Historia Unibertsala»Erdi aroa
Bizantzio (V-IX. mendeak)
V. mendearen hasieran Erromako zibilizazioa Bizantzion gorpuztu eta indartu zen. Sortaldeko Inperioa pixkanaka-pixkanaka kristautua zen, eta inperio hartako hiriburua, Konstantinopla, antzinako Erroma bezala zegoen antolatua, eta administrazioaren eta zergen antolamendua ere Erromakoa bezalakoa zuen. Helenismoaren eraginpeko Mediterraneo aldeko kultura eta politika balioak beretuak zituen Bizantziok; probintzia asko zituen, ez oso zabalak, diozesitan bilduak, gobernadore bat zutela buru. 527. urtean Justiniano enperadoreak hartu zuen aginpidea, eta harekin iritsi zuen Bizantziok goraldia, Balkanetan, Sortaldean eta Mediterraneoan zehar hedatu zela. Baina barne arazoak ere izan ziren; V. eta VI. mendeetan hiriek antolamendu eta aurrerapen maila handia iritsi zuten, baina politika eta gizarte liskar handiak ere izan zituzten; bestalde, enperadoreek ez zuten behin betiko konpontzea lortu erlijio dogmak monofisiten eta ortodoxia ofizialaren artean sortua zuen arazoa. VII. mendeko lehenengo urteetan pertsiarrek, arabiarrek eta eslabiarrek mehatxatuta zeuzkaten Bizantzioko mugak, eta arrisku handitan jarri zuten inperioa. Aldaketak egin behar izan zituen orduan Bizantzioko inperioak: erreformak egin zituen administrazioan eta gudarostean, thema bidezko sistema delarik aldaketa horien artean aipagarriena. Kanpoko mehatxuaren aurkako gerra izan zuen Bizantziok VIII. eta XI. mendeetan ere arazo nagusia; gizaldi haietako gizartean gero eta ugariagoak ziren gudariak eta nekazariak, eta erlijiozko liskarrak berriro sortu ziren indar handiz, ikonoklasiak zeriztenak aditzera ematen dutenez.
Bizantzioren indartzea eta hedatzea
BIZANTZIOKO INPERIOA BIZIRO KRISTAUTUA IZAN ZEN
IV. MENDEAZ GEROZTIK, ERROMATARREN TRADIZIOA
BILDU ETA IRAUNARAZI ZUEN, ETA JUSTINIANO ERREGE
ZELA IRITSI ZUEN GORALDIA.Leon I.a enperadoreak 457an erregetza
hartzeak egonkortasun aldi bat ekarri
zuen Bizantziora. Inperio hark mugak sendotu
zituen eta lehen mendean izan zituen
lurraldeak berreskuratzeko prestaketak egiten
hasia zen, Justinianoren agintepean
burutuko zelarik berreskuratze hura. Enperadore
hark 527an aginpidea hartzearekin
batera ospe eta aintza handiko aro bat
hasi zen Bizantzioren historian. Justinianoren
aginpideak batasuna, erromatartasuna
eta gelditasuna zituen oinarri; aginpide
horren erakusgarri, Justinianok eraikin
bikainak eraikiarazi zituen hiriburuan,
Konstantinoplan, Santa Sofia eliza eta jauregi
bat, besteak beste. Dirutza handia
kosta izan zen eta altxor bikainak gordetzen
zituen Santa Sofia eliza hura Bizantzioko
inperioaren aginpidearen erlijio
gune bihurtu zen, ez bakarrik enperadorearentzat
eta Konstantinoplako biztanleentzat,
baita atzerriko nazioentzat ere. Orobat
da aipagarria Justinianoren agintepeko
legegintza, maila handiko legediak eman
baitzituen: Justinianoren Kodea eta Digestoa,
besteak beste.Hiriak hazi egin ziren eta aurrerabide
handia izan zuten inperio osoan barrena,
eta gero eta eragin handiagoa zuen apezpiku
multzo bat sortu zen. Izan ere, hiriari
dagozkion balioak, Mediterraneo aldeko
helenismoak mendez mende berezko ezaugarritzat
zituenak, indarrean iraun zuten
Bizantzion VII. mendearen hasiera arte. Bitartean,
landa giroan, herri txikietako antolamenduak
bere horretan aldatu gabe zirauen
arren, ondare bidezko mendetasunaren
bilakaerak eta produkziora emandako
monasterioen goraldiak aldaketa handiakekarri zituen. Monasterioek indar handia
hartu zuten hirietatik kanpo ere. Berez zituzten
baliabideez gainera, diru emaitzak
izaten zituzten, eta horiei esker lekaideek
eraikinak erosten edo eraikitzen zituzten.
