Gizarte jakintza»Gizarte gaiak
Ordezkaritza bidezko demokrazia motak: alderdi politikoetatik demokrazia korporatibora
Sistema demokratiko modernoek gizartean
sortzen diren iritziak eta interesak bideratzeko
bitartekotasunezko mekanismoak
izaten dituzte. Bideratze eginkizun
horretan, demokrazia modernoek sistema
askotarikoak, irekiak eta desberdinak dituzte
herriaren borondatearen ordezkaritza
politikoa finkatzeko. Hala ere, ordezkaritza
politikoaren kontua ez da gauza ageriko
eta nabarmen bat, besterik gabe,
jakintzat ematen dena eta arazorik sortzen
ez duena; ordezkaritza politikorako bide
bakoitzak bere alde onak eta txarrak ditu
sistema demokratikoaren legezkotasunari
dagokionez. Hurrengo lerroetan demokraziamodernoetan gehienbat erabili diren
bi ordezkaritza ereduak aztertuko dira.
Alde batetik, alderdi politikoena, horiexen
bidez antolatzen baita ordezkaritza estatuaren
erakundeetan; bestetik, bitartekotzako
gizarte eragileen bidez zertutako
ordezkaritza politikoarena, sindikatuen,
enpresari elkarteen edo interes taldeen
bidezko ordezkaritza alegia, demokrazia
korporatiboa esaten zaiona. Demokraziaren
etorkizunean ordezkaritza bidezko bi
eredu horiek elkarren osagarriak izango
diren edo elkarren lehian arituko ote diren
eztabaidagai da zientzia politikoaren
baitan.
Alderdi politikoen demokrazia
Ordezkaritza bidezko demokrazia modernoak
alderdi politikoen esku uzten dute
eginkizun nagusia, ez bakarrik hiritarren interesak
bideratzeko balio dutelako, baita ere
haiei esker estatuaren erakunde politikoak
behar bezala funtzionatu ahal izaten dutelako.
Alderdi politikoek zeinek bere ideologia
defendatzen dute herriaren ongizatea
lortzeko bidean, eta proiektu politiko jakin
bat defendatzeko, hiritarren botoak behar
izaten dituzte. Alabaina, eta Schumpeterrek
dioen bezala, alderdi politikoak dira batez
ere erakunderik praktikoenak sistema demokratiko
modernoak behar bezala funtzionatu
dezan, oinarri sendo eta egokia baitira
politikan ari izan nahi duten pertsonak
elkarren lehian ari ahal izan daitezen botere
politikoa lortzeko. Alderdiek eta alderdi
jakin baten hauteskunde-ordezkariek erantzun
bat ematen diote lehia politikoa arautzeko
demokrazia batean hautesleriak dituen
baliabide premiei.Masa mobilizatzaile handiak izateko
sortu eta indartu dira alderdiak, hauteskundeen
bidez gizartearen interesak erakunde
politikoetan ordezkatzeko. Gaur hala
den arren, hasieran alderdiak hauteskundebatzordeak
ziren, tokian tokiko baliabideak
lortzen saiatzen ziren, noble-klasearen babespean
gehienetan, eta lurralde jakin
bateko hautagaiak finantzatzea zen haien
helburua. Geroago bozkatze unibertsala heldu
zen, eta, horrenbestez, alderdiak masaegitura
handi bihurtu dira, eta nazio oso
baten baitan ari izan beharrak sortzen dien
burokrazia finantzatzea da haien premia
nagusia, bai afiliatuen bidez eta bai dirulaguntza
publikoen bidez. Hasieran alderdiek
batez ere esparru edo sektore jakin baten
interesen ordezkari izaten saiatzen ziren;
baina alderdi politiko modernoak herritar
guztien interesen ordezkariak dira.
Gaur egungo aditu batzuek diotenez,
alderdi bidezko ordezkaritza politikoarensistema krisian dago, eta bat baino gehiago
omen dira krisi horren arrazoiak.? Lehenik, hiritarrak ez direlako gehiegi
fidatzen politikan parte hartzeko bide
arautu horiez, ez baitira hirritaren nahiak
asetzeko gauza.
? Bigarrenik, gobernuek gero eta ardura
gutxiago izaten dutelako haustesleen
aurrean.
? Hirugarrenik, halako ustelkeria irudi bat
sortu delako, erakunde hauen finantzaketaren
inguruan.
