Historia Unibertsala»Egungo aroa
Austriar-hungariar inperioa eta Italia eta Alemaniaren batasunak
Vienako kongresuak (1815) Estatuen sisteman oinarrituriko ordena jakin bat ezarri zuen
Europako lurraldeetan: garaiko estatu indartsu handiek (Britainia Handia, Frantzia, Austria,
Prusia eta Errusia) nahi zituzten bakea eta botere arteko oreka iraunkorrak izan
zitezen komeni zitzaien ordena. Herriak, nazioak edo kulturak, esan gabe doa, ez zituen
kontuan hartzen ordena horrek. Aginpidearen kontzepzio autoritarioan oinarriturik
eta Metternich-ek iradokitako Vienako sistemaren arabera, herriek ez zuten tratamendu
politikorik merezi, monarkia edo inperio ziren Estatu indartsuei baizik ez baitzegokien
hori. Dena den, XIX. mendeko Europan arazo nazionalak bizirik ageri ziren.
Hogeita hamar eta berrogeita hamargarren urteetan iraultza gertaeren atzean mugimendu
nazionalistak zeuden, tradizio liberala eta helburu nazionalistak elkarturik.
Mugimendu horiek 1848 eta 1849an azpiraturik gertatzea erabakiorra izan zen beren
bilakaeran. Mendearen erditik aurrera, Europako nazionalismoek era pragmatikoagoetara
jo zuten, aintzat har zitzaten, eta beren alderdi demokratiko eta errepublikarrak
alde batera utzi zituzten gehienek. Izan ere, 1848 ondoko XIX. mendeko Europan,
iraultzan naziogai (eslaviarrak, poloniarrak, hungariarrak, txekiarrak) azaldu ziren herrien
edota antzeko beste mugimendu batzuen (Irlanda) helburu nazionalista gehienak
ez ziren bete. Italiak eta Alemaniak baizik ez zituzten erdietsi helburu haiek, bi-bienak
1870 ondoko urteetan bete baitziren.
Piamonte eta Italiaren batasuna
Vienako Kongresuan Italiaren lurralde
banaketa dinastikoa gordetzea erabaki zuten.
Hegoaldean, Sizilia Bietako borbondar
erreinua, Siziliak eta antzinako Napoliko
erresumak osatua; erdialdean, Aita Santuaren
Estatuak, aita santuen erregetzapekoak;
Toscanako Dukerri Handia eta gainerako
dukerri txikiak (Modena, Parma eta
Guastalla), Habsburgotarren mendekoak;
iparraldean, Lonbardia eta Veneto, Austria
etxearen mendekoak; azkenean, Piamonte-Sardinia
erresuma, Savoiar dinastiaren
eskuetan. Estatu multzo hori, Italian tradizioa
zen bezala, heterogeneoa zen zentzu
askotan. Guztiek nazio bat osatzen zutelako
ideia ez zen berria, baina sentimendu
nazional hori 1820-1830 ondoko urteetatik
aurrera hasi zen batez ere azaleratzen, Rissorgimiento
eta gisako kultura mugimenduen
eta nazionalista izaerako aldizkari
zein argitalpenen bidez, eta joera horretako
lehen mugimenduen sorrerarekin.
Giuseppe Mazzinik zuzentzen zuen Giovine
Italia (Italia Gaztea) zen, dudarik gabe,
mugimendurik garrantzitsuena; ideia liberal-errepublikarrak,
sentimendu nazionala
eta italiar errepublika bat sortzeko ideia
konbinatzen zituen.1848ko iraultzaren zoritxarreko ondorioak
erabakiorrak izan ziren italiar batasunaren
zentzua aldatzeko. Abertzaleen ekimenak
suntsiturik geratu ziren; Piamonteko gudarosteak
Austriakoaren aurka jasan zituen
Custoza eta Novarako porrotak (1849) suntsitze
horren sinbolo dira. Handik aurrera,Italiaren batasunaren ideiak Italiako Erresuma
baten inguruan behar zuen mamitu.
Piamonte-Sardinia, Savoiako etxearen erreinua,
buruzagi izan zen ideia hura bultzatzen,
Vittorio Emanuele II.a errege izendatu
berriarekin. Camilo Benso, Cavour-eko
konde liberal moderatuak nazioarteko diplomaziaren
estrategia erabili zuen penintsulako
iparraldean italiar erreinua sortzeko
ideia burutu ahal izateko. Krimeako gerran
piamontarrek esku hartu izana erabili
zuen Napoleon III.aren uste ona bereganatzeko;
modu horretara, itun bat lortu zuen
1858an, ondoko urtean Austriaren aurkako
borrokan Bonapartek laguntza ekar ziezaien.
