Historia Unibertsala»Erdi aroa
Eskandinaviaren batasuna (XIV-XV. mendeak)
Eskandinaviako Behe Erdi Aroan bi aldi bereizten dira, oso argi, Kalmarreko Batasunaren
mugarri izan zirenak (1397): batasun horren bidez tronu berean elkartu ziren
Danimarka, Norvegia eta Suediako koroak. Aurreneko aldiak, XIII. eta XIV. mendeek
alegia, hiru herriek bat egin zuten arte, istiluak eta gerrak ditu ezaugarri nagusia. Bigarren
aldian, XVI. mendearen hasiera artekoan, Iparraldeko herrien batasunari eusteko
saio huts eginak gertatzen dira. Lehenago, XI. eta XII. mendeetan zehar, iparraldeko
herriak, bazter herri izateari utzita, erabat txertatu ziren Sartaldeko kulturan.
Aise bereturik kristautasunaren aurreramendu eta lorpenak, estatua sendotu egin zen,
eta zibilizazio argitsu baten sorrera ekarri zuen horrek. Baina XIII. mendean egoerak
txarrera egin zuen, eta, eskandinaviar munduaren zatiketak lagundurik, alemanek hartu
zuten buruzagitza. Mundu horrek, nolanahi ere, baldintza egokiak zeuzkan batasun
politikoa lortzeko: zibilizazio uniformea eta historia komuna. Gizartearen ikuspuntutik,
noble feudalak izan ziren nagusi Behe Erdi Aroan. Feudalizazio prozesu horrekin
batera, okerrera egin zuten nekazarien gizarte baldintzek, eta aitoren semeek
inoiz baino indartsuago eutsi zioten botereari, estamentuen batzarrek ere ezin zietela
kontra egin, hirien pisu politikoa eskasa zen eta atzerritzarren esku zegoen merkataritza.
Erromaren eraginpeko eliza eskandinaviarrak ere lortu zuen erregearen aginpideari
itzuri egitea. Baina, bestalde, merkatari hirien Liga alemaniarrak (Teutoi Hansa),
bere botere politiko eta ekonomikoarekin, eragin handia izan zuen eskandinaviar
erreinuen batasun ahaleginean eta baita haietan herentziazko monarkiak sendotu
izanean ere.
Batasuneranzko bidea
XIV. mendean, nobleen aldeko erreinaldi
sail bat izan zen Danimarkan; erreinaldi
sail hori ?barne anarkiazko? aldi batean
bukatu zen (Musset). Garai berean, Norvegia
Hansaren eskuetan zegoen: 1258an berretsi
ziren Hansaren pribilejio guztiak, norvegiarren
kalterako izan zen gerra batenondoren. 1319an norvegiar errege bat, Magnus
Eriksson (1319-1363), koroatu zuen
suediar aristokraziak errege, eta, hala, lehen
eskandinaviar batasuna sortu zen. Suedian
ordurako finkatuak zeuden ohitura feudalak,
zergak ezabatu eta lurrak zaldizko
borrokalariei eskainita, eta laster burutu zen
Finlandiaren konkista eta kristautzea, Novgoroden
kontra.Magnus Erikssonek, Danimarkako kaos
egoeraz baliatuz, izan zuen garaipenik hegoaldean
ere, eta Scania eta Halland beretu
zituen. Baina beste daniar errege batek berreskuratuko
zituen biak, Valdemar IV.ak
(1340-1375), Varbergeko Bakearekin egoera
aldarazi ondoren (1343). Bi haien seme-alaben
ezkontzak (Haakon eta Danimarkako
Margarita), hiru erreinuen oinordeko bihurtu
zituen errege-erreginak. Baina beste gerra
batek eta Hansak Suediako sezesioaren alde
esku hartzeak, Meckleburgeko Alberto I.a
egin baitzuen han errege, batasun asmoak
zapuztu zituen, itxuraz. Hala ere, daniar eta
norvegiar koroak elkartzea lortu zuen Margaritak
senarra, Haakon VI.a, eta semea, Olaf
I.a, hil zirenean. 1814 arte iraun zuen lotura
horrek.
Erreginaren trebetasunak eta Alberto I.ak
aitonen semeen ezinikusia erakarri izanak,
1388an Margaritak suediar aristokraziarekin
aliantza bat egitea bideratu zuen. Baina
borrokaldia saihestu ezinezkoa zen, eta
Falköping-en gertatu zen azkenean; suediar
erregea izan zen galtzailea (1389). 1397an,
Danimarka, Norvegia eta Suediako erregina
bihurtu zen Margarita, Islandia, Finlandia
eta Groenlandiakoa izateaz gainera.
Kalmarreko Batasuna
Erregina koroatu eta hilabete eskas baten
ondoren, 1397ko uztailaren 20an, Kalmarreko
Batasunaren Karta idatzi zen; Pomeraniako
Eriko, Margaritaren iloba, erreginak
bere oinordeko izendatua, onesten
zuen hiru eskandinaviar erreinuetako errege
gisa. Era berean, dokumentu horretan
bertan elkarri gerra ez ziotela egingo hitz
ematen zuten daniarrek, norvegiarrek eta
suediarrek, eta elkarturik erantzungo zietela
kanpoko mehatxu eta erasoei.