? Laugarrenik, hautesleek ez dutelako alderdi
jakin bati leial irauten, eta horrek
boto-emaileen jarrera oso aldakorra izatea
ekarri du.
? Bosgarrenik, afiliazio kopurua jaitsi egin
delako, eta horrekin batera alderdietako
militanteen mobilizazio ahalmenak eta
kohesio ideologikoak ere behera egin
duelako.
? Eta, azkenik, alderdietan beretan demokrazia
falta delako.Beste aditu batzuek, berriz, ordezkaritza
politikorako alderdi sistemak zilegitasun
handia duela esaten dute. Horien iritziz,
mende honetan zehar alderdiek bilakaera
handia izan dute egitura demokratiko modernoaren
baitan, eta bilakaera horixe da
kontua, ez beste ezer.? Izan ere, gaur egun ordezkaritzat alderdiak
dituen gizarteak askoz interes
konplexuagoak ditu, orain dela mende
batekoak baino; gogoan izan behar da
XX. mendearen hasieran, masa-alderdi
politikoak sortu zirenean, gizartea bi
muturretan banatuta zegoela: burgesia
batetik, eta langileria bestetik; hortaz,
alderdi politikoak leialtasun osoz ari
izan zitezkeen klase jakin baten interesen
alde. Gaur egun, aldiz, gizabanakoen
interesak askoz ere zatituago
daude, eta askoz zailagoa da beraz programa
politiko bat prestatzea, askoz ere
lausoagoa, zabalagoa eta etorkorragoa
izan behar baitu; programa horrek ezin
du ukitu klasistarik izan, eta ez du nabarmenegi
jokatu behar gizarte talde
jakin baten alde, eta beste guztien kaltetan.
? Horrez gainera, gaur egungo alderdi
politikoek gai jakin batzuk baizik ez dituzte
lantzen hauteskunde kanpainetan,
era horretara hauteskundeak irabaziko
dituztelakoan, eta ez dituzte aipatu ere
egiten gizarte eta politika aldaketa handiak
antolatzeko ardatz behar luketen
ikuspegi ideologiko handiak.
? Hirugarrenik, alderdi politikoek pertsonalismorako
joera izaten dute, errazagoa
delako, gizarte eta politikakomunikazioaren baldintzak kontuan
harturik, mezu politiko sinple eta argi
bat pertsona bakar baten bidez adieraztea,
alderdiko buruzagi karismadunaren
bidez, alegia, alderdi horren
balioak eta bertuteak beregan biltzen
dituena.
? Eta, azkenik, gestio publikoa da gure
garaiotako alderdi politikoen eginkizun
nagusia, eta, horrenbestez, gidari taldeek
maila tekniko handia eta prestakuntza
profesional egokia izan behar
dute gobernuan aritzeko.Alderdi politikoek herritarren eta botere
politikoaren interesak bideratu behar
dituzte haien ordezkari direnez, baina ordezkari
lan hori oso konplexua da gaur
egun. Alderdi bidezko demokraziaren zilegitasuna
eta funtzionamendu maila
hainbat adierazleren bidez neurtzen da gaur
egun:
? Alderdien profesionaltasun mailaGaur egun politikoen motibazioa erdibidean
egoten da, egintza publikoarekiko
konpromisoa izaten dute batetik,
eta politikaren alorrean lana eskuratzeko
interes hutsa izaten dute bestetik. Alderdiek
politikoak beren alderdira erakartzeko
erabiltzen dituzten bideak oso adierazgarri
egokiak izaten dira alderdien profesionaltasun
maila neurtzeko, eta, era berean,
bi politiko mota bereizteko bidea
ematen dute: batetik, politikarako bizi diren
pertsonak, alegia, beren prestakuntza
profesionalagatik beren irabazpidea politikan
ez dutenez politikaren mende ez
daudenak bizibidea ateratzeko, eta, bestetik,
politikatik bizi direnak, alegia, politika
dutenak prestakuntza eta lanbide
bakarra.
