Historia Unibertsala»Erdi aroa
Bigarren inbasioak.
Normandiarrak eta magiarrak
800. urteaz geroztik, Europa bazterreko beste herri batzuek germaniar erreinuei eraso
zieten. Eskandinaviarrak Europako sartaldeko erresuma kristauetarantz abiatu ziren. Bikingoen
erasoek Atlantikoko kostaldeak eta kontinenteko barrualdea suntsitu zituzten.
Merkatu eta salgai bila zebiltzan, eta horretarako era askotako baliabideak erabiltzen
zituzten, bakezkoak eta indarkeriazkoak. IX. mendeaz geroztik estatu berriak sortzen
saiatu ziren. Bitartean, baregoek Errusiaren sorreraren oinarriak jarri zituzten. Eurasiako
estepetatik beste mehatxu bat iritsi zen: hango herri batzuen erasoak eragin handia
izan zuen Europako sartaldean; horien artean magiarrak eta haien zaldieria indartsua
izan ziren aipagarrienak. Haien egintzak funtsezkoak izan ziren Europan milagarren
urtearen inguruan izan ziren aldaketa garrantzitsuak ulertzeko.
Eskandinavia VI.. endetik VIII. mendera
VENDEL ZIBILIZAZIOAK, MENDE HORIETAN
ESKANDINAVIAK BEREZKOA ZUEN KULTURAK,
EZAUGARRI BEREZI BATZUK EMAN ZIZKION LURRALDE
HARI, ETA HORRI ESKER HEDATU AHAL IZAN ZIREN
ESKANDINAVIARRAK EUROPAN ETA BIZANTZION
ZEHAR.VIII. mendearen inguruan oso jende
gutxi bizi zen Eskandinavian (2.000.000 bat
biztanle); erkidego txikitan zeuden antolatuta,
errejimen autarkikoa zuten, eta uharteetan
eta fiordo-bazterretan bizi ziren. Eskualdekako
antolamenduak indar handia
bazuen ere, hiru nazio multzo suma zitezkeen:
Danimarka, Suedia eta Norvegia.
Herri haiek nekazaritza (hegoaldean
batez ere) eta abeltzaintza (iparraldean batez
ere) zuten bizibide nagusia; esnetarako
azienda larrez-larrekoa zen, aldez bederen.Arrantzak eta basoak ere garrantzi handia
zuten; basoetan zerri taldeak izaten ziren.
Ez zegoen hiririk.
Bazegoen lur sail jabeen aristokrazia bat,
bondiak; klan buruzagiak ziren eta haiek
ziren kantonamenduetan agintari. Aristokrazia
hori zen gidaria herri batzarretan eta
gerran. Esklaboez baliatzen ziren lurra lantzeko.
Zurezko gela handiko etxetan bizi
ziren, jaiak eta bazkariak egiten zituzten
han?; batzuetan itsasontzi handitan ehorzten
zituzten hilak, lehorrean, eta lurrez estaltzen
zituzten gero.
VIII. mendea bitartean aristokrata horietako
batzuek gero eta aginpide gehiago
iritsi zuten eta lurraldeko printze gisako bihurtu
ziren, jarl, titulu hori aitengandik semeetara
heredatzen zelarik. Aginpide sistema
horrek monarkia bat sortu zuen pixkanaka-pixkanaka,
oinordetza sistema, aldez
bederen, hauta bidezkoa zuena.
Bikingoen hedatzea bondiek eta jarlek
bultzatu zuten, ustez, erregeek bainoago.
Bikingoak eta Baregoak Europan eta Bizantzion barrena
SUEDIARREK, NORVEGIARREK ETA DANIARREK,
EUROPAN BARRENA TXIKIZIOAN ETA HARRAPAKERIAN
ETA BIZANTZIOREKIN MERKATARITZA HARREMANETAN
IBILI ONDOREN, ESTATUAK SORTU ZITUZTEN ETA
BULTZADA HANDIA EMAN ZIOTEN EUROPAKO
EKONOMIARI.Bikingoen espedizioek harrapakina bilatzea
zuten helburua: leku askorik hartzen
ez zuten balio handiko gauzakiak batez ere,
eta esklaboak. Urtero, udaberrian, gizonak
itsasoratu egiten ziren, eta neguaren hasieran
itzultzen ziren harrapakinez beterik. Itzuli
ondoren sakrifizioak eskaintzen zizkieten
oparotasunaren jainkoei eta bazkari handiak
egiten zituzten jainkoei uzta onak eta espedizio
onak eskatzeko. Neguan itsasontziak
eta armak konpontzen zituzten eta animaliak
ehizatzen zituzten haien larruak hartzeko.
