Historia Unibertsala»Erdi aroa
Bizantzio: Berpizkundetik krisira (X-XIII. mendeak)
X. mendearen erdialdera Bizantzioko inperioak garrantzi handia hartu zuen nazioartean.
Izan ere, Bizantziok erasoaldi kontrolatu bati ekin zion, bai Ekialdetik eta bai Mendebaletik
lurralde gehiago eskuratzeko aukera emango ziona; Basilio II.aren garaian iritsi
zuen inperioak garai oparoena (976-1025). Erasoaldi haren bidez oreka lortu zuen Bizantziok,
baina XI. mendearen bigarren erdian hautsi zen oreka hori, Asia Txikiko turkiarren
kontra 1071n galdu zuenez gero batez ere. Harrezkero inperioaren gune nagusi
eta eraginkorrenak ez ziren izan ekialdeko probintzietakoak, ordu arte bezala, Balkanetakoak
baizik. XI. mende amaieratik aurrera eta XII. mende guztian zehar, Komneno
dinastiako enperadoreek erasoari ekin zioten berriro, baina Inperioari zaila gertatzen
zitzaion aldi berean toki askotan aritzea guduan. Bizantzioko ekonomia latindarren babespean
egoteak, batez ere veneziarren babespean egoteak, eta Manuel enperadorearen
heriotzaren ondoren inperioak izandako beheraldiak krisia sortu zuten; krisi horren
ondorioak XII. mendean nabarmendu ziren: inperiotik bereizten hasi ziren zenbait
lurralde, nekazaritzak behera egin zuen eta diruak gorabehera asko izan zituen.
1204an jo zuen ondoa Bizantziok, gurutzatuek Konstantinopla eraso eta hartu zutelarik;
latindarren esku gelditu zen inperioaren parte handiena. Harrezkero, Nizean babestuta
zeuden enperadore bizantziarrek Inperioa eta Konstantinopla berreskuratzeko
ahaleginetan jardun zuten, eta 1261ean lortu zuten Konstantinopla berreskuratzea,
Migel VIII.a Paleologoa enperadorearekin (1259-1282).
Inperioaren azken oparoaldia
X. MENDEAREN ERDIALDETIK XI. MENDEAREN ERDIRABIZANTZIAR ENPERADOREEK ZABALKUNDE
KONTROLATUAN OINARRITURIKO POLITIKA JARRI ZUTEN
MARTXAN ETA EGONGORTASUN HANDIA EMAN ZIOTEN
INPERIOARI.950. urtetik aurrera Bizantzioko gudarosteak
garaipen handiak lortzen hasi ziren
Inperioa erasoak jasaten ari zen alderdi
guztietan. Ekialdean Kreta konkistatu zuen
(961) eta ondoren Tarsos eta Zipre (965),
eta garaipen horiei esker inguru hartako itsas
hegemonia eskuratu zuen Bizantziok musulmanen
gainetik. Geroago, 969an,
Antiokiako konkista amaitu zuen eta, 974
eta 975. urteetako kanpainetan Zimiszes
enperadoreak Damasko hartu zuelarik, Palestina
ia osoa ?Jerusalen izan ezik? eskuratu
zuen. Baina hori guztia ez zuen kontrolik
gabeko zabalkunde politika baten
bidez lortu; aitzitik, bizantziar enperadoreek
Inperioaren mugak behin betiko finkatzea
zuten helburu, eta horretarako bakezko irtenbideak
bilatu zituzten gerra garaipenak
baino gehiago. Politika horri jarraituz, Oton
Handia germaniar enperadoreak 968. urtean
Italian Beneventorainoko erasoa jo zuenean,
Bizantziok bere ordezkariak bidali zituengermaniarrei bakea eta aliantza egin zezatela
eskatuz. Balkanetan, berriz, bulgariarmazedoniarren
inperioaren mehatxuari aurre
egin behar izan zion, inperio hark Balkanak
eta Adriatikoa, Itsaso Beltza bitarteko
eremuan, menderatu baitzituen garai ospetsuena
izan zuen hartan, 1000. urte inguruko
hartan alegia.
