Gizarte jakintza»Gizarte gaiak
Nazioarteko Erakundeen sortzea eta ugaltzea egungo munduan
Nazioarteko Erakundeak Nazioarteko Gizarteko jokalari
Aro Modernotik Egungo Arorako bilakaeran,
Estatuak izan ziren Nazioarteko
Gizarteko jokalari nagusi. Gero, XIX. mendean
hasita, lehenengo Nazioarteko edo
nazioz gaindiko Erakundeak sortu ziren,
eta funtsezko eginkizuna izaten hasi ziren
munduan. Era berean, XX. mendean nazioz
haraindiko beste indar edo jokalari batzuk
azaldu ziren, zeregin diferenterekin, eta
horiek ere badute –hein handiagoan edo
txikiagoan– eraginik nazioarteko jokalekuan
eta gainerako jokalarien jokabidean.
Hala, bada, kide ugari ikus daiteke oraingo
Nazioarteko Gizartean: Estatuak; nazioarteko
erakundeak; gobernuz kanpoko
erakundeak; enpresa transnazionalak;
estatuz azpiko jokalariak (eskualdeak, erkidegoak,
udalak); estatu barruko eta gobernuz kanpokoak (erakunde politikoak
eta sindikalak, korporazio industrialak...),
eta abar.
Jokalari horiek mota askotakoak izateaz
gainera, esan behar da izugarri ugaldu direla
Bigarren Mundu gerraz gero, prozesu
batzuk izan baitira tartean, ondorio hauekin:
beste Estatu batzuk sortzea (deskolonizazioagatik
eta zenbait herriren zatiketagatik),
nazioarteko erakundeak gehitzea
(lankidetza ekimenengatik, elkarri laguntzeko
mekanismoengatik eta integrazio ekonomikoari
eta/edo politikoari esker), enpresa
multinazionalak ugaltzea (ekonomiaren
mundializazioagatik) eta kanpo ekintza
egiten duten erakunde azpiestatalak agertzea
(Estatuen barruan izan diren deszentralizazioengatik).
Nazioarteko Erakundeen Sorrera
Lehenengo Nazioarteko Erakundeak
XIX. mendean sortu ziren, haiek eratzeko
behar ziren baldintza guztiak beteak baitziren:
Estatu kopuru handi samarra izatea,
harreman arautuak izatea haien artean (politiko-diplomatikoak,
ekonomi eta merkataritza
trukeak, gizarte eta kultur loturak...),
problema berdinei iraunkortasunez erantzuteko
premia izatea (kokapen geografikoagatik,
mugakideen arteko auziengatik, aurrerapen
zientifiko eta teknikoengatik...),
eta lotura horiek –eta europar eta munduko
sistemen internazionalizazio gero eta handiagotik
zetozen auziak– arautzeko borondatea
edukitzea.
Hala, potentzia handien arteko elkartzeak
eta bilerak gauza arrunta bihurtu ziren.
Hor ditugu, esate baterako, VienakoKongresua (1815), non Europa berrantolatzeko
ituna instituzionalizatu baitzuten, edo
Berlingo Kongresua (1884-1885), non
Afrikaren banatze kolonialista erabaki baitzen.
Nazioarteko batzordeak eta batasunak
sortu ziren: Rhineko Nabigaziorako Nazioarteko
Batzordea (1815), merkatzaritza ontziak
libre ibil zitezen, edo Posta Batasun
Unibertsala (1874), posta igorpenak arautzeko.
Ekimen pribatu gobernuz kanpokoak
ere azaldu ziren, gai politiko, heziketazko,
zientifiko, erlijiozko, humanitario eta abarrei
erantzuteko, eta hala eratu zen, bat
aipatzearren, Gurutze Gorriaren Nazioarteko
Batzordea. Geroago, XX. mendean zehar,
Nazioarteko Gizartearen mundializazioarekin,
izugarri ugaldu dira –bai motaz, bai
kopuruz– nazioarteko erakundeak.
Nazioarteko Erakunde Motak Nazioarteko erakundeen tipologia
Nazioarteko Erakundeak era askotakoak
izan daitezke eta, beraz, ez da erraza haiek
definitzen eta moten arabera sailkatzen.
Badituzte, hala ere, zenbait ezaugarri berdin
guztiek: gutxieneko antolaketa egitura
egonkorra, hitzarmen edo itun bidez ezarria;
nortasun juridiko jakin bat; gobernuetako
edo gobernuz kanpoko kideez osaturik
daude; eta partaideen interes berdinen
inguruko helburuak dituzte.