? Alderdien oligarkizazio maila
Alderdietan gero eta konplexuagoak
dira erabakiak hartzeko, finantzaketa lortzeko
eta komunikazioa bideratzeko mekanismoak,
eta horiek guztiek alderdien
hierarkizazioa indartzen dute, egunetik egunera
nabarmenago gainera. Ondo jakin
beharra dago beraz zenbateraino alderdi bat
aginpide propioa duten pertsonen agentzia
bat den, edo, aitzitik, politikoak zeharo
kamustuta ote dauden alderdiek berek ezarritako
jarraibideen esanetara. Alderdiek
diziplinaz lortzen dute militanteak bat eginik
elkarrekin aritzea, baina aldi berean
eztabaida ezerezten dute, parte hartzeko
gogoa galarazten dute, eta talde etsaituetan
zatitzen dute alderdia eta erabateko
zatiketa bultzatzen azkenik. Horregatik,
zehatz eta alderdi jakin baten bilakaera
osoari begira dago neurtu beharra ea alderdi
politikoen oligarkizazio maila oso handia
den, antolamendu osoa zurruntzen baitu
horrek, edo ea oso zatiturik dagoen, zereneta orduan ez baitago alderdi hori inondik
ere gidatzerik.
? Hiritarren mobilizazio maila
Alderdi batek edo alderdi sistema batek
gizartean duen mobilizazio gaitasuna
neurtzeko, afiliazio maila, barne demokraziaren
maila, eta hiritarrek politikarako zer
nolako interesa duten hartu behar da kontuan.
Jendearen motibazio politikoak gero
eta zehatzagoak dira, gero eta urrunago
daude motibazio ideologikoetatik, eta zuzen-zuzenean
daude bideratuta gauza
praktiko eta materialetara. Gizarte modernoetan
hiritarrek askoz gutxiago hartzen
dute parte politikan, eta alderdi politikoak
erakunde gisako bihurtu dira. Datu horiek
guztiak oso baliagarriak dira alderdi politikoak
ordezkaritza bidezko demokrazia
modernoetako bizitza publikoan zenbateraino
dauden barneratuta jakiteko.
Alderdi sisteman oinarritutako gure demokrazia
moderno hau adierazle horien
guztien argitan aztertu ondoren, ondorioa
garbia da: alderdi bidezko demokraziak
bizitza politikoa pobretu du, aukera politikoak
indargabetu ditu, eta aniztasun politikoa
mugatu du. Estatuaren boterearen
instituzio bat dira alderdiak, gero eta gehiago
gainera, eta ez dira dagoeneko gizarteak
bere interesak bideratzeko eta haien
ordezkari izateko baliatzen dituen tresna.
Gaur egungo demokrazia partitokrazia bilakatu
da, eta hiritarrek bide berriak bilatzen
dituzte beren interesak antolatzeko eta
ordezkatzeko. Bide berri horien artean garrantzitsuenetako
bat talde korporatiboak
dira, hiritarren interesak irizpide berrietan
oinarriturik defendatzen ahalegintzen direnak:
eta horri demokrazia korporatiboa
esaten zaio.
Demokrazia korporatiboa
Demokrazia korporatiboa ordezkaritza
bidezko sistema bat da, eta haietan taldeak
kategoria indibidualen kopuru mugatu batean
antolatuta daude, korporazioetan alegia;
haien interesak oso bereziak dira eta
ez dira konkurrentziazkoak; erakunde antolamenduz
oso hierarkikoak dira, eginkizunez
bereziak, eta zeharo espezializatuak,
eta estatuak onarturik dauzka, eta berariaz
ematen die ordezkaritzaren monopolioa,
horren truke bere esku hartzen duela zein
gidari aukeratzen dituzten eta zer eskari
egiten dituzten kontrolatzeko ahalmena.
Demokrazia korporatiboak alderdi politikoen
sistemaren oso bestelako ordezkaritzazko
eredua du, profesionalen eta partikularren
interesak antolatzen dituena politikan
eragina izan dezaten, eta era horretakoak
dira sindikatuak, enpresario elkarteak eta
gizartearen edo ekonomiaren edozein alorreko
talde profesionalak. Egoki dagokio
merkatuaren zentzuari, eta ordezkaritzazko
zirkuito berri bat sortzen du, sektore jakin
baten eginkizunen eta interesen araberakoa,
korporazio jakin baten baliabideak eta aukerak
ondo kalkulaturik diharduena. Izan
ere, demokrazia korporatiboa interes politikoen
ordezkari izateko bide berri bat da,
gero eta zabalduagoa, eta botere politiko
baten antzera itxuratzen ari dena eta lehian
ari dena alderdi politikoen ordezkaritza
sistema pluralistarekin, zeren eta, alderdi
politikoak ez bezala, ordezkaritza sistema
korporatiboa sistema pluralista baino funtzionalagoa
baita, hura baino eragin handiagoa
duelako, eta ez delako hura bezain
lausoa eta borondatezkoa.Erakunde korporatiboen eginkizunak bi
aldi izan ditu demokrazia modernoetan.
