Historia Unibertsala»Egungo aroa
Afrika XX. mendean
XX. MENDEAN AFRIKAK MENDETASUN POLITIKOTIK ASKATZEA LORTU ZUEN. BURUJABETZA IRITSI ONDOREN, BERE BARNE ARAZOAK KONPONDU BEHARRA ZEUKAN, ETA BERE LEKUA AURKITU BEHAR ZUEN MUNDUAN.Bigarren Mundu gerra bukatu ondoren indar handia hartu zuten mundu osoan kolonialismoaren aurkako eta burujabetzaren aldeko higikundeek. Afrikan panafrikanismo zeritzan higikundea sortu zen, eta haren baitako politiko batzuek, Nkrumahek adibidez, Afrika osoaren batasunaren alde egin zuten, indar gehiago izateko horrela herrialde garatuenen aurrean. Afrikaren burujabetza prozesuak hiru aldi nagusi izan zituen. Lehenengoan, Bigarren Mundu gerraren amaieratik 1956 artekoan, afrikar nazionalismoa sendotu zen, eta Magrebeko herrialdeek independentzia iritsi zuten. Bigarren aldian (1957-1975), Sahara Azpiko edo Afrika Beltzeko herrialdeek independentzia lortu zuten eta lehenengo erakunde panafrikanoak sortu ziren (OEA, 1963). Hirugarren aldian, 1975az geroztik, Afrikako hegoaldeko herrialde batzuek independentzia iritsi zuten, apartheida bukatu zen Hegoafrikan, estatu berriak sortu ziren –Eritrea, 1993–, eta beste estatu batzuk aldatu egin ziren –Zaire ohia Kongoko Errepublika Demokratikoa bihurtu zen–. Herrialde askok eta askotarikoek eraturiko kontinente handi horren egoera oso konplexua da, eta hiru eremu desberdin bereiz daitezke gutxienez: Afrikako iparraldea, hizkuntzaz arabiarra eta erlijioz islamiarra; Afrika beltza edo Sahara azpikoa, kultura eta hizkuntza anitz eta era askotakoak dituena; eta, azkenik, Afrikako hegoaldea, aurrerabidean dagoen eremua. Afrikak erronka handiak ditu gaur egun, baina egoera politikoaren normaltasun ezak, kanpoko zorrak, nazioarteko politikan duen garrantzi gutxiak eta merkataritza zirkuituetatik baztertua egoteak, ez dio konponbide errazik uzten.
Afrikako burujabetza prozesuak
BIGARREN MUNDU GERRA BUKATU ONDOREN AFRIKAK
EKONOMIAN ETA GIZARTEAN IZAN ZITUEN ALDAKETA
HANDIEK HANGO HERRIALDEEN INDEPENDENTZIA
NAHIA INDARTU ZUTEN.Mundu gerrari esker Afrikako biztanle
multzo jakin batzuek halako garapen maila
bat iritsia zuten, eta horrek azkenik kolonietako
bakea zeritzana haustea ekarri zuen. Barneko
egoera horrez gainera, kontuan hartu
beharra zegoen munduko bi potentzia berrien
jarrera (EEBB eta SESB), kolonialismoaren
aurka baitzeuden biak, zein bere
arrazoiengatik. Egoera hura aldatu nahiak
NBEra bideratu zuen arazoa, eta erakunde
horrek ahalegin handiak egin zituen Afrikako
estatuen burujabetzaren alde: autodeterminaziorako
erreferendumak bultzatu zituen
Afrikako kolonietan, kolonia bakoitzaren eta
bere metropoliaren aldez aurretikako hitzarmen
bidez, ahal izanez gero. Erabakigarria
izan zen prozesu hartan Bandungeko Bilkuraren
ondoren (1955), Hirugarren Munduak,
mundua bi multzotan banatua baitzegoen,
erakunde politiko baina heterogeneo gisa
izan zuen goraldia ere. Horren guztiaren
ondorioz askapen higikundeak sortu ziren,
panafrikanismoa adibidez, independentziarenalde borrokatzeaz gainera, Afrika osoaren
halako bateratze baten alde ere bazeudenak.
Lurralde bakoitzaren barneko gizarte lotura
ere garrantzi handikoa izan zen prozesu hartan.
Bigarren Mundu gerraren ondoren sortu
ziren alderdi politikoek, erlijio ordenek
(ordu arte kolonialismoaren alde egin zutenak),
Afrikako sindikatu sortu berrien indarrak,
baita ikasle, emakume eta intelektualek
sortua zuten giro egokiak ere, eta beste
alde batetik nazioarteko presioak eta Europako
metropolien ahultasun politiko eta ekonomikoak,
abian eta ezin geldituzko eran jarri
zuten independentziaren aldeko higikundea.
Independentzia iritsi izanari esker azaleratu
zen munduan Afrikak ordu arte izan zuen
egoera: zapaldua eta neurriz gain ustiatua
izan ondoren, agortua zegoen, eta biztanle
kopuruz txikitua.