Sailkapena era askotara egin badaiteke
ere, aipatu berri diren irizpide horien arabera
egingo da hau:Izaera juridiko-politikoaren arabera
Gobernu Arteko Erakundeak (GAE)
Nazio Batuak
Afrikar Batasunaren Erakundea
Europa Mendebaldeko Batasuna
Gobernuz Kanpoko Erakundeak (GKE)
Nazioarteko Batzorde Olinpikoa
Gurutze Gorriaren Nazioarteko Batzordea
Elizen Munduko KontseiluaKide kopuruaren eta motaren arabera
Unibertsalak (edo mundu mailakoak)
Herri Petrolio-Esportatzaileen Erakundea
Parlamentu arteko Batasuna
Merkataritzaren Nazioarteko Erakundea
Lurralde batera mugatuak
Amerikar Estatuen Erakundea
Arabiar Liga
Karibear ElkarteaHelburuen eta jarduera eremuaren arabera
Orokorrak
Nazio Batuak)
Europako Kontseilua
Ekonomia
Nazioarteko Diru Funtsa
Ekonomia Lankidetza eta Garapenerako
Erakundea
Segurtasuna (eta militarrak)
Ipar Atlantikoko Itunaren Erakundea
Europako Segurtasunerako eta
Lankidetzarako Erakundea
Giza Eskubideak
Nazioarteko Amnistia
Giza Eskubideen Nazioarteko Federazioa
Kiroletakoak
Asoziazio Futbolaren Nazioarteko
Federazioa
Kirolen Arabiar Konfederazioa
Kultura
Museoen Nazioarteko Kontseilua
Musikarien Nazioarteko Federazioa
Ideologia eta erlijioa
Internacional Sozialista
Konferentzia Islamiarraren Erakundea
Osasuna
Mugarik gabeko Medikuak
Munduko Medikuntza Elkartea
Ingurumena
Greenpeace Internacional
Naturaren Munduko Funtsa
Komunikabideak
Egunkari Argitaratzaileen Nazioarteko
Federazioa
Prentsaren Nazioarteko Institutua
Generoa
Emakumeen Nazioarteko Kontseilua
Emakumeen Nazioarteko Federazio
Demokratikoa
Kideen izaera juridiko-politikoaren arabera
Hiru erakunde mota bereizten dira:
Gobernu Arteko Erakundeak (GAE) –kide
publikoak soilik–, Gobernuz Kanpoko
Erakundeak (GKE) –kide pribatuak bakarrik–,
eta erakunde mistoak, hau da, ordezkari
publikoak eta pribatuak onartzen
dituztenak.
Gobernu Arteko Erakundeak dira, adibidez,
Nazio Batuen Erakundea (NBE) eta
Afrikar Batasunerako Erakundea/Organization
of African Unity (ABE/OAU).
Gobernuz Kanpoko Erakundeak dira,
adibidez, Nazioarteko Batzorde Olinpikoa/
International Olympic Committee (NBO/
IOC) eta Nazioarteko Amnistia/Amnesty International
(NA/AI).
Lanaren Nazioarteko Erakundea/International
Labor Organization (LNE/ILO),
berriz, erakunde mistoa da.
Kide kopuruaren eta motaren arabera
Bi erakunde mota bereizten dira: Lurralde
edo eskualde jakin bati edo batzuei
mugatuak, batetik, eta mundu mailakoak
edo unibertsalak, bestetik.
Lehen taldekoak dira, adibidez: Amerikar
Estatuen Erakundea/Organization of
American States (AEE/OAS) eta Arabiar Juristen
Batasuna/Union of Arab Jurists (AJB/
UAJ).
Mundu mailakoak edo unibertsalak,
berriz: Herri Petrolio-Esportatzaileen Erakundea/Organization
of Petroleum Exporting
Countries (HPEE/OPEC) eta Parlamentu
arteko Batasuna/Interparliamentary Unity
(PB/IU).
Helburuen eta diharduten eremuen arabera
Oso sailkapen zabala da hau, erakunde
mota asko baitago. Badira izaera orokorreko erakundeak, eta badira jarduera jakinetan
eta berezituetan aritzen direnak (politikan,
ekonomian, defentsan, kulturan,
gizartean...). Batzuetan bereizketa horiek ez
dira hain garbiak, eta gerta daiteke erakunde
batek bere helburu eta jarduerak aldatzea.
Nazioarteko Diru Funtsa/International
Monetary Fund (NDF/IMF), adibidez, ekonomia
arlokoa da; Mendebaldar Europaren
Batasuna/Western European Union (MEB/
WEU), berriz, defentsa eta segurtasun arlokoa;
Futbol Elkartearen Nazioarteko Federazioa/Fédération
Internationale de Football
Association (FENF/FIFA), kirol arlokoa;
Museoen Nazioarteko Kontseilua/International
Council of Museums (MNK/ICOM),
kultur arlkoa; Mugarik Gabeko Medikuak/
Medecins Sans Frontiers (MGM/MSF),
osasun arlokoa; Greenpeace International,
ingurumenaren arlokoa; Egunkari Argitaratzaileen
Nazioarteko Federazioa/International
Federation of Newspaper Publishers
(EANF/IFNP), hedabideen arlokoa; eta
Emakumeen Nazioarteko Kontseilua/International
Council of Women (ENK/ICW),
generoaren arlokoa.