Bizantziok berriro konkistaturiko lurralde
haiek barruti txikiak eratu zituzten gotorleku
baten edo zenbaiten inguruan. Barruti
haiek zeregin administratibo eta militarrak
betetzen zituzten, eta themas izena
eman zitzaien, baina ez dira nahastu behar
erromatarren thema handiekin, erromatarrenak
antzinagokoak baitziren. Thema bizantziarren
helburua mugak aldatzea zen, Ekialdeko
zein Mendebaleko mugak aldatzea, eta
Inperioari segurtasuna emango zion lerro
gotortu bat eratzea orobat. Babes lerro horren
atzean, eta XI. mendearen lehen erdian
inperioan nagusitu zen egonkortasunari
esker, ustez luzerako izango zen bake
egoerari egokitu zitzaion Inperioko administrazioa
ere. Probintzietan berriro agertu
zen krites izeneko irudia, barruti bakoitzean
justizia, administrazio eta zerga ardurak bere
gain zituen karguduna, eta zeregin militarrak
dukeen esku utzi ziren, haiek baitziren
gudaroste nagusiaren gudataldeen buruzagi.
Inperioaren orekak bere horretan iraun
zuen 1060. urtea arte gutxienez, eta esandaiteke urte horietan mugak finkatu ondoren
diseinaturiko politikari jarraitu ziotela
Basilio II.a enperadorearen ondorengoek,
alegia zabaltze kontrolatua bideratu zutela.
Gizatalde ahaltsuen sendotzea
LANDA GIROAN JABEGO LAIKOAK ETA ELIZARENAK
UGARITU ZIREN, ETA ALDI BEREAN HIRIAN
ARISTOKRAZIA TRADIZIONALA BOTERE GERO ETA
GEHIAGO ESKURATZEKO AHALEGINAK EGITEN ARI ZEN,
SALEROSKETARI ESKER ABERASTEN ARI ZEN GIZATALDE
BERRIAREKIN LEHIAN.Bizantzioko gizartean funtsezko jarduera
zen nekazaritza, baina 950-1070. bitartean
nekazari komunitate askean oinarrituriko
sistemaren hondamena gertatu zen.
Nekazariak lurraren kontrola galtzen ari ziren
eta beren estatutua ere arriskuan zuten.
Izatez, bizantziar nekazariak gizabanako
askeak ziren Inperioko edozein lurraldetan,
baina, bete, ez zen hori betetzen. Gero eta
zor gehiago zuten, ez zuten harreman berezirik
estatuarekin eta ez zuten jasotzen
nekazari komunitatearen laguntzarik, komunitate
hura gainbehera baitzihoan; hori guztia
zela eta, auzo ahaltsuenen lurretan finkatu
behar izan ziren, pareko gisa. Besteren
lurrak lantzeak lurraren eskubidea murriztu
zien, eta jabetza handiak, elizarenak batez
ere, aberastu ziren, 1025. urteaz gero
bereziki.
Nekazaritzaren indarra nabarmena zen
hiriretan ere: hiri askotan, lurraren emaitzetatik
bizi ziren biztanle gehienak, aristokrazia
nekazariaren mendean. Bizantzioko hiriak,
X-XI. mendeetan, nahiko txikiak ziren.
Konstantinopla zen hiri handi bakarra, eta
hark ere ez zuen 400.000 biztanlez goiti.
Bestalde, thema handien zatiketak aldaketak
ekarri zituen, eta kasu askotan hiriburuek
indarra galdu zuten, beste hirigune batzuen
mesedetan. Hirien funtzioen banaketa berri
hori etenda gelditu zen Asia aldeko lurraldeetan
1071ko hondamenaren ondoren,
baina Europan XIII. mendearen amaiera arte
iraun zuen.
