Historia Unibertsala»Erdi aroa
Ehun Urteko gerra (1337-1453)
Normandoek 1066an Ingalaterra beretzeak izan zuen ondorioetako bat izan zen Frantziako
erregearen basailuetako bat aldi berean izatea Frantziako erregearen basailu eta
bere erresumako errege; egoera horrek arazoak sortu behar zituen nahitaez, eta hala
gertatu zen hurrengo urteetan. XII. mendean egoera hura korapilatu egin zen, Anjou
eta Maineko konderriak eta Akitaniako dukerriak orobat geratu ziren Ingalaterrako errege
etxeari ?Plantagênet? lotuta. Ingelesen arriskua saihesteko Frantziako erregeek egin
zituzten ekintzak XIII. mendean zehar eman zituzten fruituak: Normandia, Anjou, Maine
eta Akitaniako zati bat berreskuratu zuten. Hala ere, Guyennek ingeles erregeen mende
jarraitu zuen. Frantziako erregeak Guyennen zuen aginpide izenezkoak dukerri hartako
auzietan tarteko egoteko aukera ematen zion; ingeles agintariek, jakina, ez zuten
onartu Frantziako erregea tartean sartze hura. Gaskoiek leial jarraitzen zuten Ingalaterrako
erregeekiko, Ingalaterraren eta Guyenneko dukerriaren arteko lotura ekonomikoek
leialtasun hori indartzen zutela: Guyenneko eskualdea ardoa ekoiztera zegoen
emana, eta ardo hura Ingalaterrara esportatzen zen gehienbat. Frantziako erregeak
1294an eta 1323an saiatu ziren dukerri hura bahitzen, baina bietan ingeles erregeek
berehala berreskuratu zuten. Urte haietan beste gertaera batek ingelesen eta frantsesen
arteko harremanak gaizkoatu zituen, Frantziako tronurako ondorengotzak, alegia.
Luis X.a eta Joan I.a hil ondoren, 1316an, Luisen anaia batek agintaritza hartu eta tronura
igo zen Filipe V.a gisa, haren iloba Joana bazterturik. Filipe V.a eta haren oinordekoa
Karlos IV.a semerik izan gabe hil ziren, eta 1328an ondorengotzak arazoak sortu
zituen berriz ere. Hiru erregegai zeuden: Joana ?1316 tronutik baztertua?, Eduardo III.a
Ingalaterrakoa, eta Filipe, Valoiseko kondea. Filipek Frantziako tronua beretu zuen, baina
nafarrek ?haien erregea Frantziako erregea baitzen 1285az geroztik? Joana aukeratu
zuten erregina, Eduardo III.a bazterturik ?adin txikikoa baitzen?. 1329an Ingalaterrako
erregeak Guyennerekiko leialtasun zina berretsi zuen; 1330ean Ingalaterra mendean
hartzeak eta eskoziarrak garaitu izanak indar handia eman zion. Gaskoien arazoa
ez konpondu izanak gerrara eraman zituen bi erreinuak. 1336an Eduardo III.ak debekatu
egin zuen artilea Flandriako ehundegietara esportatzea ?Flandria Frantziaren basailua
zen?, eta horrek liskarrak sorrarazi zituen Flandrian. Frantziak berehala erantzun
zion erabaki horri, 1337ko maiatzean Frantziak Guyenne bahitu zuen. Urte hartako
urrian, Ingalaterrako erregeak Frantziako erreinua erreibindikatu zuen.
Ingelesen erasoaldia Eduardo III.aren agintepean (1337-1360)
Ingalaterrako artilea Flandriara esportatzeko
blokeoak berehala eman zituen fruituak;
Ganten Jacob van Artevelde buru zuen
liskar bat sortu zen, eta berehala zabaldu zen
beste hiri batzuetara. 1337an Eduardo III.a
Flandrian kokatu zen, eta 1340ko urtarrilean
Frantziako errege izendatu zuen bere burua
Ganten. Handik gutxira Ingalaterrak nagusitasuna
izan zuen itsasoan, Sluiys-eko itsas
guduari esker.
1341ean, Bretainiako dukerrian, Jean III.a
dukea semerik izan gabe hil zen, eta, haren
ondorengo nor izango, liskarrean hasi ziren
Montforteko konde Jean eta Frantziako erregearen
iloba Charles de Blois. Monfortek
Eduardo III.a izan zuen alde, baina Filipe VI.a,berriz, aurka, Bloisen alde jokatu baitzuen.
Bretainiako gerra zibilak 1365 arte iraun zuen.
Derbyko kondea eta Gautier de Mauny
1345ean lehorreratu ziren Guyennen; Gaskoiniako
indar militarrak berrantolatu zituzten,
eta Akitanian lehen izan zituzten lurraldeak
berreskuratzen hasi ziren. Frantses gudaroste
bat desegin zuten Auberochen, eta
Bergerac, La Réole, Aiguillon eta Angouleme
beretu zituzten. Frantsesek hurrengo urtean
jo zuten kontraerasoa, baina Derbyko
kondeak trebe eta tinko eutsi zion frantses
indarren sarraldiari Aiguillonen.