Egitura eta antolaketaren arabera
Era askotako erakudeak daude, hasi
egitura soila dutenetatik, organigrama zabala
eta lan molde konplexua dutenetaraino.
Erakundeak beren egitura eta antolaketaren
arabera banatzerakoan alderdi asko
hartu behar dira kontuan: erakundearen
sorrera; kideak; xedeak; jarduerak; diru eta
bestelako baliabideak; irizpide teknikoak
eta administraziokoak, eta baita arrazoi
politikoak ere. Nolanahi ere, Gobernu Arteko
Erakunde gehienetan (GAE) kontseilu
bat, idazkaritza bat eta batzorde bat izaten
dira, eta, batzuetan, batzar bat, auzitegi bat
eta batzorde espezializatuak, gainera.
Nazioarteko Erakundeak, beraz, era askotakoak
dira, eta bistakoa da, halaber, oso
zeregin aldakorrak dituztela munduan. Garrantzi
handiagoa edo txikiagoa izatea alderdi
askoren mendean dago Bestalde,
azken urteotan munduan gertatu diren aldaketek
ondorio batzuk izan dituzte, eta
garrantzi handiko erakundeak desegin dira:
hala nola Elkarren Laguntza Ekonomikorako
Kontseilua/Council for Mutual Economic
Assistance (ELEK/COMECON) –1949an sortua
bloke sozialistako ekonomiak elkarrekin
lotzeko– eta Varsoviako Ituna –1955ean
sortua Europako zortzi herrik elkarri babes
militarra emateko–, 1991n deseginak. Eta
beste erakunde batzuk jaio dira, garai berriari
egokituak: hala nola Estatu Burujabeen
Elkartea (EBE) eta Merkatzaritzaren Mundu
Erakundea/World Trade Organization
(MME/WTO).
Gobernu Arteko Erakunde unibertsalak
Nazio Batuen Erakundea (NBE)
1945ean sortu zuten, San Frantziskoko
Konferentzian, 51 estatuk, Bigarren Mundu
gerra bukatu zenean. Haren aurretik bazegoen
Nazioen Elkartea (NE), Lehen Mundu
gerraren ondoren eratua. Nazio Batuen
Erakundeak helburu nagusi hauek ditu (Nazio
Batuen Kartan jasoak): nazioen arteko
bakeari eta segurtasunari eustea, eta politikan,
ekonomian, gizartean eta kulturan
lankidetza bultzatzea. Halere, orain arte oso
mugatua egon da, nazioarteko sistema bitan
bananduta egon delako, Ekialdea eta
Mendebaldea aurrez aurre jarrita. Gaur
egun, berriz, NBE berritzeko eta gaur egungo
Nazioarteko Gizartera egokitzeko asmoa
dago. Gaur egun 185 estatu daude NBEren
barruan.
Hauek dira NBEren egituraren atal aipagarrienak:
• Batzar Nagusia
Munduko problemez jarduteko eta eztabaidatzeko
gune gorena. Estatu partaide
guztiek dituzte ordezkariak bertan. Urtean
behin batzarra egiten du zenbait egunez.
Batzordetan banatzen du lana, eta zenbait
gairi buruzko erabakiak hartzen ditu.
• Segurtasun Kontseilua
Liskarren, nazioarteko segurtasunaren
eta bakearen egoera kontrolatzen du. Egun
hamabost kide daude bertan; bost kide
iraunkor (EEBB, Erresuma Batua, Frantzia,
Errusia eta Txina), eta hamar, txandakako
(Batzar Nagusiak bi urterako aukeratuak).
Erabaki inportanteak hartzen ditu eta aholkuak
ematen ditu.
• Idazkaritza
Administrazio egituraz eta NBEren funtzionamendu
orokorraz arduratzen da.
Idazkaritzaren buruan Idazkari Nagusi bat
dago, zeina Segurtasun Kontseiluak proposatzen
baitu eta Batzar Nagusiak hautatzen.
Idazkari Nagusiak garrantzi handiko eginkizuna
du. Hura da erakundearen irudi publiko
eta diplomatiko nagusia, eta bera arduratzen
da NBEren urteroko txostena idazteaz.