Bizantzioko hiriak salerosketa guneak
ere baziren ordea. Jarduera hori indartu egin
zen, gainera, 950-1060 bitartean. Garai horretan
Bizantziok zuen nagusitasuna
itsasoan, eta horrek garrantzi handia izan
zuen, bizantziarren gune nagusia Egeo
itsasoaren ingurukoa izan baitzen berriro,
turkiarren erasoen ondoren karabanen trafikoa,
batez ere Anatolian zehar igarotzen
zena, indarberritzen ari zen garaian. Salgaien
trukea merkatariek sendotu zuten; merkatariak
hirietan kokaturiko gizatalde bat osatzen
zuten, beste lanbide liberal batzuetako
langileekin batera gero eta gehiago aberasten
ari zena eta horrela aginpidera iristekoaukera zuena. Indar hori zela-eta gatazkak
izan zituen antzinako klase menderatzailearekin,
lurren jabegoa, zeregin militarra eta
karguak bere esku izan zituen klasearekin.
Bi talde horien arteko istiluek ezaugarritu
zuten XI. mendearen bigarren erdia.
Lehenengo zailtasunak
1071. URTEAN TURKIARREN AURKA GALDU ONDOREN
BIZANTZIOREN GAINBEHERA HASI ZEN, ETA AGERIAN
GELDITU ZEN INPERIOAREN KRISI POLITIKO,
EKONOMIKO ETA SOZIAL LARRIA.1071. urteko hondamenak ez zuen Inperioan
bat-bateko aldaketarik ekarri, baina
garai zail berri baten hasiera izan zela
esan daiteke. XI. mendearen azken urteetan
eta XII.aren hasieran, Inperioak Asia
Txikiko lurralde batzuk bakarrik zituen bere
mende, Efesoko hegoaldetik Trebizondako
ekialdera bitarteko gunetik ipar-ekialderako
eskualdea, eta mendebaleko mugetan, berriz,
normandiarren etengabeko mehatxuari
aurre egin behar zion lehen gurutzadaz
gero. Hala ere, Balkanetan egin behar izan
zuen Bizantzioko inperioak babes lan gogorrena,
eremu horretan indartzen ari baitziren
herri nomadak eta estatu eslabiar
berriak ari baitziren sortzen.
Kanpaina militarrek eragindako gastu
izugarrien ondorio kaltegarrienak nekazariek
jasan zituzten. Nekazariak izan ziren
gerraren eta erasoen lehenengo biktimak:
estatuaren kontrol gero eta txikiagoa zuen
zerga sistemaren gehiegikeriak jasan zituzten
eta gizon askeen estatusa ere galtzear
zeuden. Landek emankortasuna galdu eta
jendez hustu ziren, eta horrela antzina Europakoeta Asiako inperioko lurren artean
izandako desoreka larriagotu egin zen XII.. endean, Joan eta Manuel Komneno enperadoreen
garaian zenbait lurralde jendeztatzeko
egin ziren ahaleginek erakusten
dutenez. Merkataritzak ere jasan zituen
kalteak, diruaren gorabeherak zirela-eta,
batez ere 1071tik urrezko eta zilarrezko
txanponek izandako gorabeherak zirelaeta.
Arriskuak eta segurtasun ezak hirietako
harresiak indartu beharra ekarri zuen,
eta latindarrak, bereziki veneziar eta pisarrek,
pribilejioak eskuratu izanari esker,
merkataritza zergak ordaintzetik aske gelditzen
ari ziren eta inperioko ia lurralde
guztietan salerosteko askatasuna lortzen ari
ziren.
1204ko hondamenetik Konstantinopla berreskuratzera
1204AN GURUTZATUEK KONSTANTINOPLA HARTU
ZUTEN, ETA BIZANTZIAR INPERIOAK HONDOA JO ZUENXII. mendearen amaieran Inperioa krisi
sakon batean murgilduta zegoen, maila guztietan:
baliabide fiskalen barreiatzea, zerga
salbuespenak, lurrak enperadoreen senide
eta aliatuei ematea, Inperioaren lurralde
batzuen bereizketa, Asian zein Europan,?
Lurraldeen bereizketak zalantzan jarri zuen
aginpide politikoaren batasun sakratua,
erakusgarri nagusia enperadorea zuena.
