Historia Unibertsala»Erdi aroa
Frantziaren eraikuntza (987-1285)
Capet dinastiak hirurehun urtez goiti gobernatu zuen Frantzian. Denbora bitarte luze
horretan, monarkiaren botereak ia erabateko aldaketa jasan zuen. Lehenengo erregeek
familiaren lurrak besterik ez zituzten beren kontrolpean, herrialdeko iparraldean, Paris
hiriaren inguruan, baina gainerako lurraldeek tokian tokiko aitoren semeen eskuetan
jarraitzen zuten. Erregeari harreman feudalen esparruko botere sinbolikoa besterik
ez zitzaion aitortzen, eta tituluari eustea zen haren helburu ia bakarra; izan ere, prestijio
pertsonala eta familia ondarea, errenta eta lurrak, ziren titulu haren oinarria, baina
ez zuen gobernu eta aginpide edukirik. Arian-arian, erregeak beren eskumeneko eremua
hedatzen saiatu ziren, egiteko horretan eliz agintariek gero eta indar handiagoz
laguntzen zietela. XII. mendean zehar, beren nagusitasun morala berretsi zuten gehienbat,
nobleen arteko gatazketan arbitro lana eginez, barne bakea bermatuz, piramide
feudalean agintaritza postua berentzat eskatuz gero eta indar handiagoz, eta Elizaren
eginkizun handietan esku hartuz, Gurutzadetan adibidez. Baina aldi berean aristokrazia
ere sendotuz zihoan feudalismoaren itzalpean. Hein batean, gainerako noble
handien boterea emendatu zen moduan gehitu egin zen monarkiarena ere. Aitoren seme
handi horietarik ziren, adibidez, Ingalaterrako erregeak, XV. mende bitartean Frantziako
lurralde zabaletako jaunak eta errege aginpidea sendotzearen etsai nagusiak izan zirenak.
Egoera nahasi hartan Filipe Augusto eta Luis IX.a bezalako erregeak XIII. mendean
zehar aurkeztu zitzaizkien aukerez baliatu ziren eta arrakasta nabarmenak lortu zituzten
errege funtzioa bermatzeko ahalegin haietan. Erregeek zuzenean kontrolatzen zituzten
lurraldeak zabaldu egin ziren noble handienen kontura; aitoren semeen arteko
liskarrak eragiten zituzten edo, dela itunen bidez dela konfiantzazko postuak emanez,
haien obedientzia lortzen zuten, eta, aldi berean, Frantziaren barne bakea, aurrerapena
eta kristau fedea sendotzeko lehiatsu ziharduen monarkiaren irudia bizirik mantentzen
saiatzen ziren. Gainera, hirien eta intelektualen laguntza ere funtsezkoa gertatu zitzaien,
unibertsitateak eraikitzen zituen burgesia eta zientzilariak gero eta toki nabarmenagoa
hartzen ari ziren gizarte hartan.
Dinastia berriaren ahultasuna (987-1180)
Karolingiarren eta Robertotarren arteko
borrokak X. mendean zehar luzatu ziren eta,
azken buruan, beste dinastia baten igoera
ekarri zuten, Capetarrena alegia. Horrenbestez,
Hugo I.a lehen Capetarrak (987) Lorrenako
Karlos, karolingiarren azken erregegaia,
hilarazi zuen. Capetarren eskumeneko
eremua Orleans eta Paristik hurbilen
dauden lurretara mugaturik zegoen, horietan
baitzituzten familiaren jabetzako lur gehientsuak
eta, horrenbestez, aginpideari
eusteko diru sarrerarik funtsezkoenak. Baina
koroaren herentziazko ondorengotza
familia barnean bermatzen jakin zuten eta,
titulua lortzeko lehiak ezabatzeaz gainera,
Elizaren zenbait pertsonaiaren ezinbesteko
laguntza berenganatu zuten, sistema feudalaren
teoriko ezagunenetariko bat zen Laoneko
Adalberon apezpikuarena, adibidez.