Gerrak eta diktadurak: gerra hotza
AFRIKAKO ESTATU BERRIEN ANTOLAMENDUA, KUTSU
LIBERALEKOA MENDEBALEKO EREDUARI JARRAITURIK,
IZAN ZUEN AFRIKAK ARAZO NAGUSIA. ANTOLAMENDU
HORREN PORROTAK ESTATU KOLPEAK ETA LISKARRAK
EKARRI ZITUEN.Independentziaren ondoren sortu ziren
Afrikako estatu berrien ereduak berehala
baldintzatu zuen estatu horien beren garapena.
Antolamendu modu hori Europako
mendebalekoaren imitazioa zen: estatu-nazioaren
araberakoak ziren erakundeak (legebiltzarrak,
kutsu liberaleko konstituzioak)
eta administrazio antolamendua. Demokrazia
berri haiek bazuten beste ezaugarri bat,
alegia, independentziaren buruzagiak gidari
zituzten alderdi politiko bakarrak izatea.
Bide berriak sortzeko ahaleginek –Afrikako
sozialismoaren gisako hirugarren bideak
(Ksunda, Shengor edo Nyerere)– porrot egin
zuten, ez baitzituzten Afrikako ekonomia
eta garapen arazoak konpondu. Biztanle gehienek
ez zituzten era horretako sistemak
ulertu, ez baitziren berez afrikarrak; horrez
gainera independentziaren heroiek sinesgarritasuna
galdu zuten, urrialdia, eskasia eta
estualdia nagusituak baitziren gizartean; horren
guztiaren ondorioz, herriak harrera
onez ez, baina ezaxolatasunez erantzun zien
maiz militarren estatu kolpeei. 1960ko hamarraldian,
izan ere, estatu kolpeak eta gerrak
nagusitu ziren Afrika osoan. Askotan
ekialde-mendebal tirabirek gerra horiek biziagotu
zituzten, eta Afrika xake taula moduko
zerbait bihurtu zuten potentzia handiek,
zeinek eragin handiagoa izan. Hala
frogatu zuen aldi hartako gerra askok: Katanga
(Kongo 1960-1963), Biafra (Nigeria
1967-1970), sobietarrek Somalian egin zuten
sarraldia (1963), eta baita Kubak hango
herrialde batzuetan egin zuena ere. Nazioarteari dagokionez, Afrikak erakunde politiko
komun bat antolatzeko saioa izan zen
OUA 1963an sortzea. Urteak aurrera egin
ahala, erakunde horrek muga handiak izan
zituen, eta beste erakunde batzuk, sortu ziren
hartatik, eskualdekakoak, Afrikako hetereogeneotasunari
hobeto zegozkionak.
90eko hamarraldiko aldaketa
GERRA HOTZAREN BUKAERAREKIN ETA SESB ETA EUROPAKO GAINONTZEKO HERRIALDE SOZIALISTAK DESAGERTU IZANAREKIN, DEMOKRAZIAK BIDE EGIN ZUEN AFRIKAN, NAHIZ ITXAROPEN GEHIAGO SORTU ZUEN BENETAKO AURRERAPENIK BAINO.Ekonomiak goraldi bat izan bazuen ere, Afrikako herrialdeek independentzia lortu ondorengo hurrengo hamar urteetan, hirurogeita hamarreko hamarraldian krisi ekonomikoak gogor jo zuen kontiente hau. Laurogeiko hamarraldian Afrika munduko merkataritzatik kanpo gelditu zen, Afrikari ez baitzegokion merkataritzaren %1 baizik. Afrikak munduko salerosketan zuen esku gutxiak hondamena ekarri zuen hango ekonomiara; horrez gainera, nazioarteko finantza erakundeen diru laguntza bertako agintariek beren irabazietako desbideratu izanak erabateko bazterketa ekarri zion Afrikari. Politikaren aldetik, gerra hotzaren bukaerak ekarri zuen aldaketarik Afrikara ere, demokrazia, merkatu librea eta giza eskubideak oinarri harturik nazioartean ezarri zen Ordena Berriaren eraginez. Laurogeita hamarreko hamarraldian hasi zen Afrikan 90eko aldaketa esan zitzaiona, herrialde gehienek nolabaiteko demokrazia ezarri zuten, itxurazkoak benetakoak baino gehiago. Ezaugarri hauek izan zituen Afrikako geopolitikak: SESB Afrikatik erretiratu izana, Estatu Batuak han kokatu izana, eta Hegoafrikak alderdi guztietan izan zuen eragina. Hala eta guztiz ere, bere horretan iraun zuten egiturazko arazo guztiek:biztanleria gaizki banatua egoteak hiri hipertrofiatuetara bultzatu zituen herritarrak bizirik irauteko aukera bakar gisa, nekazarien jabetza txikiak bizibide izateari utzi zioten, eta esportaziorako labore bakarreko sail zabalak lantzen hasi ziren haien ordez. Beste eragile garrantzi handiko bat zorra zen, ez baitzion ez aurrera egiten ez etorkizun egokirik iristen uzten, lehendik ere zeharo lur joa eta hondatua zegoen herrialde multzo hari.
