Historia Unibertsala»Erdi aroa
Europa inbasio germaniarren eta 1000. urtearen artean: gizarte esklabista bat
V. mendearen bukaeran estatu erromatarra desagertzeak ez zuen haatik sistema esklabista
desagertzea ekarri. Aitzitik, inperio handi haren errautsetatik sortu ziren monarkiek
esklabotasuna berretsi eta legeztatu egin zuten. Europan, 1000. urtearen inguruan,
legearen arabera, bi pertsona mota baizik ez ziren: libreak (liberi, ingenui) eta esklaboak
(mancipia, servi, ancillae). Antzin Aroan bezala, beraz, esklabotasuna izan zen orduko
gizarte eraikuntzaren zutabe nagusia. Zer esan nahi du horrek? Esklabo lana zela
besteren lanaz jabetzeko modu nagusia, eta esklaboak izateak nagusitasuna ematen zuela.
Eta hartu-eman horretan ezinbestekoa zen estatua, sistemaren bihotzean bertan iltzatua.
Estatuaren eginkizun sozioekonomikoa guztiz erabakigarria zen, eta indarkeria
fisikoa eta indarkeria juridikoa. Argi dago, beraz, esklabotasuna definitzeko irizpideak
ez direla kuantitatiboak, kualitatiboak baizik. Legearen arabera, Germaniako erreinuetako
biztanle gehienak libreak ziren. Libre guztiak ordea ez ziren berdinak. ?Antzinako?
munduan bezala, beraz: aristokrazia aginpidea kontrolatzen, gizon libreen klasea, eta
esklaboak.
Antzinako gizarte egituraren iraunkortasuna: esklaboak, aristokrazia eta nekazari libreak
Esklaboak
Aristotelerentzat esklaboa ?hitz egiten
duen tresna bat? zen. K.o. 500. urtean ere
gauza bera zen esklaboa, lanabes bat, aziendaren
zati bat, gizartetik bazter utzitako ?norbait?.
Esklaboari gizatasuna ukatzen zitzaion:
batetik, gogor zigortzen zituzten ?jipoitu,
gorputz atalak moztu, hil?; bestetik, giza libreen
eta esklaboen arteko sexu harremanak
naturaz kontrako harremantzat hartzen
zituzten.
Esklaboak gizaki libreetatik bereizten
dituen hesia ez da legezkoa eta klasekoa
bakarrik, arrazazkoa eta are motakoa baizik.
Eta horrek, noski, ezgai eta baztergarri
bihurtzen zuen esklaboa.
Esklaboak politikoen elkartetik kanpo
daude, ez dute bizitza publikoan parte hartzen.
Esklaboek, gainera, ez dute jabetzarik.
Esklaboa, azkenik, familiatik at dago, ez
du aginpiderik bere ondorengoengan.
Esklaboa, beraz, gizarteaz kanpoko izaki
bat da; haren produkzioa eta ugalketa
beste batzuen eskuetan dago erabat.Nolanahi ere, gizarte esklabista guztietan
zailtasun handiak izan zituzten esklaboari
gizatasunik ez aitortzeko. Zailtasun
biologikoak ziren, nolabait esateko, zeren
azken batean, objektibotasunez begiratuta,
emakume edo gizon baitzen esklaboa. Eta
sekulako kontraesanak gertatzen ziren: nolabaiteko
nortasun juridikoa ezagutzea, gizon
libre baten eta haren emakume esklaboen
arteko harremanak onartzea, esklaboen
arteko ezkontzak pertsona libreen arteko
ezkontzekin parekatzea ?noiz edonoiz?, eta are batzuetan esklaboak bere askatasuna
erostea ere bildutako diruarekin.
Kontraesan horiek, azken batean, sistemaren
zimentarriak higatu zituzten, eta
beste faktore batzuekin batera sistema bera
desagerrarazi zuten.
Libreen hierarkia
Bi irizpideren arabera ?ekonomikoa bata (ondasunak), eta politikoa bestea (aginpideak ematen dituen onurak)?, bi taldetan banatua dago gizartea: aristokrazia eta nekazariak.
Aristokrazia
Aristokraziako familia baten jabetza eta ondasunak gobernatzea lan handiegia zen familia bakar baten esku uzteko. Jabetza hori ustiatzeko , beraz , agintari klaseak besteren lanaren beharra zuen , esklaboen lanaren beharra hain zuzen. Garai hartan aristokraten ondasunek elementu sakabanatzaile bat zuten : herentzia. Baina bazuten galdutako jabetzak berriro osatzeko bide bat baino gehiago ere : salerostea , trukatzea , ematea , lur publikoak indarrez beretzea edo bahitzea , nekazarien jabetzako sailak hartzea , etab..
Lur jabeen eremua ustiatzeko sistema nagusia villa zen. Lanerako esklaboak erabiltzen ziren landetxe edo ustiategi handi moduko bat zen villa , eta jabeak berak ustiatzen zituen hango ondasun gehien-gehienak ? lur sail landuak eta landugabeak ?.