Horrela zeuden gauzak gurutzatuek Konstantinopla
hartu zutenean, 1204ko apirilaren
12an. Orduan galdu zen lehen aldizInperioko hiriburua eta hango biztanleek
era guztietako lapurreta eta harrapakeriak
jasan behar izan zituzten. Gurutzatuek Balduino
Flandriako kondea izendatu zuten
enperadore, eta bizantziar lurraldeen konkista
eta banaketa hasi zuten; erreinu txikiak
eratu ziren Bizantziorenak izandako
lurretan. Bizantzio Europako estatu bihurtu
zen horrenbestez, eta bizantziar agintariek
Nizean hartu behar izan zuten babesa. Handik,
Vatatzesek (1222-1254), Bizantzioko
azken enperadore handietako batek, inperioak
galdutako lurraldeak berreskuratzeko
ahaleginak egin zituen.
Hala ere, Bizantzioko enperadoreak ez
ziren berriro Konstantinoplan kokatu 1261.. rtea arte. Urte hartan Migel VIII.a enperadoreak
hiriburua berreskuratu zuen eta inperioa
garrantzi handiko papera jokatzen
hasi zen berriro Mediterraneo inguruan.
Errege haren lana bereziki arrakastatsua izan
zen Mendebalean, Frantziako erregeekin,
normandiarrekin eta germaniarrekin hitzarmenak
osatu eta haien artekoak berriro hautsi
zituelarik. Hala ere, Migel VIII.a hil ondoren
(1282) alor militarrean eta ekonomikoan
egindako ahalegin neketsuen ondorioak
jasaten hasi zen Bizantzio. Inperioaren
gainbehera are agerikoagoa izan zen
haren ondorengo Androniko II.aren (1282-
1382) agintaldian. Eta ezin zuen bestela izan,
gero eta handiagoa baitzen aginpide zentralaren
eta probintzietakoen arteko haustura.
Lurraldearen batasun ezak deszentralizazioa
eskatzen zuen; hasieran enperadorearen
senitartekoen bidez egin zen, eta
lekuan lekuko lurjabeen onura ekarri zuen,
baina azkenean erabat autonomo izatera
iritsi ziren probintziak.
Erdi Aroko ekonomia hazkundea (IX-XIII. mendeak)
800. urte inguruan zuzpertze prozesu bat abiatu zen Europan, demografiaren eta ekonomiaren aldetik uzkurdura aldia jasan ondoren. Jendeztatze sare berria agertu, biztanleria hazi eta laborantza hedatu zen, hiriak berpiztu ziren, eta haiekin batera urrutirako merkataritza. Aldi positibo hark, hazkundea batez ere nekazaritzarako erabilera eremua handituz eta zabalduz gertatu baitzen, XIII. mendearen amaiera arte jarraitu zuen, garai horretan akidura seinaleak agertzen hasi baitziren Europako ekonomiaren hedapenean.
Hazkundea eta gizarte aldaketak
IX. MENDETIK XIII.ERA BITARTEAN, MUNDUZIBILIZATUAREN BURUAN EZARRI ZUTEN ALDAKETA
SOZIO-EKONOMIKOEN GERTALEKUA IZAN ZEN EUROPA
OSOA. ERDI AROKO HAZKUNDEA DEITU ZAIO
GERTAKARI HORRI.Demografia, nazioarteko merkataritzak
ekarritako bultzada, produkzioaren hobekuntzak,
aldaketa teknologikoa? Zein da
Erdi Aroko hazkundearen kausa? Antzinateko
Mundua desagertzean eta mundu berri
bat, gizarte feudala alegia, agertzean gertatu
ziren aldaketetan bilatu behar da horren
zergatikoa. Hain zuzen ere, Antzinateko
Munduaren agonian sortu ziren hazkundehorretarako baldintzak. Presio fiskala
eragiten zen kontrol politikoaren hondamendiak
nekazarien produkzio ahalmenak
zituen trabak amaitzea ekarri zuen. Aldi
berean, antzinateko hiriak landaren gainean
egiten zuen presio itogarria ere amaitu egin
zen.