Mende bat baino gehiago iraun zuen
aginpide monarkikoaren ahultasun harkaristokrazia sendotzeko aukera hobeak ekarri
zituen, eta familiako lurrak ?goi mailako
beste aitoren seme baten antzera? zuzenean
gobernatzea erregearen oinarrizko funtzioa
zelako iritziak gero eta indar handiagoa
hartu zuen; erregeari zegokion aristokraziaren
buru izatea, eta talde horri zegokion
erresumaren gobernua, Elizaren goi hierarkiaren
aholkuarekin. Batzuen eta besteen
arteko harreman horiek feudalismoaren oinarria
dira. Lehenengo Capetar erregeek
lortu zuten (Hugo, Roberto II.a, Henrike I.a,
Filipe I.a) botere talde horiek erregetzat
onetsiak izatea, eta harreman horiez baliatuz
beren esku hartzea eta aginpidea, beste
hainbat familiak egiten zuten bezala, ahaidetze
eta basailutzaren bidez, lur txikien edo
gainbeheran zeuden jaurerri handien kontura,
beren mendeko lurren ondoko eskualdeetara
hedatzea ere. Nolanahi ere, errege
haien eragina guztiz ezdeusa zen Frantziako
Hegoaldeko eskualdeetan, eta beste hainbat
lurraldetan, hala nola Normandian (hango
dukea Ingalaterrako erregea zen 1066az
gero), Flandrian edo Champagnen.Monarkiaren nagusitasun morala eta sinbolikoa
hedatzeko zeregin hori izan zen XII.. endeko erregeen funtsezko ahalegina,
bereziki Luis VI.a (1108-1137) eta Luis VII.a
(1137-1180) bezalako pertsonaiena. Ahalegin
bereziak egin zituzten aitoren semeetariko
parte handi baten leialtasun iraunkorra
berenganatzeko, baina horretarako uko
egiten bazieten bazekiten haiek leial izatera
indarrez behartzen ere. Feudalismoaren
arauek erregeen gailentasuna ziurtatzeko
funtzionatzen zuten, erregeei nagusitasun
morala eta epailearen egitekoa aitortzen
baitzieten, ordura arte izenezkoa baizik ez
zena. Monarkiak halako osagai sakratu bat
beretu zuen, halako eran non erregeen ahalmen
sendagarriaz ere hitz egiten zen. Elizako
kide gailen batzuek, hala nola Saint-
Denisko Suger abadeak, koroa eduki ideologikoaz
hornitzen lagundu zuten aginpide
hura bermatzearren.
Luis VII.ak arrakasta handienak bezala
porrot okerrenak ere bildu zituen aldi hartan.
Akitaniako Eleonorrekin ezkonduz gero
(1137), Pirinioetaraino hedatu zen erregearen
agindupeko eremua, baina senar-emazteen
arteko ulertu ezinak eta ondorengorik
ez izateak 1152an ezkontza baliogabetzea
ekarri zuten. Eleonor, urte hartan berean,
Anjou eta Normandiako kondea zen Ingalaterrako
Henrike II.arekin ezkondu zen eta,
horren ondorioz, Plantagenet dinastiaren
aginpidea are gehiago hedatu zen kontinentean.
Guztiarekin ere, frantses erregeak
Champagneko edo Tolosako kondearen eta
beste jaun handi batzuen elkartasuna erdietsi
zuen, horien aginpide autonomia onartu
behar behar izan bazuen ere, eta modu
horretara piramide feudaleko buruaren egitekoa
bermatu ahal izan zuen.
Capetarren oreka (1180-1285)
XIII. mendea ordu arte inoiz ez bezalako
aldia izan zen ekonomia hazkundeari
eta aniztasun sozialari (hiriaren mundua)
zein intelektualari (unibertsitateak) dagokienez,
bai Frantzian eta bai Mendebaleko
Europa osoan. Testuinguru horretan, monarkia,
beti bezala, bere boterea sendotzen
ahalegindu zen, baina aitoren seme handiekiko
hitzarmenak ez ziren jadanik helburu
nagusia, ordu arte izan zen bezala,
nahiz eta, esku hartze zuzenagorako biderik
ezean, halako itunak ere egiten jarraitu
zuten oraindik ere.
Filipe II.a Augusto (1189-1223) Joan Lur
Gabe errege ingelesaren ahultasunaz baliatu
zen Normandia eta Loirako lurrak Plantagenetarrei
konkistatzeko (1202-1208), eta
modu horretara erdira murriztu zuen leinu
haren mendeko eremuak ezarritako setio
itogarria. Aita santua eta erlijio ordenak,
domingotarrak adibidez, Midi aldeko heresien
aurka egiten ari ziren borroka, Languedoc-ez
jabetzeko aitzakia izan zen, bidenabar
Tolosako kondeen eta Aragoien eragina
saihesten zituela (1208-1213). Koroak
kataroen aurkako Gurutzadaren zerbitzuan
jarri zituen bere gizonak eta eskualde haren
gobernuaz jabetu zen azkenean. Gainera,
erregeak bere titulua handiago egiten
jakin zuen botere ?unibertsalen aurrean?:
aleman inperioa nork eskuratuko izan ziren
barne borroketan esku hartu zuen eta
aita santua bere aldera erakartzea lortu zuen;
hark edozein botererekiko beregaintasuna
ezagutu ziolarik (1203).
Arrakasta horietan oin harturik, Luis
IX.ak (1226-1270) herri ondarearen eta barne
zein kanpo bakearen kudeatzaile-irudia
moldatzen jakin zuen monarkiarentzat.