Egoitza haiek errukizko egintzak egiteko eta
bidaztiei ostatu emateko erabiltzen zituzten,
eta zeregin horiek oinarri-oinarrizkoak ere
gerta zitezkeen, baldin eta egoitza haiek bide
ardatz garrantzi handikoetan bazeuden.
Inperioaren barne arazoak
HANDIAK IZAN ZIREN BIZANTZION; GATAZKA HAIEK
EGONEZIN HANDIA EKARRI ZUTEN VI. MENDEAREN
BUKAERAN GAINBEHERAN HASI ZEN INPERIO HARTARA.V. mendean teologia eztabaida bizia izan
zen sortaldeko kristau inperioan. Hirutasuneko
pertsonei buruz. Izatasuna eta pertsona
hitzak ziren eztabaida haren ardatza;
elkarren aurkako bi eskola sortu ziren. Bata
Antiokiako eskola zen; haren ustean bi izateak,
jainkozkoa eta gizonezkoa, batera bilduak
ziren Kristorengan, nahiz aldi berean
elkarrengandik bereizirik zeuden; Alexandriako
eskolak, berriz, bi izate horiek Kristorengan
elkartuta zeudela defendatzen
zuen. Bi eskola horien arteko aldeak gero
eta handiagotu egin ziren V. mendearen
lehenengo berrogeita hamar urteetan, harik
eta Alejandriako eskolak Kristoren izatea
bakarra zela aitortu zuen arte: jainkozkoa
eta gizonezkoa aldi berean, baina
jainkozko izatetik gehiago zuela gizonezkotik
baino. Horrela sortu zen monofisismoa,
Kaltzedonian 451. urtean egin zen kontzilioan
gaitzetsia izan zena. Justinianok berak
ere ezin izan zuen auzi hura bideratueta onera ekarri, eta erlijiozko batasuna iristeko
eta monofisitak ortodoxiaren baitara
ekartzeko haren asmoak ustel atera ziren.
Hirien hazkunde neurriz gorakoak arazo
larriak sortu zituen. Landa girotik zetorren
emigrazioak halabeharrez liskar politiko
bat sortu zuen, hiriko erakundeek ez
zuten jakin liskar hori konpontzen, eta, hala,
zalapartak eta iskanbilak gehitu egin ziren.
Hirietako gatazkak areagotu egin ziren V.. endearen erdialdetik aurrera, Justinianoren
garaian batez ere. Janariz hornitzeko
zailtasunek, eragin gutxiko zuzemenek,
herriak onartzen ez zituen neurriek nahaspila
eta ezinegona sortu zuten herriarengan,
eta, beraz, protestak, suteak eta heriotzak
izan ziren. Izan ere, 533an behartsuek Konstantinoplan
eragin zuten nahasmenak eta
Antiokiako demos-ek 540an egin zuen matxinadak
gizarte arazoetan dute jatorria.
Bizantzio arriskuan
PERTSIARREK, ARABIARREK ETA ESLABIARREK
MUGETAN JO ZITUZTEN ERASOEK ARRISKUAN JARRI
ZUTEN INPERIOAREN OSOTASUNA.VII. mendearen hasieran pertsiarrek,
arabiarrek eta eslabiarrek Bizantzioko inperioaren
aurkako erasoa jo zuten. Pertsiarrek
Kapadozia eta Armenia hartu zuten 612an,
eta Damasko hurrengo urtean. Handik gutxira,
638an, arabiarrak Egipto konkistatzen
hasi ziren eta 642an burutu zuten konkista
hori, Alejandria, helenismoaren eta inperioaren
hiri sinboloa hartzearekin batera. Egiptotik
abiatuta, Islamak aurrera egin zuen,
eta 647an Bizantzioko Afrikara iritsi zen, bai
indar handiko ontzidi bat eratu ere, beretutako
portuei, itsasontziak eraikitzeko egur
kopuru handiari eta Bizantziori hartutako
kostaldeko gizonei esker. 669an arabiarrak
Konstantinoplako ateetaraino iritsi ziren.