Errealitate sozio-ekonomiko berrriak
sendotzen hasi ziren: senar-emazteek osatzen
zuten familiaren garrantzia geroz handiagoa
eta herrixka mailako komunitatea,
Erromaren herentziazko eremu zabalean
laborari askeen eta ez askeen arteko desberdintasuna
arian-arian desagertzea, edota
jaunek beren ustiategiekiko zuten jarreraren
aldatzea, harrapakina edo botere politikoa
mantentzeko nahikoa izan ez zenean.
Sortzen ari zen gizarteak hazkundea bultzatzen
zuen.
Hazkunde demografikoa
HURBILKETA DEMOGRAFIKOA NAHITA NAHIEZ EGIN
BEHARRA DA NEKAZARITZAREN HAZKUNDEA GERTUTIK
AZTERTU NAHI IZANEZ GERO. EUROPAKO BIZTANLERIABIKOIZTU EGIN ZEN IX. MENDETIK 1300. URTERA
BITARTEAN.Biztanleria gehitzea Erdi Aroko hazkundearen
sintometariko bat da. Europako biztanleria
bikoiztu zen mende horietan. Jendetzaren
hazkundea, alabaina, nabarmenagoa
izan zen Atlantiko aldeko Europan.
Mediterraneoaren ertzeko lurraldeei dagokienez,
Italia bakarrik mantendu zen Europaren
batez besteko mailan. Hazkunde horren
abiaburuari dagokionez, estepetako
Europak ere ez die protagonismorik kentzen
lehendik Karolingiar Inperioak bere
mende bildurik zituen lurraldeei.
Testamentuek erakusten dutenez, batez
beste 40 urteetatik 50etatik baino hurbilago
zegoen bizi esperantza; horrez gainera, haurren
hilkortasun indizea handia zen beti. Baina
biztanleriaren hazkundea ez zen gelditu.
Hazkundea eta landutako eremuaren emendioa
ERDI AROKO HAZKUNDEA FUNTSEAN LABORANTZA
HAZKUNDEA IZAN ZEN ETA LUBERRIEN USTIAKUNTZA
IZAN ZUEN OINARRI, JADANIK LANTZEN ARI ZIREN
LURREN ETEKINEN EMENDATZEA BAINO AREAGO.Europako biztanleek ustiaturiko lurrak
ordura arte basoari hartutako soilune txikiak
baziren, basoa bera atzeratzen hasi zen
nekazaritzaren hedatzeak eraginda. Luberriak,
eskualde berriak, eliza berriak, lehengo
lurraren gaineko presio handiagoa, toponimia
berezia? horra Erdi Aroko hazkundearen
sintoma ikusgarrienak.
Hazkunde horren kronologiak karolingiarren
garaira eramaten gaituela ematen du,
IX. eta X. mendeetara, orduan hasten baitira
sumatzen gero, XI. mendetik XIII.eraino, aise
antzemango den hedapenaren sintomak.
Landutako eremuaren zabaltze hura gizakiaren
konkista bat eta orduko teknologiaren
eraginkortasun ezaren ondorio da
aldi berean. Biotariko lehena, zabaltzea alegia,
antzinatik landuriko eremuetatik gertu
egin zen. Bigarrenak, berriz, teknologiaren
aurreramendiak alegia, Europako gizartearen
edo kristautasunaren mugetatik harago
garamatza.
Lehendik lantzen ziren sailen ingurua
luberriak egiteko ekimena hiru alditan bana
daiteke. Lehena XI. mendera arte iritsi zen;
ez da erraz antzematekoa; lehendik zeuden
landen muga-mugetan gertatu zen.XII. mendetik aurrera kolonizazio gune
berriak sortu ziren. Toponimian garbi islatzen
diren herrigune berriak dira: Villanueva,
Aldeanueva, Villafranca? Egoera
konplexuagoa zen ordukoa, bai egoera politikoak
eta bai erlijiozkoak ere mugatu edo
sustatu egiten baizuten kolonizazio bultzada.
XIII. mende osoan zehar azken aldia
burutzen da. Aldi hartan, bitarteko habitat
bat sortu zen, abere hazkuntzan oinarritua
gehienbat. Eremu berriak okupatu ziren,
hartarako oso egokiak ez ziren lekuetan.