Magentako guduaren ondoren (1859) Lonbardia
bereturik, erdialdeko lurraldeak (Toscana,
Modena, Parma) matxinatu eta Vittorio
Emanuele II.aren alde azaldu ziren.
Prozesu horren bigarren aldia, partez Cavourren
aurrikuste moderatu diplomatikoak
gainditu zituen ekintza bati esker gertatu
zen. Garibaldik Mazziniren bulkada abertzale-iraultzailea
jarraitu zuen Siziliarako espedizioan
(1860) eta geroko Napoliren konkistan
eta anexioan. Frantziarekiko behin
behineko itun diplomatikoen mende zegoen
Piamonteko gortea (Savoia eta Niza emanak
zizkion); bestalde, Garibaldiren mugimenduaren
izaera iraultzaileari aurka egitearren,
Piamonteko gudarostea bidali zuen
haren Erromarako martxa galarazteko. Veneziaren
anexioak (1866), urte horretako
austriar-prusiar krisia aprobetxatuz egin zelarik,
erreinuaren batasuna osatu zuen, Erroma
salbu. Italiar abertzaleentzat sinbolismo
handia zuen hiri hori 1871n anexionatu zen,
Frantziaren eta Prusiaren arteko krisia zela
eta, frantses gudarosteak Erroma utzi behar
izan zutenean, Vatikanoak nazioarteko izaera
izango zuela eta Italiako erreinuaren kontura
finantzatuko zela bermeak (Bermeen
legeak, 1871) ezarri ondoren.
Prusia eta Alemaniako II. Reich-a
Antzinako Erroma eta Germanietako Inperio
Santua desegituraturik, 1804 eta 1806
artean, Vienako Kongresuak, Metternich zela
bide, Germaniar Konfederazioa izeneko
estatu sistema bat sortu zuen. Germaniar
ingurunean bizirik eta indarrean zeuden
berrogei Estatu eta hiri aske bildu behar zituen
sistema horrek. Erakunde komunak
izango zituen alemaniar estatu batu baten
sorrera galaraztea zen sistema horren helburu
deliberatua. Konfederazioak kanpora
begira baizik ez zuen funtzionatu bere bi
indar handien, Austriaren eta Prusiaren,
zuzendaritzapean, zernahi mugimendu
iraultzaile, liberal edo nazionalistaren aurrerabidea
zapaltzen zuela. Alemaniako estatu sistema horrek maila erdiko monarkiak
(Bavaria, Württemberg, Saxonia, Hannover)
eta estatu txiki saila (Hessen, Nassau, Anhalt,
etab.) hartzen zituen bere baitan; elkarren
artean potentzia handien nagusitza orekatzea
eta haiei eustea zen bi talde horien
eginkizuna.
Lehen mendearen erdian, Alemaniako
sentimendu nazionala kultura eremuan adierazi
zen batez ere, unibertsitate eta akademia
munduaren bitartez. Planteamentu nazionalista-liberalen
(Mohl, Pfizer, Rotteck)
ondoan, bertsio moderatu bat ere garatu zen
Savigny-ren Eskola Historikoaren inguruan.
Bai 1830eko iraultzan eta bai, gehienbat,
1848-1849koetan, alemaniar Estatu baten
ideia mamitzen hasi zen Prusiaren inguruan.
Lurralde hartako dinastia (Hohenzollern)
XVIII. mendean sendotu zen, Brandenburgoko
printze hauteslea Prusiako errege bilakatzean
(1701).
Prusia gunetzat hartuko zukeen Alemania
baten lehen proiektua 1830 ondoko urteetan
agertu zen Alemaniako Aduanen Batasunarekin
(Zollverein). Arian-arian alemaniar
estatuen atxikimendua, Austriarena izan
ezik, bilduz joan zen hitzarmen horrek salgaien
zirkulazio librerako gune bat ezarri
zuen, Prusiako diru sistemaren mende. Eta
1848an Hohenzollern prusiarrak buru izango
zituen alemaniar Estatu baten sortzeko
ideia azaldu zen. Horrek alemaniar estatu
konstituzional bat sortzea ekarri behar zuen
eta ideia hori ez zen Federiko Gilermo
IV.aren gogobetekoa inolaz ere.
