Historia Unibertsala»Egungo aroa
Errusiako inperioa
Errusiako inperio erraldoiak, Asia Erdialdean eta Siberian hedatu bitartean, halako lehia
gogorra bizi izan zuen sartaldetar antolaketa eredua sartzea, batetik, eta errusiar
tradizioei eustea, bestetik, aldezten zutenen artean. Leiha hori kulturazkoa zen hasieran,
eta gizartea eta politika ere ukitu zituen, pixkana-pixkana agerian geratu zen bezala.
Romanov dinastiako tsarren borondatea zegoen errusiar politika ekintzaren oinarri-oinarrian.
Berrikuntzak oso-oso poliki sartu ziren. Biztanlerik gehienak nekazariak
ziren, eta jaunen mendekotasun osoan ?jopu, alegia? bizi izan ziren 1861 arte, eta askatasunerazko
trantsizio aldi batean gero, XX. mendean aurreraxe egin arte.
Inoren jopu edo komunitateetan integraturik, nekazarion ?demografia hazkunde
jarraituan? bizi baldintzak doi-doi atera ziren behartasun gorrienetik. Bi aukera zituen
orain nekazariak, edo Siberian kolonizatzen ari ziren lurralde berrietara emigratzea edo
industria gune berrietara emigratzea, XIX. mendearen bukaera aldean industriak aurrera
egin baitzuen, estatuaren eta kanpoko kapitalen inbertsioei esker.
Inperioa osatzeko deiari men eginez, tsarrek Kaukaso eta Asia Erdialdeko lurraldeak
kolonizatzeari ekin zioten, tokian tokiko biztanleen aurkakotasun tematia gorabehera.
Burdinbideek (transiberianoa) integratu zuten halako lurralde zabala. Mediterraneo eta
Europa aldera zabaltzeak nazioarteko gerrak piztu zituen (Krimeako gerra), batetik, eta
erresistentzia nazionalak (Polonia, Finlandia), bestetik.
Beste gerra batek, Japoniaren aurkakoak 1905ean, gerarazi zuen Errusiako inperioaren
oldarra Sortalde Hurrunean. Eta, azkenean, gerrarako ahalegin itzel horrek eta nekazarien
eta industria langileen eramanezinak leherarrazi egin zuten gizartea. Horrexek
eta alderdi iraultzaileak antolatzeak higatu zuten, hain zuen, errejimena, 1917ko Iraultza
baino lehen zabaltze aldera egindako ahalegin herabetiak gorabehera.
Joputasuna eta erreakzioa
Mendeetako sortaldezaletasunaren ondoren,
Errusiako inperioa, europartuz-edo
joan zen poliki-poliki XVIII. mendean zehar,
batzuen pozerako eta beste batzuen
nahigaberako. Napoleon garaitzeak errusiar
nazionalismoa sendotzen lagundu zuen
(abertzaletasunaren zuzpertze horretan aipagarria
da gudarostearen eta nekazarien
?hots, biztanle gehienen? artean izan zen
harremana). Jaunekiko joputasunak, anakronismotzat
hartua erakundeetan, XIX. mendearen
lehen bi herenetan iraun zuen. Bete
beharrek miseria gorrian sarrarazia zuten nekazaria.
Errusiako nekazaritzaren teknika aurreratugabeak,
gainera, indarrik gabe uzten
zuen nekazariaren ahalegina. Batetik, herria
sarritan altxatu zen bere haserrea erakusteko;
bestetik, noblezia zorpetuz zihoan
kanpoan.
Alexandro I.aren erreinaldian (1801-
1825) isileko elkarteen bidez zabaldu ziren
politika joerak. Haren ondorengoa zalantzan
zegoela, kontrako higikunde sartaldezale
bat (dezenbristak) sortu zen, zeina oso
gogor zapaldu baitzuten; higikunde hori
ezezik era guztietako jarrera hartzeak eragotzizituen poliziak. Nikolas I.a tsarraren
erreinaldia (1825-1855) haren politika autoritarioagatik
izan zen ezaguna.
Jarduera politikoa kultur arazo atzealde-larrikoetarantz
desbideratu zen. Intelektualak
eta funtzionarioak bi irizpide higikundetan
banatu ziren: sortaldetarrak, batetik,
eta eslabiarzaleak, bestetik. Lehenak (Turgeniev)
Ingalaterraren eta Frantziaren pentsamendu
molde zaharberritzailearen aldekoak
ziren. Eslabiarzaleak, berriz, (Dostoievski)gizarte egonkortasuna eta errusiar
balio zaharrak goraipatzen zituzten. Eliza
ortodoxoa, bestalde, gotorleku sendoa zen
tradizioen berpizte horrentzat.
Nikolas I.aren erreinaldian jarrera eslabiarzalea
nagusitu zen gobernu inguruetan.
Egia esan, ez baitzen alternatiba politiko
behar bezala landutakorik. Kultura lehentasunek
beren kidekoa izan zuten politika
ekonomikoan: alegia, protekzionismo erabatekoa.
