Historia Unibertsala»Egungo aroa
Urriko Iraultza eta SESB Leninen aroan
Boltxebikeen iraultza (1917), neurri batean, Marxen ideiak aplikatzeko saio bat izan
zen, zalantzarik gabe. Baina egia da, halaber, Marxentzat ez zela, inondik ere, iraultza
sozialista zabaltzeko lekurik egokiena Errusia, herrialde atzeratu samarra orduan.
Nolanahi izanda ere, Errusian nagusitu zen sistema hartan erraz asko antz eman
zitezkeen kutsu desberdineko eraginak. Hala, beraz, nekez azaldu ahal izango da errejimen
sozialista kapitaslimoak hartan izan zuen eragina ?hala garapen ekonomikoaren
bertuteen idealiazio agerikoan nola kapitalismoaren beraren hierarkia gogorarazten
duen buruzagi taldearen eraketan? kontuan hartu gabe.
Jatorrizko proiektuaren eduki sozialistek eragozpen handiak izan zituzten halako
leku batean, zeinean agerikoak baitziren historia eta geografia berezia izanaren arrasto
nabarmenak ?autoritarismorako joera eta aginpide kontzentrazioa tartean?, azaltzeko.
Ez da harritzekoa izango, beraz, boltxebikeen erakundeetan ere haiek berek eraisten
lagundu zuten ordena zahar haren ?tsar agintearen? arrastoak aurkitzea.
Horri guztiari egoera historiko jakin baten ondorioak gehitu behar zaizkio: alegia,
Lehen Mundu Gerra, batetik, eta tsarren ezintasuna, bestetik, arazoei aurre egiteko, zeinak,
boltxebikeen iraultzari hegoak emateaz gainera ***
Errusiako iraultzen aurretikoak
XIX. mendeaz geroztik bazen Errusian
tirabira gogor halako bat, gauza askotan lehengo
estatu absolutuak gogorazten zituen
tsar sistema baten, hirietan bat-batean eraiki
ziren industrialde handien, eta harreman
mota tradizionalak bizi-bizirik zirauten baserritar
ingurune baten artean.
1904. urtean, Errusiaren eta Japoniaren
arteko gerraren kariaz, krisia areagotu egin
zen. Errusiaren gudarostearen desegigoak
zirela eta, asko ugaldu ziren herri protestak,
sobietek (langileen ordezkarien batzordeak,
hiri handietan sortuak) bideraturik.
?1905eko iraultza? deitzen den horretan
ezkerreko zenbait alderdi nabarmendu ziren,
hala nola alderdi sozialdemokrata
?boltxebikeen eta mentxebikeen artean banatua?
eta alderdi sozialista iraultzailea.
Burgesiaren zati bat ere gogor ari zen
tsar sistemaren kontra, ez baitzuen bere interesak
defendatzeko modurik aurkitzen
erakunde zaharkitu haietan. Iraultza gogor
zapaldu ondoren, tsarrak askatasuna zabaldu
eta Legebiltzarrari ahal handiagoak eman
beste aukerarik ez zuen izan. Hurrengo urteetan,
nolanahi ere, gauzak ez ziren askorik
aldatu. Aldaketa nagusia nekazaritza
berritzeko programa bat izan zen, Lehen
ministro Stolypinek bultzatua. Goraldi igarokor
hura 1914an amaitu zen, Errusia Alemaniaren
kontrako gerran sartu zelarik.
Behin eta berrizko desegigoek, eta industria
eta elikagai krisiak aldi berean, indarrikgabe utzi zuten tsarra, zeina 1917ko otsailean
eraitsi baitzuten agintetik.
?Otsaileko iraultzaren? ondoren eratu zen
?behin behineko gobernuak?, liberala funtsean,
ia ez zuen irtenbiderik aurkitu herrialdeko
arazo nagusientzat. Ez zuen, Errusiari
dagokionez behintzat, ez gerra amaitu ez
ekonomia berrikuntzarik egin, zeuden bidegabekeria
lazgarriak zuzentzeko. Eta, finean,
sobietekin zituen harreman txarrek are kolokago
jarri zuten politika egoera koloka, eta
bidea zelaitu zioten hurrengo iraultzari.
1917ko urriko iraultza
1917ko azkeneko hileetan asko gogortu ziren
Kerenskiren gobernuaren kontrako kritikak,
bai alderdi boltxebiketik bai sobietetatik
beretatik. Buruzagi boltxebike nagusi
Leninen ikuspegiaren arabera, ordu zen
?iraultza burgesaren aldia? ?halakotzat
zeukan otsailekoa? gainditu eta agintea langileriari
emateko, eta, aldi berean, gerra
amaitzeko.
?Urriko iraultzak?, beraz, gobernutik eraitsi
Kerenski eta boltxebikeei eman zien aginpidea.
Boltxebikeek formula hierarkizatuak
ezarri zituzten, eta ez zuten zalantzarik izan
noblezia eta burgesia ezezik ezkerreko beste
alderdiak ere gogor zapaltzeko. Biltzar konstituziogilea
desegin ondoren, legez kanpo
utzi zituzten gainerako alderdi guztiak, eta
bat ez zetozen alderdikideen kontra ere jo
zuten. Barne antolaketa zorrotza zuten, eta,
bai ekonomian bai gizarte arloan, ingeniaritza
lan handia egin zuten sozialismora igarotzekobidea errazteko, beherrezkotzat jotzen
zituzten baldintzak sortzeko. Sobietak
berak lekurik gabe geratu ziren eskema
horren barruan, eta burujabetza galdu zuten
berehala.