Alemania batzeko prozesuak harrezkero
Prusia izango zuen buru. 1862an Bismarck
aginpidera iristeak behin betiko prozesua
markatu behar zuen. Haren agintaldi
luzea Prusiako parlamentuaren krisia sortuz
abiatu zen. Gehiengo liberaleko parlamentu
hark gogor egin zien aurkezturiko
aurrekontuari eta gudarostea armaz hornitzeko
proiektuari. Bismarckek parlamenturik
gabe gobernatzea erabaki zuen eta
Schleswig eta Holstein dukerrietako krisia
aprobetxatu zuen Austria Danimarkaren
aurkako gerran sartzeko eta, geroago, Austria
bera bat-batean eta erabat garaitzeko
Sadowa-ko guduan (1866), Habsburgotarren
monarkiak Italiako fronte garrantzitsua (Lonbardia
et Veneto) ere irekia zuen unean.
Hori izan zen 1815eko Germaniar Konfederazioaren
amaiera, eta Austria erabat alboratzen
zuen beste baten eraketa (Iparraldeko
Alemaniar Konfederazioa).
Handik aurrera, Bismarck batasunari begira
premiazko politikaritzat hartzen zuten
goi burgesiaren eta maila ertaineko klaseen
laguntza zabalarekin, Alemaniako lurraldeak
oro batasunerantz bideratu ziren Prusiaren
buruzagitzapean. Diplomazia eta engainua
erabiliz, Bismarckek Napoleon III.aren aurkako
gerra piztu zuen, eta berehala amaitu
Sedan-go guduan (1870). Ondoko urtean,Versaillesen, Europa guztia ukitu zuen garaipen
militar haren ondorio gisa, Alemaniako
II. Reich-a sortu zen, Gilermo I.a Kaiserra
buru eta Otto von Bismarck haren
sortzaile nagusi zirela.
Habsburgotarrak eta austriar-hungariar inperioa
Habsburgotarren dinastiak disnastia bat
beraren mendeko europar lurralde-gune
handiena eratu zuen Aro Modernoan zehar.
Erroma eta Germarnietako Inperio Santuko
printze hautesleak kargu inperial gorenean
berretsirik, alemaniar erregeekin batera inperio
zabala kontrolatzen zuten: Danimarkako
hegoaldetik Italiako iparralderaino eta
Frantziako ekialdetik Moraviaraino. Aldi
berean, dinastiaren mendeko lurralde guztien
gaineko jabetza zuzena zuten: Austriako
artxidukerria, Hungariako erreinua, Bohemiakoa,
Tirolgo Dukerri Handia, Salzburgo.
Multzo horri hainbat lurralde erantsi zioten
XVIII. mendean: antzinako Herbehere
espainiarrak (Belgika), Lonbardia eta Venetoko
lurralde italiarrak, Poloniako erreinuaren
hegoaldea zatiketaren ondoren (Galitzia)
eta Balkanetako lurraldeetako zati bat.
Habsburgotarrek beren monarkia Austriar
Inperio gisa definitu zuten 1804an jabetzen
gaineko nagusigoa sendotzearren.
Eta hori aitortu zien Vienako Kongresuak,
non Metternich Austriako kantzilerra ondo
arduratu zen sendotze hori lortzelko, berretsirikgeratu baitzen Italiako iparraldearen
eta Inperio turkiarraren mugako balkandar
kostaren kontrola. Horrenbestez, Austriako
monarkia anitza eratu zen, hamabi
bat nazio eta hainbat hizkuntza eta erlijio
biltzen zituena.
Metternichek asmatu gobernu sistemak
ez zuen amore ematen konstituzioaren eremuan.
Administrazioaren aldetik, monarkia
Vienako gortetik kudeatu zuten, Austriako
eta Bohemiako nobleziaren (XVII. mendetik
germaniartua berau) esku zegoen sistema
baten bidez, gudaroste indartsua eta
polizia sistema gogorra erabiliz. Inperioko
hainbat herritan mugimendu abertzaleak
sortu ziren 1830-1840 ondoko urteetan.
Mugimendu horiek Hungarian eta eslabiar
herrietan (Txekia, Polonia, Kroazia) agertu
ziren indartsuen. Mugimendu iraultzaile
horiek guztiak gogor zapaldu zituen austriar
gudarosteak: Viena eta Bohemia menderatu
ondoren Hungariaren aurka jo zuten.
Iraultza azpiratu eta gero Frantzisko Jose
enperadore berriak errejimen neoabsolutista
ezarri zuen berriro hiru euskarriren gainean:
aristokraziaren aginpidea, gudarostea eta
polizia sistema. Eta Bismarcken Prusiaren
aurreko ahuleziagatik eta Sadowako porrota
gertatu eta Venezia (1866) behin betiko
galdu ondoren berritu zen inperioa. Hain
zuzen ere, Hungariaren beste matxinada bat
galarazteko berriztatu zen; 1867ko Konpromezuaren
bidez autonomia zabala ematen
zion erreinu horri, baina Hungariak inperioaren
gainerako herriak menderatzen laguntzearen
trukean.