• Kontseilu Ekonomiko eta Soziala
NBEren jarduera ekonomiko eta sozialak
koordinatzen ditu. Bere baitan hartzen
ditu batzorde iraunkorrak, batzorde teknikoak
eta eskualdekako batzorde ekonomikoak
(Afrikarako; Asia eta Itsaso Barerako;
Sartaldeko Asiarako; Europarako; eta
Kariberako).• Nazioarteko Justizi Auzitegia
NBEko epai erakunde nagusia da. Estatuek
aurkezten dituzten auziak epaitzen
ditu. Haren egoitza Hagan dago.NBEk, bestalde, zenbait agentzia espezializatu
eta erakunde autonomo hartzen
ditu bere baitan:
• Elikadura eta Nekazaritzarako Erakundea/Food
and Agriculture Organization
(ENE/FAO)
Landa eta baserrietako biztanleen bizi
baldintzak hobetzeko eta munduan gosea
desagerrarazteko egitasmoak sustatzen ditu.
Laguntza teknikoa ematen du nekazaritzaren
eta abeltzaintzaren emaitzak hobetzeko.
• Lanaren Nazioarteko Erakundea/
International Labour Organization
(LNE/ILO)
1919an sortu zen, NBE bera baino lehenago.
Gobernuen, enpresarioen eta langileen
ordezkariak biltzen ditu. Horiek
aholkuak ematen dituzte, eta nazioarteko
itunak egiten, lan alorreko eta enpresetako
baldintzak hobetze aldera.
• Hezkuntza, Zientzia eta Kulturarako
Nazio Batuen Erakundea (HZKNBE)/
United Nations Educational, Scientific
and Cultural Organization (UNESCO)
Elkarren osagarri diren hainbat arlotan
egiten du lana, hezkuntza sustatu, garapen
zientifiko-teknikoa bultzatu eta planetako
kulturak babesteko. Gainera, alor horietan
herriek elkarri lagun diezaioten saiatzen da.
• Osasunerako Mundu Erakundea/
World Health Organization
(OME/WHO)
Osasun arloko baldintzak oro har hobetzea
eta herri guztietan osasun maila onaa
izatea dira erakundearen helburu nagusiak:
osasunari buruzko informazioa zabaltzea,
prestakuntza teknikoa hobetzea, politika
egokiak bideratzea, eritasunen aurkako
kanpainak sustatzea, eritasunei aurre hartzeko
neurriak ezaugtaraztea, eta abar.
• Mundu Bankua/World Bank (MB/WB)
Zenbait erakundez osatua dago. Horietako
batek, Berreraikuntza eta Garapenerako
Nazioarteko Bankua/Banque Internationale
pour la Reconstruction et le
Développement (BGNB/BIRD), maileguak
ematen ditu ekonomia eta instituzioak
eraberritzen laguntzeko.
• Nazioarteko Diru Funtsa/
International Monetary Fund
(NDF/IMF)
Bi zeregin nagusi ditu: finantzetan gobernuei
bidea erakustea, eta hala eskatzen
duten herriei maileguak ematea. Herri horiek,
ordea, NDFk ezarritako neurriak bete
behar dituzte beren ekonomia eta finantza
politiketan.• Energia Atomikoaren Nazioarteko
Agentzia/International Atomic Energy
Agency (EANA/IAEA).
Estatutu bereziko erakundea da; energia
atomikoaren erabilera zibila eta baketsua
bultzatzen du. Besteak beste, arma
nuklearrak ez ugaltzeaz eta gune desnuklearitzatuez
hartu diren neurriak betearazteaz
arduratzen da. Hala, ikuskari taldeak
bidaltzen ditu legez kanpoko programa nuklearrak
desegiten direla, gai nuklearrak
helburu baketsuetarako erabiltzen direla, eta
horiei buruzko itunak betetzen direla egiaztatzeko.NBEk zenbait programa bultzatzen du:
• Nazio Batuen Haurren-Laguntzarako
Funtsa/
United Nations International Children’s
Emergency Fund (NBHLF/UNICEF)
Diru laguntzak biltzen ditu, giza garapen
orekatuari lotutako osasun, hezkuntza,
elikadura eta abarretarako oinarrizko programetan
erabiltzeko. Arreta berezia eskaintzen
die garatze bidean diren herrietako
haurrei.
• Nazio Batuen Garapen-Programa/
United Nations Development Programme
(NBGP/UNDP)
Herri atzeratuei maila teknikoan eta administratiboan
laguntzeko egitasmo bat da.
Bitarteko hauek erabiltzen ditu horretarako:
garapen programak, lankidetza programak,
teknikarien prestakuntza, inguramena lehengoratzea,
emakumearen aurrerakuntza,
eta abar. Bestalde, NBGP arduratzen da,
urtero, NBEk giza garapenari buruz argitaratzen
duen txostena prestatzeaz. Txosten
horretan herri bakoitza garapen indize nagusietan
nola dabilen azaltzen da.
