarteko laguntzarako
epe luzerako egitasmoen premia du,
garapenaren bitarteko izan daitezen, eta bizi
kalitate gutxieneko bati eutsiko dioten egitura
ekonomiko, politiko eta sozialak sortzen
lagun diezaioten. Hauek dira herri azpigaratuen
egitura ekonomikoaren ezaugarriak.
Lehenik, erabat kanpora bideratua dagoen
ekoizpen bat besteren mendeko ekoizpen
bihurtzen da, eta mendebaleko merkatuen
beharrak mugatua da, Hirugarren Munduak
ekoizten eta esportatzen baitu biltegi
aberatsek behar dutena.
Kanporakako ekonomia horretan hirugarren
sektorean aritzen da biztanleria aktiboaren
gehiengoa; kanporakakoa izateaz
gainera, baita industriarik ia ez dagoelako
ere. Biztanleriaren parte handi bat nekazaritzan
aritzen da; lurjabe gutxiren jabetzako
lur sail izugarriak erabiltzen dira esportazioko
nekazaritzan. Kontraesana dirudien
arren, esportazio nahi gehiegizko honek,
zenbaitetan, hornigai krisia eta hornigaiak
inportatu beharra ekartzen du. Horrek guztiak
are gehiago trabatzen du laborantza modernoagotzea.
Industriaren zabalkunde eza dela eta,
herriotako ekoizpena eduki teknologiko oso
eskasa duten sektoreetara bideratua da oro
har, industria arinetara batez ere: ehun langintza,
zapatagintza, etab. Horrexegatik, besteak
beste, ez dago loturarik herriotako
barne merkatuen artean, ez baitute merkatuorokorrik, aitzitik, merkatu txiki elkarretatik
bakartuak besterik ez dituzte. Horrek
guztiak diru sarreren desberdintasun izugarria
dakar berekin: biztanleriaren parte txiki
batek errenta handiak dauzka, eta aldi
berean biztanle gehienek soldata mixerableekin
bizi beharra dute.
Azken ezaugarri horrek ia esparru guztiak
hartzen ditu: ekoizpena, merkataritza,
finantzak, teknologia eta kultura: herri aberatsek
herri pobreen gainean duten aginpidea
da, epe laburrera behintzat, nekez saihestuko
duten erabateko mendekotasuna
dakarrena.
Hirugarren munduko industrializazio ereduak
Egoera larri hau nolabait arintzeko, industrializaziorako
bi estrategia nagusi hartu
ditu Hirugarren Munduak: inportatzen ziren
gaien ordezkoak bilatzea eta esportazioak
areagotzea.
Lehen estrategiari dagokionez, kanpoko
gauzak erosi ordez, barne produkzioari ematen
zaio lehentasuna. Horretarako, beharrezko
izaten da kanpotik datozen gaiei,
arantzelen bidez, eragozpenak jartzea, eta
gai horien ekoizpena erraztea, horretarako
lekuan lekuko industriak ezarriz. Alabaina,
estrategia horrek, sarritan, atzera eragin dio
industriaren garapenari, eta horren ondorioz
Hirugarren Munduak kanpoko merkatuen
aldera egin du, estrategia aldatuz.
Esportazioak ordea, herri pobre gehienetan,
gai batenak edo birenak izaten dira,
batez ere elikagai edo lehengaienak; horren
ondorioz, prezioen gorabeheren mende
egoten dira, eta hori oso arriskutsua da.
Nolanahi dela ere, estrategia horrek
mundu ekonomia aldera bultzatu zituen
1980-90 urteetan zenbait herrialde, Herri Industrializatu
Berriak izendatu direnak:
Mexiko, Brasil eta Asiako lau Dragoiak
(Taiwan, Hong Kong, Singapur eta Hegoaldeko
Korea).Hirugarren Munduko gainerako herrialdeak
merkatu globaletik kanpora geratu
dira, eta industrializatzeko ahaleginetan
dabiltza, baina kanpoko baldintzak kontrakoak
dauzkate: ekonomia atzerapena,
barne merkatuen hazkunde motelagoa, gehiegizko
protekzionismoa, bankuen eskakizun
gero handiagoak dirua mailagatzeko…
Era berean, ez dirudi Herri Industrializatu
Berrietan garapenaren lagungarri izan
ziren eragile horiek herrialde azpigaratu
hauetan ere badirenik.
Horregatik, herri horietan gara daitezen,
barne faktore horiek landu beharko dira,
egoera aldekoa izan dadin.
Ongizatearen estatuaren krisia
Jende askorentzat, krisian dago ongizatearen
estatua, estatuek ez baitute finantza
ahalmen aski zerbitzu sozialak gaur egun
duten maila berean mantentzeko.
Ongizatearen egoera bi alderdi nagusietatik
kritikatu izan da, ekonomiaren eta gizartearen
aldetik.
Egingarritasun ekonomikoari dagokionez,
ekonomia nazioarteko bihurtzeak kinka
larrian jarri du ongizatearen estatua.
Eta eraginkortasun sozialari dagokionez,
berriz, hiru kritika hauek dira aipagarriak:
erakunde publikoek hiritarren eskaerei jaramon
gutxi egitea; gizartean, eta bereziki
gizartearen maila apalenetan, sortzen den
erantzukizun falta; eta estatuaren indarrik
eza arazo sozial askori irtenbidea ematerakoan
(langabezia, ingurugiroaren hondamena,
hirietako segurtasun falta…).
Ongizatearen estatuak gizarte gero eta
garatuago, konplexuago eta elkarren mendeko
baten eskakizunei erantzun ahal izateko
duen ezintasunak berak, ekonomia nazioarteko
bihurtzeak dakartzan presioek areagotua,
agerian jartzen du agortu egin dela
eredu hori. Estatu eta administrazio eredu
berriak aurkitu behar dira XXI. mendeko
arazoei aurre egin ahal izango bazaie.