Lehenengo erasoaldiekin batera bikingoak
konturatu ziren aski zutela egun gutxiko
bidaldia babesik gabeko ondasun asko
eskura izateko. Talde txiki mugikorretan
antolatu ziren beraz, erasoa bat-batean jo
eta berehala ihes egiteko. Kristauek, eta
batez ere lekaideek, jainkoaren zigortzat
zeuzkaten bikingoak, gizonen bekatuak
garbitzeko bidaliak. Erresistentzia handirik
izaten ez zutela ikusirik, bikingoak negupasa
egoten ziren harrapaketan ibiltzen ziren
lekuetatik hurbil (840. urteaz geroztik
egin zituzten lehenengo neguteak etxetik
kanpo). Egoera hark abantaila handiak ekarri
zizkien: harrapakina eta esklaboak ondo
gordeta edukitzen zituzten, gertu; gotorlekuetan
zeudenez, neguan atseden hartzen
zuten, eta beraz lehenago hasten ziren udaberriko
sarraldiak eta erasoak egiten. Europako
sartaldeko kostaldeko hiriei eta monasterioei
eraso ondoren ibaietan gora joaten
ziren, eta talde etsaiei bidea itxiz eta
ibaietako joan-etorria mendean hartuz, berehala
iritsi ziren barrualdeko hirietara.
Ordu arte inoiz ez zuten harrapaketa
hain kopuru handian eta modu antolatuan
egin. Erasoak gehitu ahala, harrapaketaren
etekinak gutxiagotu egin ziren, eta haien
ordez zergak ordaintzera behartu zituzten
mendean hartutako herriak; horretarako itunak
egiten zituzten, bai itun horiek erraz
hautsi ere. Ordaindu beharreko kopuruetan
aldaketa handiak izaten ziren.
Norvegiarrak harrapaketa bila eta lurralde
berrien bila abiatzen ziren kolono gisa
etxaldetan non kokatua aurkitzeko. Islandiara
iritsi ziren (870 urteaz geroztik hasi
omen ziren han kolonoak kokatzen). 981.. rtean Groenlandia aurkitu zuten, eta Erik
Gorriak kolonizatu zuen. 1000. urtearen inguruan, haren seme Leifek Kanadako kostaldea
aurkitu zuen, eta Vinland deitu zuen
(Ardoaren Lurraldea).
Shetland eta Orkada uharteak ere kolonizatu
zituzten (VIII. mendea), eta Eskoziako
iparraldean lehorreratzen saiatu ziren. Hebrida
uharteetara eta Man uhartera iritsi ziren.
Irlandara IX. mendean heldu ziren,
kolonia berriak sortu zituzten han eta bertako
biztanleekin nahastu ziren. 1014. urtean,
gorabehera askoren ondoren, Brian
Born irlandar buruzagiak garaitu zituen, Irlandan
zuten nagusitasuna galdu zuten,
baina ez zuten handik alde egin. Hiri-estatuak
sortu zituzten, uharte horretako gaur
egungo hirien oinarri izan zirenak. Irlanda
zeltaren eta norvegiarren arteko bat egite
hark emaitza aipagarriak izan zituen: lehenengo
txanponak, lehenengo hiriak, eta Irlandako
ontziolen sorrera.
Daniarren egintza batzuk gogoangarriak
izan ziren Europako Lehen Erdi
Aroaren historian. Daniarrek beren auzoek
baino antolamendu hobea zuten, espedizio
handiak prestatzen baitzituzten harrapakin
eta lur bila. Haien konkistek hiru aldi
izaten zituzten beti: lehenengoa, zuzeneko
harrapaketa eta hondamena, oso laburra
izaten zen. Bigarren aldian, estatu antolatuekin
harremanetan zeudenean, zergak
ordaintzera behartzen zituzten hango
biztanleak; indarkeria erabiltzen zuten herritarrak
beldurtzeko eta ordaintzera behartzeko.
Aldi horrek eragin handia izan zuen
Europako ekonomian, printzeek eta monasterioek
gordeta zituzten metal preziatuak
hara hona ibili baitziren. Hirugarren
aldia lurraldea zuzenean ustiatzea zen:
gudarosteek herrialde jakin bat beretzen
zuten, eta estatu bat sortzen zuten han,
hango erregearekin edo agintariekin bat
etorri ondoren. Estatu horiek sortu ondoren,
kristautu egiten ziren eta Europako
Erdi Aroko gainontzeko aristokratekin parekatzen
ziren horrela.
Hiru aldi horiek IX. mendearen hasieraren
eta X. mendearen hasieraren artean izan
ziren, eta bitarte horretan daniarrek estatuak
sortu zituzten Alemanian, Frantzian eta
Ingalaterran. Ingalaterra daniarren helburu
izan zen. IX. mendearen bigarren erdialdean,
daniarrek gero eta eraso gehiago jo
zituzten Ingalaterran. 865. urtearen inguruan
Ingalaterra osoa, Wessex izan ezik, bikingoen
esku zegoen. 1066. urtean, tronua eskuratu
nahi zuten erregegaien arteko borrokek
zatitua eta hondatua zutelarik Ingalaterra,
Gilen Normandiakoak, jatorriz eskandinaviarrak,
aurre egin zion Ingalaterrako
azken errege Harold-i Hastingsen, eta
Ingalaterra beretu zuen.