Ingelesen estrategiak bi ekintza modu
erabili zituen Frantzian: Guyenneko mugan,
gazteluak eta hiriak setioan jarriz ari izan ziren
lurraldeak berreskuratu nahian; iparraldean,
berriz, chevauché teknika erabili zuten.
Gerra egiteko modu horretan gudarosteek
landa lurraldeak sistematikoki suntsitzen
zituzten, gotorlekuak setiatu gabe egiten
zuten aurrera, ez zituzten mendean hartzenustekabean harrapatzen zituzten lekuak baizik,
eta etsaiaren baliabide ekonomikoak
hondatzen zituzten; bide batez, munta handiko
harrapakinak beretzen zituen gudarosteak.
Estrategia horrek erasoan datorren gudarostea
zabaldi batean aurrez aurre gudukatuz
gelditzen saiatzera behartzen du etsaia,
eta era horretako borroketan aurreko hamarraldian
Eskoziarekin egin zuten gerran landu
zituzten taktikak baliatzen zituzten ingelesek.
1346an Eduardo III.ak chevauché horietako
bat jo zuen Frantziako iparraldean,
Cotentineko penintsulatik Calaiseraino: Caengo
hiriari eraso zioten, frantses gudaroste
gizonez askoz ugariagoari sekulako hondamena
egin zitzaion Creçyn eta Calais setioan
jarri zuten, harik eta 1347ko abuztuan errenditu
zen arte. Gudaldi harekin ingelesek garaipen
aldi bat hasi zuten: urte hartan bertan
Aiguilloneko setioa altxa zuten, Eskoziako
David erregea ?Frantziaren borroka kidea?
garaitu eta preso hartu zuten Neville?s Crossen,
eta Charles de Bloisi La Roche-Derrienen
(Bretainian) 1347an.
Berrogeita hamarreko hamarraldian ere
ingelesek garaile jarraitu zuten. Errege berria,
Joan II.a, liskarretan ari izan zen haren
suhi Karlos II.a Nafarroako erregearekin,
honek lurrak baitzituen Normandian eta Frantziako
tronurako eskubidea baitzuen ?Joanaren
semea zen, Luis X.aren alaba 1316an
eta 1328an tronutik baztertuarena?, eta hala
ingelesekin elkar hartzera bultzatu zuen Joan
II.ak Karlos II.a. Gudaldi garrantzi handikoenak
Eduardok gidatu zituen, Galeseko printzeak;
1355ean chevauché handi bat abiarazi
zuen Guyennetik Narbonneraino, eta Frantziako
hegoalde osoa harrapatu zuen tartean.
Hurrengo urtean beste chevauché batek Frantziako
erdialdea eta mendebala erraustu zituen,
eta frantses gudaroste gizonez askoz
ugariago batek ingeles-gaskoinei eraso zietenean
Poitiersen (1356) sekulako hondamena
izan zuen, eta Printze Beltzak Joan II.a
bera hartu zuen preso. Gainera, 1359-1360ean
ingelesak berriz sartu ziren indarrez Frantziako
iparraldean. Ekinaldi hura ez zen aurrekoak
bezain bikaina izan, baina Brétignyko
bake hitzarmena ekarri zuen; hitzarmen
horren arabera, Eduardo III.ak uko egiten
zion Frantziako erregetzari, eta horren truke
askoz lurralde gehiago hartu zituen mendean
Akitaniaren baitan.
Du Guesclin-en kontraerasotik tregoen garaira (1364-1411)
Bake hitzarmen hura sinatzeak ez zuen
bakea ekarri. Frantses erregeak Nafarroako
Karlos II.arekin zuen liskarra berpiztu zen;
Bertrand du Guesclinek nafar gudarostea
Cocherelen garaitu zuen (1364). Hurrengo
ekinaldia ordea ustel atera zitzaion du
Guesclini; Bretainian Carlos de Blois-i laguntzeko
erasoa jo zuelarik, ingeles-bretainar
gudarosteak Aurayn garaitu zituzten
frantsesak (1364) eta preso hartu zuten du
Guesclin. 1365-66an Henrike Trastamarakoak
mertzenario taldeak hartu zituen
soldadu Gaztelan indarrean sartzeko, Frantziako
gudaldi haiek guztiak bukatu zirenean
lanik gabe baitzeuden mertzenario
haiek. Gaztela mendean hartu izanak nafarren
eta ingelesen esku hartzea ekarri
zuen, Pedro I.a jarri nahi baitzuten Gaztelako
errege. Nafar-ingeles gudarostea Gaztelan
sartu zen Eduardo buru zuela eta
frantses-gaztelar gudarostea suntsitu zuten
Najeran (1367).
Brétignyko bakeak frantses koroari leialak
ziren noble talde bat utzia zuen ingelesek
Akitanian mendean hartuak zituzten
lurretan; noble horiek Frantziako Karlos V.ari
esku har zezan eskatu zioten, eta gerra pizteko
beste arrazoi bat sortu zuten horrela.