Errusiaren bakartasuna, gudu espedizioetan
baizik ez urratua, Krimeako
gerran hasi zen hausten. Gerra hura bitartean
hil zen tsarra bera; haren ondorengoak,
Alexandro II.ak, aldi berri bat ireki zuen.
Liberalizazio azalekoa
Gerra hura galtzean agerian geratu ziren
Errusiako gudarostearen gabeziak. Errusian,
bien bitartean, demografia hazkunde
ikaragarria ari zen gertatzen. Egoera horretan
berriro hasi zen baserritarren joputasunari
buruzko eztabaida. 1861eko abolizioak,
gobernuak diseinatua, ez zuen noblezia lurrez
gabetzeko asmorik. Herrixka komunitateetan
banatzeko sistemak (mir) burokrazia
indartu besterik ez zuen egin.
Baina aldaketa sozioekonomikoek ez
zuten aldaketa politikorik ekarri. Leku jakin
batzuetan baino ez ziren, 1864an, gutxieneko
ordezkaritza bateko biltzarrak (zemstvo)
sortu. Alexandro II.a, Alexandro III.a
eta Nikolas II.a tsarrak ez zuten bestelako
ordezkaritza erakunderik onartu, eta haien
autoritarismoa zela eta, oposizioak gero eta
antolatuago zeuden. Lehen iraultzaile belaunaldia
(Bakunin), populista ere deitua,
baserritarrak erakartzen saiatu zen, baina ez
zuen lortu. Handik terrorismora igaro zen.
XIX. mendearen azken hamarraldian alderdi
sozial iraultzailea eta sozial demokrata
eratu ziren. Horietako lehena populisten
bigarren belaunaldiak (Kerenski) sortu zuen.
Bigarrena berehala zatitu zen: alegia, batzuk
(mentxebikeak) beste demokrata batzuekin
elkartzearen aldekoak ziren, tsarra
eraisteko, eta besteak, berriz, (boltxebikeak,
Leninen gidaritzapean) proletarioaren diktadura
aldarrikatzen zuten. Bai bata bai bestea
terrorismoaren aurkakoak baziren ere,
errejimenaren zapalkuntza pairatu zuten, eta
klandestinitatera kondenatu zituzten.
Iraultza aurretxoan
XIX. mendean zehar Errusiako estatu inperialak
ez zien, ez bizi baldintzak hobetze
aldera ez biztanle sektore zabalen aldetik
politikan parte hartzen uzteko eskaerei jaramonik
batere egin. Mendearen bukaeran
nekazari gehien-gehienak behartasun gorrian
bizi ziren eta analfabetoak ziren, eta
eraiki gabe zegoen oraindik administrazioaparatu onargarri bat. Aitzitik, zegoen burokrazia,
garestia izateaz gainera, alferrikakotzat
zeukaten.
Administrazio estatu horren salbuespen
errukarria polizia izan zen, tsarrek bultzatua
terrorismoarekiko kausa/efektu harremanaren
arabera. Terrorismo ekintza aipagarriena,
bide batez esanda, Alexandro II.a
hiltzea izan zen (1881). Handik 1917 arte,
salbuespen egoeragatik eta polizia politikoaren
basakeriagatik ezagutu zen Errusiako
politika.
1900. urtetik aurrera Errusiako egoera
lehertzeko zorian jarri zen. Industria langileria
antolatua zegoen, nekazariek matxinadak
egin zituzten eta, azkenik, Japoniaren
kontrako gerra zela eta, milaka soldadu
etxetik oso urrutira behartu zituzten. 1904an
Zemstva biltzar batek Legegintzarako Biltzar
Nazional baten eskea egin zuen, eta
1905eko urtarrilean, San Petersburgo ?igande
gorrian?, gudarostea manifestazio baketsu
baten kontra oldartu zen tiroka.
Udazkenean burdinbide langileen greba
handi baten ondoren, hiri handiak ?Mosku
eta San Petersburgo? lehertu ziren, eta
errejimena kinka larrian jarri. Orduan sortu
ziren lehenengo langile batzordeak (soviets).
Nekarien matxinadak, bien bitartean, industria
guneetako gatazkak ezkutaturik geratu
ziren. Portsmouth-eko bakearen ondoren,
abuztuan, soldaduen itzulera transiberianoan,
grebalarien boikota zela eta, oso-oso
geldiro egin zen.
Politikan, egoera horri erantzunez edo,
ganbera bat (Duma) eratu zen zeharbidezko
botoz eta ministroen eta aurrekontuen kontrolik
gabe. Dumak, hala ere, aurre egin zion
gobernuari: lurra eskatu zuen baserritarrentzat.
Stolypin ministroaren nekazaritza erreforma
(lurraren jabe egiteko eskubidea,
besteak beste), tsarrak herritarrekin onezkoak
egiteko ahalegina izan zen, alferrikakoa,
ordea.
Poloniaren mendekotasuna
Poloniako nobleziak ?ugari samarra, Europako
beste herrialde batzuen aldean? oinordetzako
monarkia bat izateko egin zuen
ahalegina Prusiak eta Errusiak zapuztu zioten.