• Nazio Batuen Inguramen-Programa/
United Nations Environment Programme
(NBIP/UNEP)
Inguramenaren egoera eta inguramenaren
arriskuak zaintzen ditu, eta mundu ekologikoago
baten aldeko egitasmoak eta
ekintzak bultzatzen. Besteak beste, ur bitartekoez,
baso eta basamortuen egoeraz,
ozono geruzaz, itsasbazterren egoeraz, bioaniztasunaz,
eta abar, arduratzen da.
• Merkataritzari eta Garapenari
buruzko Nazio Batuen Konferentzia/
United Nations Conference on Trade
and Development (MGNBK/UNCTAD)
Bi helburu nagusi ditu: garatze bidean
diren herriak munduko merkataritzan ari
daitezen bultzatzea, eta herri aurreratuen eta
garatze bidean direnen arteko harremanak
sustatzea.
• Iheslarientzako Nazio Batuen
Goi Ordezkaria/
United Nations High Commissioner
for Refugees (INBGO/UNHCR)
Laguntza materiala eta babes juridikoa
ematen die gatazka edo gudetatik ihesi atzerrira
edo beren herriko beste toki batzuetara
joan behar izan duten herritarrei.
• Mundu Janari-Programa/
World Food Programme (MJP/WFP)
Janariz urri dabiltzan herriei eta hondamendiren
batengatik oinarrizko elikagairik
gabe geratu direnei laguntzen die.NBEk, bestalde, begirale taldeak eta
indar armatuak dituzte zenbait lekutan
bakea atxikitzeko lanetan (Mendebal Sahara,
Libanon Angola, Zipre, Irak, Somalia...).• Ekonomi Laguntza eta
Garapenerako Erakundea/
Organization for Economic
Cooperation and Development
(ELGE/OECD)
Lehenik, 1948an, Laguntza Ekonomikorako
Europako Erakundea (LEEE) sortu zen,
Marshall Planaren bitartez Europa eta Europako
ekonomia berreraikitzeko. Gero,
1961ean, erakundea ELGE/OECD bihurtu
zen, eta Europaz kanpoko beste estatu batzuk
hartu zituen bere baitan (EEBB, Kanada
eta, geroago, Japonia). Erakundearen
egoitza Parisen dago. Bi zeregin nagusi ditu:
herri partaideen ekonomia eta merkataritza
politikak koordinatzea, batetik, eta garatze
bidean diren herriei laguntza ematea, bestetik.
Gaur egun, 29 herri daude ELGEren
barruan; munduko garatuenak, tartean.•Merkataritzarako Mundu
Erakundea/
World Trade Organization
(MME/WTO)1995ean eratu zen, Arantzel eta Merkataritzari
buruzko Akordio Orokorra (GATT)
–1948az geroko nazioarteko merkataritza
sistema– ordezkatzeko.
Zeregin hauek ditu: nazioarteko merkataritzari
buruzko hitzarmen multilateralak
kontrolatzea; herrien merkataritza jokabidea
zaintzea; horiei buruzko komunikazio eta
negoziazio marko bat eskaintzea, eta sortzen
diren auziak ebaztea.
Egun, ekonomia eta merkataritza arloko
erakunde garrantzitsuenetako bat da.
132 estatuk osatzen dute. Genevan du egoitza.Nazio Batuak
milurteko berriaren aurrean
«Hamarraldi bat igaro da Gerra Hotza
amaitu zenetik, eta oraindik ez da argitu garai
berriko antolaketa. Nazio txiki zein handiak
betebehar berriei eta arazo berriei aurre
egiteko ahaleginak egiten ari dira (…). Zalantza
dago eta kasu batzuetan ezinegona ere
bai, erakunde multilateralei eska dakiekeen
zereginak direla-eta, eta oro har, nazioarteko
komunitatean hartuko duten tokia dela-eta.
Izan ere, Nazio Batuetako herriak, zeinaren
izenean idatzi baitzen Gutuna, ohitura, sinesmen,
aginpide eta interes desberdinak
izan arren komunitate batean elkarri loturik
nola dauden definitzeko modu berriak bilatzen
ari dira.
Multilateraltasunak garaipen handiak
lortu ditu azken mende erdian, baina ahots
asko dago oraindik isilik, samin handia dago
oraindik eta gizadiak aurrera egin dezan
aukera berri gehiegi ari dira alferrik galtzen,
eta horrenbestez, ezin esan daiteke gauzak
ongi daudenik gaur egun. Konpondu gabeko
arazo hauek izan behar dira Nazio Batuen
lehentasuna. Milurteko Batzarrak, 2000.. rteko irailean, aukera ezinhobea eskainiko
du mundu guztiko buruzagiek eguneroko
beren kezka larriez haraindi begiratzeko eta
mende berrirako zein eratako Nazio Batuak
antolatu eta sustatu ditzaketen erabakitzeko.
Lan programa oinarrizko lau gairen inguruan
antolatu da: bakea eta segurtasuna;
garapenerako elkarlana; nazioarteko ekonomia
eta gizarte gaiak; eta gai humanitarioak.