Ez zen sistema feudalaren buru den erregearen
irudian oinarrituriko prestijio kontua
soilik, baizik eta erresumaren kontrol
zuzenean bermaturiko aginpidea ere bai,
aginpide hori, ordea, zuzentasuna eta mendekoen
aurrerapena faboratzen erabiliz.
Luis IX.ak ez zuen barne hedapen handirik
egin nobleen kontura, baina erregearen
irudiari goreneko ospea eman zion;
halako ontasun, zuhurtasun eta zintzotasun
ospea izan zuen non santu egin baitzuten
azkenean. Ahalik eta probetxurik
handiena atera zien sistemaren baliabide
guztiei, basailuen leialtasuna bermatuz (alabetako
bat Champagneko konde eta Nafarroako
errege zen Teobaldorekin ezkondu
zuen) eta ahaide hurbilei jaurerri nabarmenak
emanez (Tolosa). Kanpoan, nazioarteko
hainbat eztabaidaren epaile izan zen
eta bere ahaideak jarri zituen zenbaiterreinuren buruan, Sizilian adibidez (1264).
Bizitzaz zuen kristau ikusmoldeak gurutzadaren
izpiritua, hamarraldi batzuk lehenagotik
ia hilik zegoena, berritzera eraman
zuen eta zortzigarren gurutzaren buru jarri
zen, Nafarroako Teobaldo II.a suhia aldamenean
zuela. Hain zuzen ere, Tunisia,
Mediterraneoko itsaslapur musulmanen
babesleku eta itsas garraioa ziurtatzeko
deuseztu beharra zegoen hiri hura konkistatzeko
saioan hil ziren biak (1270).
Politika beraren jarraitzaile izan zen Filipe
III.a (1270-1285). Nafarroako erregetza
lortu zuen (1275) bere seme Filipe
IV.arentzat, ezkontza eta inbasio militarraren
bidez, eta hala Nafarroak frantses koroari
loturik jarraitu zuen ondoko mende
erdian. Halaber, maniobra horren bidez
Frantziako feudorik handienetako bat erantsi
zitzaion koroari, Champagneko konderria,
haren jabeek heredatua baitzuten erresuma
hori 1234an. Capetarren boterea are gehiago
sendotu zen.
Plantagenetarren garaiko Frantzia
XI. mendearen erdialdetik, Ingalaterrako
erregeak ziren Frantziako jaun feudal nagusiak.
Itxurazko paradoxa honen etorburua
Ingalaterrako erresumaren konkista izan
zen, frantses errege baten basailuak, Normandiako
Gilen dukeak, konkistatu baitzuen
lurralde hura 1066an. Horrenbestez,
Mantxako itsasarteko alde bietako ertzak
agintari berberaren mende geratzen ziren;
kontinenteko lurraldeak, itxuraz bada ere,
Frantziako erregearen mende jarraitzen
zuen. Familiaren mendeko frantses lurraldea
are gehiago zabaldu zen ezkon lotura
baten bidez: Matilde, Gilenen ondorengo
bat, eta Godofredo Plantagenet, dinastiari
izena eman zion Anjouko konde ahaltsuarenarteko ezkontza alegia. Horien semea,
Henrike II.a (1151-1189), amak galdua zuen
Ingalaterrako tronuaz berriro jabetzeaz gainera
(1154), Akitaniako Eleonor dukesarekin
ezkondu zen (1152), eta semeetariko
bat, Godofredo, Bretainiako buru ezarri
zuen. Frantziako Atlantiko itsasorako alde
osoa, Capetarren erregetza teorikoaren
mendeko lurraldearen erdia ia, Plantagenetarren
esku geratu zen modu horretara.
Egoera horretan, haren egiazko aginpidea
askoz handiagoa zen Frantziako erregearena
baino. Hedapen handieneko aldia izan
zen hura.
Henrike II.aren eta haren semeen arteko
liskarrek eta Joan Lur Gabearen ahultasun
bereziak Frantziako erregeen esku hartzea
erakarri zuten eta, azkenean, Filipe
II.a Augustok Normandia eta Anjou bereganatu
zituen XIII. mendearen hasieran.
Aldi horretan guztian bai frantses erregeek
eta bai Ingalaterrakok ere beren onetan
erabili zituzten mekanismo feudalak. Plantagenetarrek
omen egin behar zieten Capetarrei
beren kontinenteko jaurerriengatik,
eta eginbide hori betetzen ez bazuten,
konfiskazioak, desleialtasun aldarrikatzeak
eta etengabeko gatazka politiko eta militarrak
gertatzen ziren bi erresumen artean.
Epe luzera, sare juridiko eta militarraz onura
handiagoz baliatzen jakin zuten Frantziako
erregeek; XII. mendearen amaieran
Plantagenetarrak Frantzia erdiaren jaun
feudalak baziren, Ehun Urteko gerraren
bezperan ingelesen mendeko lurraldeak
Akitaniako lurrak besterik ez zituen hartzen.