1793ko esku hartze militarrak, Katalina
II.a tsarrak eta Federiko Gilen II.a erregeak
bultzatua, Polonia estatu bezala desagertzea
eta lurraldea banatzea izan zuen ondorio.
Napoleonen Gerretan poloniar nobleek
Frantziaren alde egin zuten. Vienako kongresuan
Errusiaren mendeko lurralde autonomo
izan zedin erabaki zuten inperio garaileek.
Iraultza garaian, Poloniako gazteria
liberalismo nazionalistaren gidoin izan zen,
baina 1831ko desegigoak berriro kondenatuzuen erbestera, eta Polonia errusiar probintzia
bat bilakatu zen.
Inperio handia bera baino bizkorrago
eraldatu zen Polonia. Industria azaldu ahala
erdi mailako klaseak sortu ziren nobleziaren
baitatik. Joputasuna ezeztatzean kontraesanak
sortu ziren noble lurjabeen eta
hiriko erradikalen artean, zeinak 1861ean
matxinatu egin ziren. Eliza katolikoa Errusiaren
aurka jarri zenez, nobleek ere bat egin
zuten matxinadarekin (1863); Errusiako gudarosteak
ordea gogor zapaldu zituen.
Poloniako nekazariek ia ez zuten parte
hartu mugimenduan, baina elizaren eraginak,
batetik, eta eskolaren errusifikazioak,
bestetik, nazio nortasuna bizirik mantentzen
lagundu zuten. Polonia errusiarrak aurrerapen
handia egin zuen harrezkero, Lodz-eko
ehun-oihalgintzari eta Silesia Garaiko ikatz
meatzeei esker batez ere. Horren aurrean,
errusiar industria gizon batzuk konkurrentzia
ezeztatzen saiatu ziren aduana eta burdinbide
sarietan abantailak hartuz.
Inperio jarraitu bat
XIX. menderen bigarren herenaldian Siberiako
lurralde zabala erbesteratuen kolonia
izatetik askatasunaren eta aberastasunaren
Kalifornia bat-edo izatera igaro zen. Hara
joandako nekazariak ez ziren inoren mendeko.
Europatik Turkestan izenaz batu zen
lurraldeko tribu nomadek baizik ez zioten
aurre egin Errusiari Asia erdialdean zabaltzeko
egin zuen ekinaldian.
Kaukaso aldean zabaltzean, berriz, nazioarteko
hartu-emanen sokak tiraka jarri
zituen. 1828an Errusiako gudarosteek Armenia
eta Azerbaiango lurraldeak kendu zizkioten
pertsiar inperioari. Errusiak, inperio
otomandarraren kaltean, Mediterraneo
itsasorako irtenbidea bilatzen egiten ari zen
ahaleginari Europako herrialde koalizio batek
erantzun zion.Gero, Krimeako gerrak (1854-1856) agerian
utzi zuen Errusiak gerra modernorako
zuen ezintasuna. Hornigaiak garraiatzeko
burdinbiderik gabe, gudaroste murritz batekin,
galera handirik izan gabe, lurralderik
ez behintzat, galdu zuen gerra. Bakeak Danubioko
bokala (Errumaniaren parte 1866az
gero) uztera behartu zuen, eta Itsaso Beltzaren
ingurutik militarrak ateratzera. Harrezkero
Errusiako inperioa, txandaka, orain
Frantziaren orain Prusiaren aliatu izan zen,
Europako antzeztoki konplexuan.
Balkanetako herrialdeetan (Herzegovina,
Serbia eta Bulgaria) otomandarren nagusitasunaren
kontra matxinatu izanak ere
paneslabismoaren ideian finkatu zuen errusiar
abertzaletasuna. Turkiaren kontrako gerragatik
(1877-1878) Errusiako inperioak
Bulgariaren laguntasuna beretu zuen, baina,
halaz guztiz, poloniarrek ez zuten Errusia
eslabiar herrialdeen buruzagi gisa onartu,
eta Ukrainako kultura mugimendua zapuztu
zen.
Sortaldean, berriz, Txinako muga Amur
eta Usuri ibaietararino atzeratu zen 1861ean,
eta merkataritza harremanetarako abantailak
izenpetu ziren mugaldean (Mongolia eta
Turkestan txinatarrak). Asia Erdialdean
pixkana-pixkana koloniak hedatuz joan zen
errejimena, eta salerosketarako gaiak landuz,
biztanleria autoktonoaren premien
kaltean.
Mendearen bigarren erdian Vladivostok
fundatu zuten Ozeano Barearen kostaldean.
Gero, burdinbide transiberianoa haraino iritsi
zenean, inbertsioak egiten hasi ziren Mantxurian
eta Korean. Errusiar inmigrazio handia
gorabehera, biztanleria ez zen berdin
banatu lurralde zabal haietan guztietan; Alaska,
esate baterako, Estatu Batuei saldu zitzaien
1867an. Inperioko biztanleria osoaren
bi herenak, gutxi gorabehera, europarrak
ziren jatorriz. Sortalde Hurruneko mugimenduek,
bestalde, Japonia aldeko mugimenduekin
egin zuten topo.