? Lehenbizikoan, 1950etik 1970era bitartean,
korporazioak sistema politikoaren
alboko elementuak ziren;
? bigarren aldian, berriz, 1970 urteaz geroztik,
korporazioak egiturazko elementuak
ziren, sistema politikoari zilegitasuna
ematen ziotenak.
1950etik 1970era bitartean, ikuspegi pluralistarentzat
interes korporatiboko erakundeak
ez ziren gizartearen eskariak adosten
dituzten lekuak baizik, gero eskari horiek
sistema politikora eramaten zituzten, eta,
bereziki, alderdi politikoetara. Interes korporatibo
horiek gizartearen egoeraren «datu
objektiboak» ziren haientzat, besterik gabe,
elementu jakin bat, eragile horiek irazi egiten
zutena lan politikoa teknikoki errazteko.
Ikuspegi horren arabera, erakunde horiek
elementu egonkortzaileak ziren, haien
jarduera politikoa sektore jakin batzuetara
mugatzen baitzen, eta ez gizarte osora.
1970etik aurrera jarrera berri bat joan
zen nagusituz zientzia politikoaren lanetan,
ikusirik zenbait ugaritu ziren eta zer eragin
handia zuten erakunde korporatibo horiek
bizitza politikoan. Interesak ez ziren jadanik
errealitatearen datu objektibo bat, ?datu
subjektibo? bat baizik, gizarte eragileen
borondate politikoaren mendean zegoena.
Gainera, talde horiek eskarien bideratzaile
hutsak izateari utzi zioten eta gero eta leku
garrantzitsuagoa hartu zuten sistema demokratikoaren
baitan, zeregin gizarteratzaileak
eta erabakitzaileak hartuak baitzituzten bere
gain, alderdi politikoen eginkizunetatik oso
hurbil. Era horretara, ikuspegi berri horretatik,
erakunde horiek egonkortasuna eta
zilegitasuna zekarkioten sistema demokratikoari,
haien jokabide asmoak gizarte osoari
baitzegozkion eta ez soil-soilik interes jakin
baten inguruan bildutako talde bati;
aurreko garaiko ikuspegiaren oso bestelako
iritzia zen beraz.
Erakunde korporatiboen egoerak jende
asko asaldatu du demokrazia liberal-sozialetan.
Aditu batzuek diotenez, Pahl-ek eta
Panitch-ek adibidez, interes hutsezko
erakunde horiek ordezkaritza bidezko hauteskunde
sisteman txertaturik daude, eta
utzia diote alderdi politikoen ideologiaren
«mezulari huts» izateari, alegia, hiritarren
interesen bitarteko huts izateari, eta ekonomiaren
alorreko egitura partzial bihurtu dira,
ordezkaritzaz eta elkarren arteko eraginez
diharduen sistema baten bidez antolatutako
gizarte eta ekonomiako talde produktiboak
bere baitan biltzen dituena; talde horien antolamendu
sistema elkarlanekoa da gidaritzari
dagokionez, eta mobilizazioaz etagizarte
kontrolaz baliatzen da masari dagokionez.
Ikuspegi horren arabera, egitura partzial
horrek ez dio tokia kentzen ordezkaritzaparlamentarioari, hura baino baliagarriagoa
baita langileriaren indar politikoa eta ekonomikoa
geldiarazteko; korporatibismoa,
izan ere, kapitalaren tresna bat baita, bai
estatuaren eta bai bere politika ekonomikoaren
zilegitasuna indartzeko sortua.
Beste aditu batzuek diotenez, Schmitterek
esate baterako, demokrazia korporatiboa
ordezkaritza zirkuitu alternatibo ari da bihurtzen:
korporazioak ez dira bitarteko hutsak,
gizarte eragileak baizik, eta haiek hitzartzen
dituzte jarduera politiko demokratikoan erabaki
nagusiak, demokrazia guztiz oztopatuta
geldituko bailitzateke erabaki horiek gabe.
Aditu honen iritziz, ordena politiko liberaleko
bi zutabeak ?gizabanakoek bai bakarka
eta bai lurraldeka alderdi politikoei dieten
leialtasuna eta atxikimendua? aldatzen ari
dira, pixkanaka baina ezin geldituzko moduan,
eta haien ordez ordezkaritza politikoaren
eredu berri bat ari da nagusitzen:
nork bere interesen alde aritzeko joera nekaezina,
korporazioarekiko leialtasunez jokatu
eta dagokion sektorean ondo sustraiturik
egon beharra daukaten erakunde espezializatuen
eta zereginetan berezituen bidez.