Bostgarrena, giza eskubideena, alor guztiei
eragiten dien zeharkako arazo gisa hartu da.
Munduan ez dago erakunderik helburu
horiek lortzeko Nazio Batuek baino egokiera
hobea duenik, inork ez baitu hark bezain
jarduera alor zabalik eta legitimotasun handirik
(…) Garrantzi handiko urratsak eman
ditugu aldaketaren bidean, baina oraindik
bide luzea dugu XXI. mendeko erakunde
eraginkorra izateko.»Kofi Anan (Nazio Batuen Idazkari Orokorra).
«NBen zereginari buruzko memoria» lanaren pasartea,
Batzar Orokorrari 1998an aurkeztua.
Lurralde edo eskualde jakin batera mugatutako Gobernu Arteko Erakundeak
• Europako Batasuna (EB)
Ez da nazioarteko erakunde klasiko bat;
beste maila batekoa da, integrazio prozesu
baten emaitza. Integrazio prozesu hori estatuz
gaindiko lankidetzan oinarritzen da,
non estatu guztiek beren subiranotasunaren
parte batzuk uzten dituzten goragoko
erakunde komun baten eskuetan. Hori astiro
eta mailaka egiten da, bai gaiari bai
kronologiari dagokionez. Aldi batzuk bereiz
ditzakegu Europako Batasunaren historian:
lehenengoa, hastapena (Parisko Ituna,
1951), ekonomia sektore mugatu baten
inguruan, zeinak Ikatzaren eta Altzairuaren
Europar Elkartea (IAEE) ekarri baitzuen;
bigarrena, bultzada berria (Erromako Itunak,
1957), non Europako Ekonomi Elkartea
(EEE) eta Energia Atomikoaren Europar
Elkartea (EAEE edo EURATOM) sortu
baitziren, merkatu batu batetik etorkizuneko
batasun ekonomiko eta politikorantz
joateko; hirugarrena, aldaketak, Europako
Akta Bakarra (1987ko urtarriletik indarrean)
sinatu zelako eta barne merkatu bakarra
(1993ko urtarrilaren 1erako) lortu zelako,
eta, laugarrena, aldaketa garrantzitsua, Europako
Batasunaren Ituna edo Maastrichteko
Ituna (1993ko azarotik indarrean) sinatzetik
etorri zena, bai egitura instituzionalean,
bai elkartearen politiketan.
Europar integrazio prozesuan izan diren
azken-azkeneko aldaketak, berriz, Amsterdameko
Itunean (1999ko maiatzetik indarrean)
daude jasorik. Orobat, nabarmendu
behar da 1999ko urtarrilaren 1etik Europako
Batasuna Ekonomia eta Diru Batasunaren
(EDB) hirugarren fasean dagoela,
euroa izango duela diru bakarra, eta Europako
Banku Zentrala abiarazi duela.
Egun, 15 estatu daude Europako Batasunean,
baina Europa Erdialdeko eta Sortaldeko
herrietara ere zabalduko da berandu
baino lehen.
Hauek dira Europako Batasunaren
erakunde nagusiak: Europako Batzordea,
Europar Kontseilua, Ministroen Kontseilua,
Europako Parlamentua, Europako Justizi
Auzitegia eta Europako Kontu Auzitegia.
Zeregin inportantea dute, baita ere, nahiz
eta kontsultarako soilik izan, Batzorde
Ekonomiko eta Sozialak eta Eskualdeen
Batzordeak.
Europako Batasunaren instituzioen egoitzak
hiri askotan daude: Brusela, Estrasburgo,
Luxenburgo...).• Europako Kontseilua/
Council of Europe
Hamar estatuen artan sortu zen, 1949an,
Europako herrien arteko loturak eta lankidetza
estutzeko, eta politikaz, gizarteaz,
kulturaz eta abarrez akordioak egiteko. Giza
eta gizarte eskubideak eskubideak bermatzeko,
tortura eragozteko eta hizkuntza gutxituak
babesteko hitzarmenak egin ditu,
besteak beste. Berarekin batera aritzen dira
Europako Eskualde eta Lurralde Botereen
Kongresu Iraunkorra, eta Giza Eskubideen
aldeko Europako Auzitegia.
Une honetan, Europako Erdialdeko eta
Sortaldeko zenbait herri sartu ondoren, 40
estatu daude barruan.
Egoitza Estrasburgon du.• Ipar Atlantikoko Itunaren
Erakundea/
North Atlantic Treaty Organization
(IAIE/NATO)
1949an sortu zen. Hau izan zen Mendebaldearen
bloke militar nagusia, Ekialdearen
eta Mendebaldearen arteko gatazka
urteetan. Atlantiar Aliantzan 12 herri ziren
hasieran (bi amerikar, EEBB eta Kanada, eta
gainerakoak europarrak); gero, 16ra handitu
zen. Oraintsu, 1999an, beste hiru herrialde
sartu dira –Txekiar Errepublika,
Hungaria eta Polonia– (Varsoviako Itunean
egonak hirurak, hura desegin zen arte).