Frantsesak nagusitu ziren orduan estrategiaren
aldetik, du Guesclin buru zutela, aintzat
hartuak eta zuzenduak baitzituzten aurreko
gerra aldian jasan behar izan zituzten
hondamenen arrazoiak eta akatsak. Ez zieten
jaramonik egin ingelesek abian jarritako
chevauchéei, haiekin borrokatzetik begiratuziren, eta gotorlekuak setio bidez edo
azpikeriaz mendean hartzen egin zituzten
ahalegin guztiak. Hala, 1369, 1373 eta
1380ko chevauché handien bidez ingelesek
ezer ez baitzuten lortu, Akitanian mendean
hartuak zituzten lekuak frantsesen esku erori
ziren pixkanaka-pixkanaka.
Laurogeiko hamarralditik aurrera bi herrialde
horiek arazo handiak izan zituzten
zeinek bere mugen baitan. Frantsesek flandiarren
beste matxinada bat zapaldu behar
izan zuten, Roosebeken (1382), baina aldi
hartako ezaugarri garrantzitsuena 1384tik
aurrera tregoak aldian aldiro berrestea izan
zen, bi erresuma horien barnean aristokraten
arteko ezinikusiek sortu zituzten borroken
eraginez.
Lancastertarren uhina (1411-1428)
1415ean ingelesak indar handiz itzuli
ziren kontinentera; Harfleur Normandiako
portua hartu ondoren, Henrike V.ak chevauché
bat abiarazi zuen Calaiseraino, eta
ospe handiko garaipen bat iritsi zuen Azincourt-en
(1415) askoz gizon gehiago zituen
frantses gudarostearen kontra. Handik bi
urtera estrategia berri batekin itzuli zen Frantziara:
lurralde hura oso-osorik menderatzea,
gotorlekuak eta guzti. Frantsesek Azincourt
galdu izanari eta frantsesen alderdi barneko
tirabirei esker, ingelesek uhin baten gisa
egin zuten aurrera Normandian, Ile-de-
Francen eta Pikardian barrena. Borgoinako
duke Joan hil zutenean, haren seme Filipek
ingelesen alde jokatu zuen 1419an. Itun hari
esker, Henrike V.ak frantses errege Karlos
VI.ak Troyeseko hitzarmena sina zezala lortuzuen (1420), horren arabera bere seme Karlos
ondoregabetzen zuela eta bere alaba
Henrikerekin ezkontzen, biak oinordeko
izendaturik. Karlos ondoretzaz gabetuak
borrokan jarraitu zuen frantsesen gidari, eta
Henrike V.a eta Karlos VI.a berehala hil ziren,
1422an, oinordeko gisa ume bat utzirik,
Henrike VI.a.
Erregearen ordez Bedfordeko duke John
ari izan zen, errege zenduaren anaia; Cravanten
(1423) eta Verneuilen (1424) garaitu
zituen frantsesak.
Frantsesak galdutako lurrak geldiro-geldiro berreskuratzen (1428-1453)
Ziur asko propaganda ekintza guztiz ere
trebe bat izan zen haren bidez, frantses
buruzagiek azken hamabost urteetan hondamenetik
hondamenera ibiliak ziren soldadu
haiek adorez bete zituzten berriro.
Frantses gudarostea, agerpenak izaten zituen
neska nerabe bat zuela buru, Orleanseko
setioa altxatzeko (1429) gauza izan zen.
Frantsesen bultzada hori berehala agortu zen
ordea, ingelesek Joana Arc-ekoa harrapatu,
eta sorgina zela salaturik hil zutenean. Hogeita
hamarreko hamarraldian, frantsesek
ezer gutxi aurreratu zuten eta gudu batzuk
ere galdu zituzten; 1435ean Karlos VII.ari
Borgoniako dukeak berriz ere leialtasuna
zin egin izana izan zuen frantsesen alderdiak
arrakastarik handiena.
1444an sinatu ziren Tourseko tregoei
esker, frantses administrazioak bere indar
militarrak eraberritu ahal izan zituen.
1445eko urtea izan zen Erromaren eroraldiaz
geroztik gudaroste iraunkor bat mendebalean
sortu zen lehenengo aldia; frantsesek
beren artileria landu zuten Europako
onena bihurtu zuten arte. 1449an gerra berriz
hasi zenean, frantses gudarosteak ordu
arte inoiz izan ez zuen indarraz eta eraginaz
jardun zuen borrokan. Normandia hartu
zuten mendean, eta laguntzera zetorren
gudaroste ingeles bat garaitu zuten Formignyn
(1450). 1451n Guyenneri eraso zioten,
eta ekinaldi batean hartu zuten, nahiz Baionak
gogor eutsi zien. Gaskoiniak Ingalaterrari
zion leialtasuna hurrengo urtean nabarmen
gelditu zen Bordeleko matxinadaren
bidez; matxinatuei laguntzera etorria zen
ingeles gudarostea Castillonen garaitu zuten
frantsesek (1453), eta Bordelek errenditu
behar izan zuen. Orduan inor konturatu
ez bazen ere, gerra bukatu egin zen; ez zen
inongo bake hitzarmenik egin, baina borrokak
hantxe amaitu ziren.