Loira eta Rhin ibaien arteko eskualdeetan ordea beste sistema bat jarri zen indarrean , IX. mendean zehar batez ere , villa karolingiarra esaten dena. Bitako sistema bat zen : alegia , bitan , erreserbetan eta mansus-etan banatua zegoen lurra. Erreserbak sail handiak ziren, eta jabeak berak ustiatzen zituen,
hartarako zituen esklaboen lanaren eta
mansusetako biztanleek eskaini behar izaten
zioten zerbitzuaren bitartez. Mansusak,
berriz, sail txikiak ziren, familia batek gobernatzeko
modukoak; giza libreek ?kolonoek?
edo esklaboek ?serui casati? lantzen
zituzten, eta ateratzen zuten mozkinaren zati
bat jabeari ordaintzen zioten, edo dirutan,
edo gauzatan, edota, batez ere, lanaren
truke. Tokian tokiko aristokrazia txikiak,
baina, hirugarren ustiapen sistema bat ere
erabili zuen bere jabetzako eremuetan ?aztertzen
ari garen garai honetako azken aldian
gehienbat?, esklabo familia batek gobernatzeko
moduko sail txikitan banatuz
ondasuna.
Bestalde, politika eta erlijioa kontrolatzen
zuten egituretan sartzea izaten zen beste
irabazpide nagusi bat. Behe Inperioan,
zerga makinerian parte hartzetik zetorren
errenta politiko horien mami nagusia. VI.. endetik aurrera, zuzeneko zergaren ordainketak
gainbehera egin ahala, formak
aldatu ziren, baina ez edukia. Azken batean,
elizako hierarkia zerga aparatuaren
ordezko bihurtu zen. Aristokraziak, bestalde,
kargu publikoak zituenez, ohore eta
onura publikoez gozatzeko aukera zuen.
Nekazariak. Kolonoak eta jabeak
Nekazari libreen multzoa ordea ?koherentea,
legearen ikuspuntutik begiratuta? ez
zen talde homogeneo bat. Baliabide tekniko
batzuk izateak ala ez izateak ?batzuek goldea
zuten, eta beste batzuek, aldiz, ez?, eta
batez ere lurraren jabetza lortzeko aukerak
markatzen zituen haien arteko diferentziak.
Kolonoek ?ez ziren asko? beste batzuen
lurrak lantzen zituzten, errenta kontratuak
eginda (maizter gisa, alegia), edo utzita
?jabeari aldez aurretik eskatuta?. Lur jabe
txikiek, berriz, familiako kideen artean lantzen
zuten beren saila. Talde hau kolonoena
baino askoz zabalagoa zen, eta funtsezkoa
zen gorputz sozialaren egonkortasuna
ziurtatzeko.
Bai kolonoak bai lur jabe txikiak oso
baldintza kaskarretan bizi ziren. Gosetea eta
izurritea, horra bi zigor latz, V eta IX. mendeen
bitartean nekazariak aldian behin astintzen
eta errausten zituena.
Baina nekazari libreak lur jabe ez ezik
«hiritarrak» ziren. Hau da, eskubide eta betebehar
batzuk zituzten legearen eta militarren
aurrean. Nekazari libreak parte har
zezakeen lege biltzarrean; bere ahotsa entzunaraz
zezakeen eta legearen babesa eskatu,
aristokraziaren mehatxu eta erasoetatik
defenditzeko. Kontuan izan, hain zuzen
ere, nekazari lur jabeen egonkortasuna aginte
publikoaren osasunari eta jarduera zuzenari
zor zitzaiola.Nekazarien askatasuna definitzen duen
hirugarren eta azken irizpidea militarra da.
Nekazariak ahalmen ekonomikoren arabera
betetzen zituen bere betebehar militarrak.
Nekazaria, beraz, gizon armatua da,
eta hori, aldez edo moldez, bai bera bai
bere eskubideak begirunez har dakizkion
arrazoi bat da.
Zortziehun eta milagarren urteen artean
ESTATU ESKLABISTAREN HONDATZEA ETA
DESAGERTZEA.Hemen azaldu dugun sistema esklabista
hori ongi ibiliko bazen, estatu aparatuak
indartsu egon behar zuen, eta esklaboari
gizatasuna eman ziezaioketen eragileek,
berriz, ahul. Estatuaren krisiak ?hipertrofiagatik
edo atrofiagatik? sistema esklabistaren
krisia ekarriko zuen atzetik. Gainera,
esklaboa gizartean sustatuz azaldu ziren
zenbait elementuk sistemaren oinarriak jatenzituzten. Eta horixe gertatu zen lehenengo
milaldiaren azkeneko berrehun urtean.
Zortzigarren mendetik aurrera, kristautasuna
zabaltzeak, esklaboen erresistentzia
mugimenduak indartzeak eta nekazaritzaren
hazkundeak, denek elkar harturik,
sistema esklabistaren gainbehera eta, azken
batean, bukaera eragin zuten.
Esklabotasuna desagertzear zegoen X.. endearen bigarren erdian, eta erabat desagertu
zen XI. mendearen lehenengo hamarraldietan.
Une pribilejiatua izan zen hura,
batez ere Europako hegoaldearentzat ?iparraldean
aldaketa ez zen horren argia izan?
. Gizartean ez zegoen, legez, esklabotasunaren
arrastorik, eta mendekotasunetik erabat
askatzeko zorian zegoen nekazari klasea.
Egoera hori, baina, eramanezina zen
nagusi klasearentzat, eta bortxaz erantzun
zuen, nekazari libreei bestelako zama edo
ordainbide batzuk ezarriz. Ordainbide haiek
gero eta handiagoak eginik, morrontza mota
berri bat sortu zen (feudala), 1000. urteko
nekazari libreeen ondorengoak jopu bihurtu
zituena.