Orain, beraz, 19 herri dira guztira.
NATOk Bruselan du egoitza.
Munduan aldaketa handiak izan direnez,
erakunde militarrak bere helburuak, zereginak
eta estrategiak egokitu ditu, eta bere indar
eta bitarteko militarrak doitu bidenabar.• Europako Segurtasunerako
eta Lankidetzarako Erakundea/
Organization for Security and
Cooperation in Europe (ESLE/OSCE)
Aurretik Europako Segurtasun eta Lankidetza
Konferentzia (ESLK) izan zen, eta
1972an sortu zen. Hurrengo urteetan, txandaka
gertatu ziren mendebaldea eta ekialdea
elkarretara gerturatzeko pausoak (prozesu
luzea, Helsinkiko 1975eko Azken Aktatikhasi, eta Parisko 1990eko Europa Berri
baterako Gutuneraino), eta krisiak (euromisilen
hedatzea, hirurogeita hamargarreneko
hamarraldiaren bukaeran). Budapesteko
1994ko ESLKren batzarrean erabaki
zen erakundea aldatzea, eta hala, ESLE eratu
zen 1995ean, Europarako segurtasun sistema
berri batekin. Sistema horrek zeregin
hauek ditu, besteak beste: segurtasun alorrean
laguntza ematea; konfliktoak saihestea;
gutxiengo nazionalen eta giza eskubideen
auziak gainbegiratzea.
Gaur egun, 54 estatu daude ESLEren
barruan, europarrak guztiak, EEBB eta Kanada
izan ezik.
Vienan dago erakundearen idazkaritza.• Mendebaldeko Europaren Batasuna/
Western European Union (MEB/WEU)
1948an, Bruselako Ituna sinatu zuten
bost herri europarrek, gai militarretan lankide
izateko eta elkarri laguntzeko. Defentsarako
Europako Elkartea (DEE) sortzeko
asmoak porrot egin ondoren, aipatu Ituna
aldatu egin zuten 1954an (Parisko Protokoloak),
eta halaxe sortu zen MEB, lehen
baino kide gehiagorekin. Ia beti ezkutuan
bezala egon da, NATOren itzalean.
Azken urteotan gertatu diren aldaketa
geopolitikoen ondoren, ordea, balio handiagoa
hartzen ari da, Europako Batasunaren
garapenaren osagarritzat eta Atlantiar
Aliantzaren europar adartzat ikusia baita,
nahiz eta horko kideak –10– ez diren ez
Europako Batasuneko berak ez eta NATOko
europar adarreko berak.
Londresen du egoitza.• Estatu Burujabeen Elkartea/
Community of Independent States
(EBE/CIS)
1991n, krisi handi baten ondoren Sobietar
Errepublika Sozialisten Batasuna
desegin zenean, sobietar errepublika ohi
batzuek Estatu Burujabeen Elkartea sortu
zuten. Erakundearen oinarriak Minskeko
Hitzarmenean eta Alma-Ata-ko Deklarazioan
ezarri ziren. Segurtasunean elkarri laguntzea
da erakundearen zereginetako bat.
Europako eta Asiako 12 estatu daude
Estatu Burujabeen Elkartearen barruan;
Errusiako Federazioa eta Ukraina, tartean.• Amerikar Estatuen Erakundea/
Organization of American States
(AEE/OAS)
1948an eratu zen (Bogotan egin zen IX.
Konferentzia Panamerikarrean), XIX. mendean
sortu ziren harremanetan errotua.
Erakundea Estatu Batuen mende izan da,
batez ere Gerra Hotzaren garaian (Bigarren
Mundu gerraren bukaeratik hasi eta laurogeigarreneko
hamarraldia arte).
Egun, berregokitu egin nahi dute, amerikar
estatuen arteko harreman sistemarenardatz nagusia izan dadin. Erakunde horren
egitasmoetako bat Ameriketako Merkataritza
Libreko Eremua (AMLE) ezartzea da.
Ameriketako 34 estatuk osatzen dute
erakundea. Washingtonen du egoitza.
• Ipar Amerikako Merkataritza
Librerako Hitzarmena/
North American Free Trade
Agreement (IAMLH/NAFTA)
1992 izenpetu zen hitzarmena, eta
1994an jarri zen indarrean, merkataritza libreko
eremu bat sortzeko Ipar Amerikan,
Estatu Batuen, Kanada eta Mexikoren artean.
Erakundearen jokabideak eragin handia
du kontinente osoko ekonomian.