Bitartean, eslabiarrek eta abaroek aurrera
jarraitzen zuten Balkanetatik abiatuta; haien
gudarosteek kanpamentu handiak egin zituzten
Danubio ibaiaren eskuinaldean, Mazedonian
batez ere. VII. mendeko azken
hamarraldietan bulgariarren aginpidea nagusitu
zen Bizantzioko inperioko muga
horretan, Danubio ibaiko ezkerraldeari jo
eta ke erasotzen ziotela. Bulgariarrak gudari
eta zaldun bikainak ziren, haien kulturak
Siberiako eta Iraneko eragina zuen, eta aginpidea
herentziaz hartua zuen khan bat izaten
zuten buruzagi.
Gerra bitartean Bizantzioko inperioak
administrazioa berrantolatu zuen. Themen
sistema izan zen berrantolamendu horren
ardatza, eta Heraklioren agintepean jarri zen
indarrean Asia txikiko lurraldeetan. Thema
horiek barruti militarrak ziren, eta aginpide
osoa beregain zuen estratega bat zuten buruzagi.
Era berean, itsasoko indar militarrakere eredu horren arabera antolatu ziren.
Berrantolatze horren osagarri, nekazari milizia
iraunkorrak sortu ziren, soldaduak kolono
gisa kokararazirik. Soldadu horiei landa
sail bat ematen zitzaien, herentzia bidez
ondorengoei ematea zeukatena, eta jabetza
hura ustiatuz atera behar izaten zuten jatekoa
eta lortu behar izaten zituzten armak.
Nolanahi ere, sistema hark arazoak izan zituen
finantzen aldetik eta soldadugaiak biltzeko,
eta arazo horiek izan ziren aldi hartan
gerraren eta gizartearen arteko harremanen
ardatz nagusia.
Erlijioak eragindako zalaparta berriak; gizarte aldaketak
VIII. ETA IX. MENDEETAN IRUDIEN GURTZAK
ERAGINDAKO LISKARRAK NAGUSITU ZIREN BIZANTZION,726. urtean Leon III.a enperadoreak
Konstantinoplako Jauregi Handiko Brontzezko
Atearen gainean zegoen Kristoren
irudia kentzeko agindu zuen, eta gurutze
bat jarrarazi zuen haren ordez. Orduan hasi
zen dotrina baten sorrerarekin bukatuko zen
eztabaida, dotrina hura 754 urtean Hierian
egin zen kontzilioan ikonoklasia gisa definitu
zelarik. Kontzilio hartan Konstantino
V.a enperadoreak esan zuen ezinezkoa zela
beretzat Kristo irudikatzea, zeren eta, Kristoren
izate jainkozkoa irudi bidez adierazterikez bazegoen, haren izate gizonezkoa
ere ezin baitzitekeen irudikatu. Azken batean,
Kristoren irudi bakarra eukaristian
zegoen. Urte hartan bertan hasi ziren irudikatze
debekatu haiek irudietatik eta apainduretatik
kentzen eta suntsitzen. Horrela
sortu zen lehenengo ikonoklasia esaten zaiona,
787ko Nizeako kontzilioa arte iraun zuena;
orduan Kristoren irudiak agerian jartzeko
baimena eman baitzuten eta elizaren
dotrinari buruzko xedapen batzuk eman
baitziren. IX. mendean liskar hura berriz
sortu zen, bigarren aldi ikonoklasta bat izan
zen 815-834 bitartean, eta, azkenik, arazo
hura konpondu egin zen irudiak jartzeko
eta gurtzeko behin betiko baimena eman
zenean.
VIII. eta IX. mendeetan Bizantzioko gizartea
oso aldatua zegoen Justiniano enperadorearen
garaikoarekin alderatuta. Bizantzioko
gizarteak gudarien eta nekazarien
eragin handia izan zuen mende haietan
ezaugarri nagusia. Inperioaren muina eta
jarraitasuna landan zegoen; landa giroko
monasterioek asko gehitu zituzten beren lur
ondasunak. Landa giroaren eragina are nabarmenagoa
zen, Bizantzioko inperioak hirien
nagusitasun handia zuten eskualdeak
galdu baitzituen, Siria eta Palestina batez
ere, Alejandria eta Antiokia hiri handiez gainera.
Bestalde, inperioaren barnean gelditu
ziren hirien administrazio zereginak aldatu
egin ziren, themen erreformaren eraginez.
Horren guztiaren ondorioz, hiriak gero eta
eragin gutxiago zuen Bizantzioko gizartean,
nahiz Konstantinopla eta Tesalonika lehen
mailako merkataritza guneak izan oraindik.