Toki malkartsuak lautu ziren, mailak sortu
zituzten mendi hegietan, eta eskari handiko
produktuak aukeratzen zituzten ahalegin
horien errentagarritasuna bermatzeko.
Azken bi aldi horien paraleloan, kanpoalderako
hedapena gertatu zen. Bi fenomeno
nabarmentzen dira hedapen horretan:
alde batetik, alemanak Elbatik harago hedatzea;
bestetik, Iberiako penintsulako hispaniar
estatuak hegoaldera zabaltzea, Errekonkista
izenaz ezagutzen den hedaldia. Bi
kasuotan, hasieran nekazariak izan ziren
hedatze horien protagonistak. Geroago,
aginpide politikoak kolonizazioan esku hartu
zuen, hedatze horri bere karga ideologikoa
eta aurretik ez zuen bultzada ekarriz.
Bai barne mugan eta bai kanpo aldekoan
ere, hedapen seinaleak XIII. mendearen
erdialdean desagertzen hasi ziren.
Produkzioaren munduan laboreak ziren
oraindik ere elementu nagusiak. Baratzei zegozkien
sail txikietan eta lugorriei kendutako
lurretan ez ziren eltzekariak falta, hala
nola babak, ilarrak edo beza-lekak.
Hiriak, geroz ugariagoa zen biztanleriaren
mantenurako produktuez gain, eskulangintzarako
materialak ere eskatzen zizkion
landa eremuari. Hala, mahastiak eta zuntz
landareak hirien eskariaren hazkundearen
arabera hedatu ziren.
Aziendarako utzitako lurretariko batzuk
laborantzan erabiltzeko hartzen hasi ziren,
eta horrek animalia gehiagoren beharra zekarren.
Hain zuzen ere, oreka hauskorra
gertatu zen horren inguruan eta hausturak
ondorio larriak zekarzkion nekazaritza produkzioari.
Berrikuntza teknologikoak
EUROPAKO PAISAJEA ARRAS ALDATU ZEN EREMUEN
LUBERRITZE LANEN ETA PADURAK LEHORTZEAREN
ONDORIOZ, ITSASOARI ERE LURRA HARTZEN ZIOLA.
BAINA GIZAKIAK EZ ZION ESKU-HUTSIK AURRE EGITEN
LAN HORRI.Garai horretako etekinen hobekuntzaren
arrazoia, partez bederen, lehendik ezagutzen
ziren elementu teknologikoen zabalkundea
da. Kalkulu orokorren arabera,
karolingiar garaiko 2,5/1eko errendimendutik
XIII. mendeko 4/1ekora igaro bide
zen.
Hainbat energia iturriren erabileran ere
aurrerapenak gertatu ziren. Uraren indarrak,
adibidez, laborarien lana askatu zuen nekazaritza
produktuen zenbait aldaketa prozesutan.
Ur errotak, Behe Inperioko garaietatik
ezagunak izan arren eta VI. eta VII.. endeetan jadanik hasia zen hedatze goiztiarra
gorabehera, IX. mendea arte ez ziren
Europako geografia guztira zabaldu. Uraren
indarra, halaber, pilak eta sutegiak mugitzeko
ere erabiltzen zen. Gero, XI. mendetik
aurrera, haize errota Europako Iparraldeko
ordokiak konkistatzen hasi zen.
Animalien energiaren erabilera ere aldatu
zen errentagarritasun handiagoa ateratzeko
helburuarekin. Idia, edo behia, zen
nekazaritza lanetan erabili ohi zen animalia:
lanabesak erabiltzeko uztartu erraza
baitzen, belar eta zuhain jalea, eta bestelako
baliabideak ere, esnea eta larrua, adibidez,
ematen zituen. Atlantiko aldeko Europan
zaldia arian-arian idiari lekua kenduz
joan zen, eta ildo horretatik zaldi sendoagoa
eta landa lanetarako egokiagoa sortu
zuten hazkuntza sistematikoaren bidez.