Hegoafrika: Afrikaren berpiztea
LAUROGEIKO HAMARRALDIAK APARTHEIDAREN
BUKAERA EKARRI ZUEN HEGOAFRIKARA; HORREK
ERABATEKO AURRERABIDEA EKARRI ZION POLITIKAREN
ALDETIK EKONOMIAN ORDURAKO AFRIKAKO
HERRIALDE GARRANTZITSUENA ZENARI, ETA HANDIK
AURRERA HEGOAFRIKA IZAN ZEN ESKUALDE HARTAN
GIDARI.1948an Alderdi Nazionalistak aginpidea
hartzearekin batera hasi zen Hegoafrikan
arrazazko bereizkeria prozesua edo apartheida
(1949). Hegoafrikako lehen ministro Hendrik
Verwoerdek (1958) Malan bere aurrekoaren
politika arrazista berbera jarraitu zuen.
1960an hasi ziren errejimen bereizkeriazale
haren aurkako lehenengo protestak; handik
urtebetera (1961ko maiatza) tirabira eta liskar
haiek Commonwealthetik ateratzera behartu
zuten Hegoafrikako gobernua. Hegoafrikako
Errepublikak gogortu egin zuen
arrazazko bereizkeria politika bantustanak
sortuz, hau da, beltzak bereizita edukitzeko
gune bereziak. Hegoafrikak Namibiaren zati
bat beretu zuen, eta ez zuen lurralde hura
utzi 1988an Genevako hitzarmena sinatu zen
arte. Bitartean, aurrera jarraitu zuen apartheidaren
aurkako borrokak, eta borroka haren
ondorioz Afrikako Nazio Kongresuaren
(ANC) buruzagi Nelson Mandela espetxean
sartu zuten 1963an. 1970 hamarraldiaren erdialdeanliskar handiak izan ziren Soweto
hirian, eta Estatu Batuek eta Europako Ekonomia
Erkidegoak zigorrak ezarri zizkioten
Hegoafrikari. 1989an, Frederick de Klerrek
aginpidea hartu zuelarik, politika irekiago bat
jarri zen abian. 1990ean ANC legeztatu zuten
eta urte hartako otsailaren 11n Mandela
aske utzi zuten, hogeita zazpi urtez espetxean
eduki ondoren. 1992an zigor guztiak
kendu zizkioten Hegoafrikari. 1994ko maiatzaren
10ean Nelson Mandela Hegoafrikako
lehendakari aukeratu izanak, ANCk urte hartako
apirilaren 26tik 29 arteko hauteskundeak
irabazi ondoren, amaiera eman zion
prozesu hari. Mandelaren lehen gobernua zuriekin
eginiko koalizio gobernu bat izan zen.
Hegoafrikak, Ugandak, Tanzaniak eta
Afrikako beste herrialde bazuek Afrikaren
berpiztea esan zaiona bultzatu zuten. Higikunde
horrek eragin handia izan du Zaireko
gerran (1996), eta nagusitasuna eman dio
Hegoafrikari.
Nkrumah eta Mandela
Nkrumah eta Mandela dira Afrikako
oraintsuko historiako bi buruzagirik garrantzitsuenak.
Lehena panafrikanismo higikundearen
aitzindaria izan zen eta OUA sortu
zuen 1963an. Bigarrena arrazazko bereizkeriaren
aurkako borrokaren sinboloa izan zen,
eta Hegoafrikako lehendakari gero. Nkrumah
Urrezko Kostaldean jaio zen, gaurko Ghanan,
1910ean, eta misiolari katolikoen ikastetxeetan
egin zituen ikasketak. 1935ean Estatu
Batuetan hartu zuen bizilekua, eta han
unibertsitate ikasketak egin zituen. 1945ean
Erresuma Batura joan zen, eta han ere unibertsitate
ikasketak egin zituen. Orduan hasi
zuen bere jarduera politikoa, urte hartan
bertan antolatu baitzuen V. Biltzar Panafrikanoa,
Manchesterren. Bere herrira itzuli zen;
UGCC alderdi nazionalistako idazkari izan
zen, baina alderdia utzi zuen gero berak nahi
bezain erradikala ez zelakoan. Beste alderdi
politiko bat sortu zuen, CPP (1949), eta gobernu
autonomorako 1951ko hauteskundeak
irabazi zituen. Ghanak independentzia iritsi
zuenean (1957) Nkrumah izendatu zuten lehendakari,
eta lehendakari iraun zuen harik
eta 1966an estatu kolpe batek aginpidetik
egotzi zuen arte. Bucaresten hil zen 1972an.
Nelson Mandela Transkei hirian jaio zen
1918an, buruzagi beltz baten semea zen, eta
zuzenbide ikasketak egin zituen. Afrikako
Nazio Kongresuaren sortzaileetako bat izan
zen. 1952tik aurrera apartheid errejimenaren
aurkari nagusietako bat izan zen, eta espetxean
sartu zuten horregatik (1952-1957). Espetxetik
irten ondoren beltzen eskubide zibilen
aldeko borrokan jarraitu zuen; 1962an bizi
guztirako espetxera kondenatu zuten. 1990ean
irten zen espetxetik, apartheida bukatu zenean.
1992an Mandela izendatu zuten Hegoafrikako
lehenengo lehendakari beltza.