Frankoen erreinuak ere daniarren eta
norvegiarren erasoak izan zituen. 799tik
840ra aldi bateko erasoak izan ziren, baina
840etik aurrera han ibili ziren etengabe ehunurtez. 911n Rollon buruzagi bikingoak feudo
bat hartu zuen Frantziako erregearengandik,
kristau bihurtzeko eta leial izateko
zinaren truke. Rollonek bere gizonen artean
banatu zuen lur hura, eta Normandiako
dukerriak aurrera egin zuen.
Suediarrek edo baregoek eragin handia
izan zuten Errusian, bultzada handia eman
zioten Errusiako erdialdeko ekonomiari eta
estatu batzuk sortu zituzten; horietan garrantzitsuena
Kieveko Printzerria izan zen.
Baregoak ere harrapaketan ibili ziren, baina
batez ere merkataritza trukeak egin zituzten
Errusiako ibai bideetan barrena, eta
860.urtean Bosforora iritsi ziren. Merkataritza
zubi sendo bat egin zuten Europako
sartaldearen eta Bizantzioaren artean.
Estepetako herriak
EUROPAKO SORTALDETIK ETA EURASIAKO ESTEPETATIK
ETORRITAKO HERRI BATZUK EUROPAKO SARTALDERA
ABIATU ZIREN, BAKEZ ZEIN INDARREZ. ERAGIN
GEHIENA MAGIAR HERRIAK IZAN ZUEN.IV. mendeaz geroztik Eurasiako estepa
pasabide handi bat zen, zaldun nomadek
mendebalderantz joateko erabilia. VII. mendean
geldialdi bat izan zen aurrerabide
motel eta etengabe horretan. Turkiarrak,
bulgariarrak eta khazarrak Itsaso Beltzetik
gertu geratu ziren, eta inperio batzuk sortu
zituzten han. Magiarrak VIII. mendeaz geroztik
sartu ziren Europaren erdialdean.
Turkiarrak ?kumanoak eta petxenegoak?
Europako sartalderantz aurrera egin zuten,baina ez ziren Itsaso Beltzeko mendebalera
baizik iritsi. Azkenik, XIII. mendean, beste
gizon saldo bat, mongoliarrak, Europako
sortaldean eta erdialdean barrena ibili zen
jo eta su.
VII-VIII. mendeetan magiarrak nomada
egin ziren. IX. mendean, estepako beste
herri batzuen presioz, Karpatoak igaro zituzten
eta Panoniako ordokiak hartu zituzten
(895), Arpad erregea buru zutela. Transilvania,
Moravia eta gaur egun Eslovakia
eta Hungariako mendebaldeak hartzen dituen
lurrak beretu zituzten. Zaldun nomada
haiek leku egokia zuten hura Europari
handik erasotzeko. Behin eta berriz eraso
zioten Alemaniari, Italiako iparraldeari, Borgoinari,
Lorenari, Frantziaren erdialdeari eta
Bizantziori. Ondorioak garbiak dira: 33
sarraldi Sartaldean 899tik 955ra. Europako
sartalde osoa harrapakatu zuten, Atlantiko
aldeko eskualdeak eta Iberiako Penintsula
izan ezik. Eremu batzuetan, Lonbardian eta
Bavarian adibidez, ia urtero izaten ziren erasoak.
Hungariarrek zaldun oste arin bat bidaltzen
zuten udaberriro sarraldiak egitera. Harrapakina
lortu eta gero kanpamentuetara
itzultzen ziren negua pasatzera. Monasterio
bakartuei eta landa eremuei erasotzen zieten,
inoiz ez hiri gotortuei. Harrapakina eta
esklaboak bilatzen zituzten, eta haiek igarotzen
ziren tokietan ez zen izaten izua eta
ikara baizik.
Europako sartaldeak ezin izan zien haien
erasoei eutsi. Garbi geratu zen aristokrata
karolingiarrak ez zirela alderdi militarrean
etsaiak garaitzeko nor. Hungariarren inbasioek
berrikuntza teknikoa ekarri zioten X.. endean kristauen zaldieriari. Gotorlekuak
ere ugaritu egin ziren inbasio horien eraginez.
Karolingiarren mendeko Europa gazteluz
bete zen, Alemaniako eta Italiako iparraldeko
aldea batez ere.
X. mendean zehar hungariarren oldarraldia
baretuz joan zen; harrapakina gero
eta babestuago zegoen; alemaniarrak hungariarren
erasoetatik defendatzen ziren.
Hungariarrek gudu batzuk galdu zituzten.
955ean Oton I.ak Lechfelden garaitu zituen
hungariarrak. Gudu horrek ekarri zuen hungariarren
inbasioen bukaera.
Harrezkeroztik hungariarren sedentarizazio
prozesua bizkortu egin zen, mende
bete baino gehiago iraungo bazuen ere.
Pixkanaka-pixkanaka kristautu egin ziren,
harik eta haren errege (San) Estebanek aita
santuarengandik erregearen koroa hartu
zuen arte, Oton III.aren baimenaz, beste
kristau erresuma bat sortu zelarik horrela.
Handik gutxira apezpiku barrutien sare bat
sortu zen, eta Hungaria europartu egin zen.
Karolingiarren erako konderriak eta hiriak
eratu ziren, Danubioren sartaldean batez
ere.