Gero eta zabalagoa gertatu zen idiaren
ordezkatze hark uhaleria berri baten erabilera
ekarri zuen, armazoizko lepokoa ezaugarri
nabarmenena zuena. Horrek animaliaren
indarra hobeki baliatzeko aukera ekarri
zuen. Ferratze prozesua ere zabaltzen hasi
zen. Zaldiak alea jateak laboreen produkzioa
gehitzea ekarri zuen, hala nola oloa eta garagarra.
Zaldiaren erabilerak ere lehorreko
garraioaren gastuak apaltzen lagundu zuen.
Animalia arinago eta hobeto prestatu
horri golde berri bat lotu zitzaion, pisu handiagokoa,
burdin gehiago zuena eta lurra
etengabe iraultzen zuen golde-belarriaz
hornitua.
Horrekin batera, nekazaritza lanak ugaritu
ziren. Horrela, bada, hobeto prestaturiko
lurrek etekin hobea ematen zuten, baina
tresneria berria behar dute, eta tresneria
horretan gero eta gehiago behar da burdina.
Hiru urtekoa deituriko laborantza txandakatze
modua garai hartan noraino jarrieta hedatu zen eztabaidagai da oraino. Landatu
gabe uzten den lurraren murrizketa da
horren ezugarria, heren bat soilik uzten baita
erein gabe. Eremuaren erdia erein gabe
geratzen den bi urtekoa baino intentsiboagoa
da. Halaber, gerta litezkeen uzta txarrei
begira ez da horren arriskutsua bi ereintza
bideratzen duelako, neguan bata eta udaberrian
bestea. Horietako batek huts egitera,
gosetea arin lezake besteak.
Hiriak eta merkataritza berrindartzea
X. mendetik aurrera hiri-landa erlazioa
estutu eta antolatzen hasi zen berriro, lotura
berrietan oinarriturik. Hiria merkatuaren
esparrua da, hiriko eskulangintzaren eta
lurraren produktuak biltzen dituen gunea.
Soberakinen irtenbidea landarentzat eta
berehalako eskaria hiriarentzat. Geroago,
merkatuaren garrantzia emendatu egiten da
feriekin; hauek, XII. eta XIII. mendeetan,
egiazko nazioarteko merkataritza gune bihurtzen
dira. Champagnekoak dira ezagunenak.
Dena den, eskulangintza eta merkataritza
jarduerak hirian izateak ez ditu landa
munduarekiko eta nekazaritza jarduerekiko
harreman estuak galarazten.
Aldaketa horrekin batera teknika eta
metodo berriak sartzen dira merkataritzan.
Arian-arian salerosketa finantza eragiketa
bihurtzen da. Merkatariak ez du alde batetik
bestera etengabe bidaiatu beharrik eta
merkataritza konpainiak sortzen ditu. Kredituaren
zabalkundea eta, XIII. mendetik
aurrera, truke letraren erabilera dira merkataritzan
baliatzen diren finantza tresna berrietariko
batzuk.
Nazioarteko merkataritza horren gertalekuei
dagokienez, garai hartan hiri sail bat
sortzen da Ipar Itsasoaren eta Baltikoaren
inguruan. Nekazaritzaren hazkundea aprobetxatzen
dute komertzio eta kolonia inperio
bat eraikitzeko. Haien artean elkartzen
dira eskualdeko ligak moldatuz, Hansa
elkartearen aurrekoak izan zirenak.
Merkataritza bide berriak garatu ziren
aldian, antzinako bideetan italiarrak nagusi
ziren beti ere. Italiako hiriek koloniak sortu
zituzten Mediterraneo osoan zehar, Ekialdearekiko
merkataritza balantza beren alde
desorekatzen zutela.
Ehun sektoreak lehen bultzada bat eman
zion eskulangintzari. Flandriako lurrak eta
Italiako hiri batzuk hazkundearen lehen lerroan
jarri ziren artilezko eta sedazko oihalak
zirela medio. Eskulangileen lanbide
elkarteak edo gremioak ere aipatu beharrekoak
dira; horien goren puntua XII. mendean
koka daiteke.