Margaritaren hutsegite bakarra errege
aukeratu zuen hura izan zen, zeren Pomeraniako
Erikok ez baitzuen lortu bere aurrekoaren
maila. Zuhurtziarik gabea zen,
handinahia, daniarregia norvegiar eta suediarrentzat,
eta orobat alemaniarregia, izan
ere, aliantza hustzat hartu baitzuen Batasuna.
Alemaniar Hansaren aurreko porrotek, nekazarien
matxinadek eta suediar altxamenduak
Gotlandeko gotorlekura erretiratzera
behartu zuten erregea. 1493an, hiru erreinuetako
kontseiluek, elkar hartuta, koroa
kendu zioten, eta Bavariako Kristobal izendatu
zuten errege. Hura hil zenean, 1448an,
Kalmarreko Batasuna desegin zen: suediarrek
Karl Knutsson Bonde egin zuten errege
(Karlos VIII.a), eta daniarrek eta norvegiarrek,
beren aldetik, Kristian I.a erregetu
zuten, Baltiar itsasarteak kontrolatu nahi
zituen Hansaren babesarekin gobernatu
zuten ?alemaniar erregeen? dinastia bateko
lehen erregea izan zena.Suediar erregea dinastia eskubideak sendotzen
eta daniarren mendeko lurrak berreskuratzen
saiatu zen. Baina 1460ko galerak
Gdansk-Danzig hirira erretiratzera behartu
zuen Karlos VIII.a, herria anarkian
murgilduta utzirik. Kristian I.a daniarrak,
bere aldetik, bakez berreskuratu zituen
Holstein eta Schleswig (1460), aurre egin
zien suediarren erasoei eta Batasuna berregiten
saiatu zen, arrakastarik gabe ordea;
1523an, behin betiko galduko zuten aukera
hori haren ondorengoek.
Nobleen goraldia eta nekazarien beherakada
Gizon askeen biltzarrek (things deituak),
lege eta zuzenbide ahalmenak galdu zituzten.
Hasieran ematen zuen libre geratzen
zela horrela estatua eta monarkia indartzeko
bidea, baina berehala ikusi zen goi mailako
aitonen semeak zirela aldaketa horretan
benetako onuradunak.
Nekazari klaseen umiliatzearekin batera
gertatu zen noble klase berriaren goraldia;
XI. mendetik aurrera, ekonomia egoera
aldekoa zela-eta, hobera egin zuen nekazarien
egoerak. Baina XIV. mendetik aurrera,
zerbitzu handiagoak egin eta zerga
berriak ordaindu beharrak glebarekin parekatu
zituen (vornedskab). Era horretan,
XV. mendearen hasieran, laborarien bostena
baino ez zen lantzen zuen lurraren
jabe. Bestalde, XIII. mendearen amaiera
aldean suediar nekazariek arma guztiekin
egin behar zuten zerbitzu militarra, eta bi
menderen buruan legeak debekatu egiten
zien armak eramatea. Gauza bera gertatu
zen ehizarekin eta baso komunen gozamenarekin.
XV. mendean berriz ere murriztu
zituzten nekazarien askatasunak, hirietatik
ihes egindako nekazariak derrigorrezko
lanetara bidaltzeko eskubidea eman
zitzaienean nobleei.Zenbaitetan, nekazariek bortxaz erreakzionatu
zuten, eta altxamenduak izan ziren
Suedian (1434), Norvegian (1436), Finlandian
(1438) eta Jutlandian (1441).
Horrekin batera, zalduntzaren sorrerak,
gazteluen ugaltzeak eta Alemaniarekiko harremanek,
laboraria noble feudal arma-monopolizatzaile
bihurtu zuten antzinako aristokrazia
(herrmaldn).
Hiriak eta merkataritza
Vikingoen garaietatik XII. mendea arte,
oso indar gutxi izan zuten hiriek, eta apezpikuen
egoitza bihurtu ez ziren arte ez ziren
sendotu.
Hasieran, hiriak kostaldean edo gotorlekuen
babesean eraiki ohi ziren (Kopenhage,
Stockholm, Bergen, Oslo, etab.), eta
XIV. mendean hasi ziren barnealdean zabaltzen.
Errege eta apezpikuen babespean,
elizaren edo koroaren inguruan sortu ziren
hiri berri gehienak, urteroko zerga baten eta
aduana eskubideen truke.
Hansako alemaniar hirien merkataritza
jardunarekin batera gertatu zen hirien ugaltzea,
eta, hortaz, eragin handia izan zuten
Hansako hiriek eskandinaviar hirien gainean.
Alemaniarrak asko indartu ziren beraz,
eta XIV. mendetik aurrera argi antzeman
zen indar hori: Lübeckeko merkatariak
Bergen eta Stockholmen bizi ziren,
Rostockekoak Oslon eta Tonsbergen, besteak
beste. Era horretan, Kopenhageko burgesen
bosten batek abizen alemana zuen,
eta 1460an germaniar jatorrikoa zen halaber
Stockholmeko heren bat.
Alabaina, alemaniarren gehiegizko nagusitasuna
izan zen aldi berean haien beheraldiaren
eragilea ere, zeren eskandinaviar
erregeak, holandarren eta ingelesen bultzadarekin,
pribilejioak murriztu baitzizkien,
eta era horretan erraztu egin zuten XV.. endearen bukaeran hasi zen bertako merkatarien
berpiztea.