Gertaera horiek guztiak, eta boltxebikeek
hartu zituzten zenbait erabaki zirela eta
?ekoizpen bitartekoen jabetza estatalizatzea,
esate baterako?, buruzagi talde berri bat
eratu zen, burokrazia, alegia. Prozesu horretan
guztian, bestalde, ez da ahaztu behar
kanpoko presioa, errejimen sortu berriaren
kontrakoa erabat. 1918ko martxoan,
boltxebikeek, besterik ezinean, Brest-Ltivoskeko
bake hitzarmena izenpetu zuten Alemaniarekin.
Hitzarmen horren arabera Errusiako
lur sailen eta mea baliabideen parte
handi bat alemaniarren esku geratu zen.
Nahiz eta Alemania handik gutxira beheratu,
mehatxuak ?atzerriko herrialde ahaltsuenen
aldetik? ez ziren horratik bukatu.
Gerra zibila eta PEB
1918-1921 bitartean boltxebikeek gerra
zibilari aurre egin behar izan zioten. Gerraren
sorburuan prozesu bikoitz bat zegoen:
alde batetik, ?gudaroste zuriaren? sorrera,
tsar errejimena edota urrian eraitsitako behin
behineko gobernua berrezartzeko helburuz,
eta, bestetik, Estatu Batuetako, Britainia
Handiko, Frantzia eta Japoniako gudarosteak
herrialdean sartu izana.
Gudaroste zurien artean izan ziren zatiketak,
batetik, eta haien proposamenen
arrakastarik eza, bestetik, ?ez zuten, adibidez,
biztanle sektore behartsuenen egoera
aldatzeko konponbiderik eskaintzen, eta,
bestalde, beren etsaiak bezain indarkeriara
emanak ziren?, lagungarri izan ziren boltxebikeentzat, sortu zuten gudaroste gorriaren
babespean orduan. Gerra zibilia 1921ean
amaitu zen, gudaroste zuriak menderaturik.
Boltxebikeek ere huts egin zuten Polonian
sartzeko ahaleginean. Urte horietan, bestalde,
gerra komunismoa delakoa nagusitu zen,
zeinak, azkenean, industria erabat estatuaren
esku utzi eta ekonomia jarduera pribatu
oro eragotzi baitzuen. Uste izatekoa denez,
herrialdearen egoera ekonomikoa ez
zen, gudu zibilia tarteko, izan zitekeen hoberena.
Egoera horretan kokatu behar da,
bada, disidentzia oro zapaltzeko politikarekin
segitzen zela ahaztu gabe, Kronstadteko
gerra ontzidiaren basean izan zen matxinada
anarkiazalea.
1921ean, egoera aski normalizatua, ?Politika
Ekonomiko Berria? (PEB) bideratu zen.
Funtsean, eta 1928 arte, bi ondorio nagusi
izan zituen PEBk: Estatuak ekonomian zuen
aginpidea murriztea, eta merkataritzaren
nolabaiteko askapena, zeinaren babesean
enpresario pribatuaren irudia azaldu baitzen
berriro. PEBk emaitza on samarrak izanzituenhasieran, baina 1925etik aurrera
egoerak okerra egin zuen. Ez da ahaztu
behar, gainera, PEBk ez zuela politika askatasunik
ekarri: alderdi politiko bakarra
zegoen eta disidentzia oro gogor zapaltzen
segitzen zen.
Urriko iraultzaren ondo-ondoko urteak,
bestalde, nazio anitzeko Estatu baten erditze
urteak izan ziren ?1922an sortu zen, legez,
Sobiet Errepublika Sozialisten Batasuna
(SESB)?. Urte haietan, halaber, boltxebikeen
babespean, Hirugarren Internazionala eratu
zen, sozaildemokratek eta anarkistek
mugimendu sozialista gehienetan zuten nagusitasunari
aurre egiteko deitua.
Leninen atzera begirako azterketa
1918. urtean Leninen osasuna kaskartzen
hasi zen, eta 1922rako, hil baino bi urte lehenago,
utzi egin behar izan zuen herrialdearen
gidaritza. Azkeneko urte horietan,
bada, Estatu sortu berri hark hartu zituen
politika moldeetako batzuk kritikoki aztertzen
hasi zen.
Nolanahi ere, ez da erraza erabakitzea, urte
haietan hartu ziren formula ekonomiko bi
haietatik ?gerra komunismoa edo PEB? zein
zuen Leninek nahiago. Uste denez, boltxebikeen
buruzagi nagusiak nahiago zuen
gerra komunismoa, baina hura eratu zeneko
egoeraren bereziak hertsatu gabea noski.
Azken batean, kontuan izanik, batetik,
gerra komunismoak berak topatu zituen
oztopoak, eta, bestetik, Europa sartaldeko
herrialdeek ez zutela iraultzarik egin behar,
besterik ezinean erabaki zen PEB horri heltzea.
Ez dago dudarik, hala ere, Lenin bere bizitzaren
azkeneko urteetan oso kezkatua agertu
zela berak bultzatu zuen burokrazia hura
hartzen ari zen bideaz. Aldi berean, baina
arrakasta handirik gabe, Stalin bezalako
buruzagiak goratzearen arriskuaz ohartarazi
zuen.