• Hego Amerikako Merkatu Komuna
(HAMK/MERCOSUR)
Beste lankidetza esperientzia batzuen
ondotik, Hego Amerikan merkatu komun
bat sortzeko hitzarmena izenpetu zen
1991n, lau herrialderen artean (Argentina,
Brasil, Paraguai eta Uruguai). Idazkaritza
Montevideon (Uruguai) dago.• Karibeko Estatuen Elkartea (KEE)
1994an sortu zen. Karibeko herrien lankidetza
eta integrazio ekonomikoa erraztea
da haren helburua. Gaur egun 24 herri daude
elkartean.• Karibear Elkartea/
Caribbean Community (KE/CARICOM)
1973an eratu zen, Karibe aldeko herrien
garapena eta haien arteko lankidetza ekonomiko-komertziala
bultzatzeko. Hamabost
herri daude bertan, gehienak anglofonoak.
Egoitzaren lekua: Georgetown (Guyana).• Afrikar Batasunerako Erakundea/
Organization of African Unity (ABEOAU)
1963an sortu zen, Afrikako 30 herriren
artean, eta laster herri gehiago sartu zen
bertan, deskolonizazioak aurrera egin ahala
(ABEk lagundurik beti). Gaur egun 53
herri daude erakundean. Egoitzaren lekua:
Addis Abeba (Etiopia). Bi helburu nagusi
ditu: Afrikako estatuak lankide izatea
hainbat arlotan, eta kontinenteko problema
larrienei batasunez aurre egitea.• Hego Afrikako Garapenerako
Elkartea/
Southern African Development
Community (HAGE/SADC)
1979an eratu zen, Hego Afrikako Garapenerako
Koordinazio-Konferentzia (SA-
DCC) gisa, garai hartan Namibiako eta Hego
Afrikako gobernuekin kritiko ziren herrien
artean. Gero, ordea, aldaketa politikoen
ondoren, bi herri horiek ere sartu ziren
elkartean, 1990ean eta 1994an, hurrenez
hurren. 1992an SADC izena hartu zuen. Bi
helburu nagusi ditu: lankidetza sustatzea• Asia-Pacific Ekonomia Lankidetza
Foruma/
Asia Pacific Economic Cooperation
Forum (APELF/APECF)
1989an sortu zen, munduko eskualde
zabal horri dinamismo ekonomiko eta komertzial
handiagoa emateko, eta eskualde
hori bera etorkizunean merkataritza libreko
barruti izendatzeko. Singapurren du
egoitza. Asiako, Amerikako eta Ozeaniako
21 herri daude erakundean, batzuk pisu
ekonomiko eta politiko handikoak (Estatu
Batuak, Txina, Japonia, Kanada...).• Asia Hegoekialdeko Nazioen
Elkartea/
Association of South East Asian
Nations (AHNE/ASEAN)
Aurrena Asia Hegoekialdeko Elkartea
sortu zen 1961ean, eta gero, 1967an (Bangkokeko
Deklarazioa), elkarte hori AHNE/
ASEAN bihurtu zen. Helburu bi ditu: Asia
hegoekialdeko herrien arteko lankidetza
handitzea, eta merkataritza libreko eremu
bat sortzea eskualde horretan. Erakundeak
une larri asko izan ditu urteotan. Gaur egun
10 herri daude barruan. Egoitza Jakartan
dago (Indonesia).• Golkoko Lankidetza Kontseilua/
Gulf Cooperation Council (GLK/GCC)
1981ean Pertsiar Golkoko arabiar herri
batzuek beren arteko laguntza handitzea
erabaki zuten, ekonomiaren alorrean, merkataritzarenean,
teknikarenean, eta abar.
Erakundeak merkatu komun bat sortu nahi
du eremu horretan. Sei estatu dira gaur egun
erakundeko partaide. Egoitza Riad-en dago
(Saudi Arabia).• Arabiar Liga/Arab League (AL)
1945ean eratu zen, arabiar estatuen arteko
harremanak eta loturak estutzeko. Krisi
ugari izan ditu historian zehar, Israelen jokabidearen
aurrean zer jarrera izan, guztiak
bat ez zetozelako. 22 kide ditu (Palestinar
Agintaritza Nazionala, tartean). Erakundearen
egoitza Kairo-n dago (Egipto). Arabiar
Ligak arreta handiz jarraitzen du Israel, Palestinar
Agintaritza Nazionala, Libano, Siria
eta tarteko guztien artean bake iraunkorra
ezartzeko bake prozesua.• Konferentzia Islamiarraren
Erakundea/
Organization of the Islamic
Conference (KIE/OIC)
1971n sortu zen herri musulmanen arteko
loturak estutzeko. Afrikako, Asiako eta
Europako 55 estatu daude bertan. Egoitza
Jedda-n dago (Saudi Arabia).