Demokrazia modernoen korporatibizazio
maila ez da homogeneoa, herrialdeen
araberakoa baizik. Esate baterako Suedian,
Austrian, Norvegian, Frantzian eta Alemanian,
demokrazia korporatiboak indar handihandia
du, zeren eta gobernuak politika
ekonomikoa prestatzen ari direnean sindikatuek
indar handia baitute beren irizpideak
onartzera gobernua behartzeko. Aitzitik, Italian,
Erresuma Batuan eta Estatu Batuetan,
demokrazia korporatiboa askoz ahulagoa
da, sindikatuek ez baitute alderdi politikoek
gobernuaren bidez prestatzen duten politikan
eraginik izateko bezainbat indarrik;
edonola ere, herrialde horietan bada aginpide
politikoan eragin handia duen interes
pribatuko beste hainbat elkarte.
Demokrazia korporatiboak, aurrerantzean,
alderdi politikoen demokrazia ordezkaritza
bidezkoa baztertu ahal izango
duen jakitea da gaur egungo ordezkaritza
sistema demokratikoaren inguruko zalantza
nagusia. Aditu gehienek diotenez, demokraziaren
korporatibizazioak ezin ditu esparru
guztiak hartu, eta hiru arrazoi ematen dituzte
horretarako:
? Lehena: korporatibismoak ezin ditu arlo
politikoko interes aktibo guztiak bildu,
ez gizarte sektore guztiak, ez interes
orokorrekoak diren esparru guztiak, hala
nola irakaskuntza eta osasun unibertsala,
eta ordena publikoa.
? Bigarrena: korporatibismoak kontra jarrita
ditu aurrez aurre gizarte modernoen
aurrerabideak ekarri dituen interes postmaterialak
?alegia, ingurumenaren kutsadurak,
giza eskubideak ez errespetatzeak
eta nazioarteko lankidetzarikezak sortzen duten kezka?, interes horiek
nekez beregana baititzake ezein
korporaziok, interes hutsezko korporazioen
logikatik kanpo baitaude.
? Hirugarren: interes hutsezko erakunde
horien estatus publikoa bera hierarkiaz
dago estatuari emana zaion zilegitasunaren
mendean, estatua baita erakunde
horiei izateko eta ari izateko baimena
ematen diena, eta horren adibide garbia
da Mendebaleko Europako gobernuek
sindikatuekin duten harremana.
Nolanahi ere, bada beste zalantza handi
bat gaur egungo demokrazietan: demokrazia
korporatiboak gora egin izana
erantzun egokia ote da ordezkaritza bidezko
alderdien demokraziak dituen eginkizunezko
akats jakin batzuk konpontzeko,
edo, aitzitik, erabateko kontraesanak sortzen
ote ditu gure demokrazietan, hainbesteraino
non zilegitasunik gabeko sistema
alferrikako bihurtu baititu? Hortaz, demokrazia
korporatiboa anbibalentea dela esan
daiteke.
Alde batetik, eta hori du alde txarra,
demokrazia korporatiboari zor zaio erakunde
demokratiko hauteskundeetan zilegitasun
osoz aukeratuek erabakiak hartzerakoan
duten halakoxe moteltasuna, edo
erabakirik ez hartzea bera ere bai, beren
erantzukizuna erakunde partikular horien
esku uzten baitute askotan, eta era horretara
nagusitzen baitzaizkio interes partikularrak
guztien interesari. Halaber, demokrazia
korporatiboak axolagabekeria sorrarazi
du alderdi politikoek bere-berezkoak dituzten
politikan parte hartzeko moduekiko, eta
interes hutsezko taldeek berezkoak dituzten
parte hartzeko modu pragmatikoak
bultzatu ditu aitzitik.Hala eta guztiz ere, eta hau du alde ona,
demokrazia korporatiboak hobekuntzak
ekarri ditu gure demokrazietako ordezkaritza
bidezko sistemara. Lehenik, aginteraren
hainbat alderdi hobetu ditu, bai eta gure
sistema politikoaren eraginkortasuna ere.
Bigarrenik, politikaren oligarkizazio arriskua
gutxitu du, pluralismoa bultzatu baitu eta
gizarte zibila hurbildu baitu aginpide politikoaren
erabaki hartzeen prozesura. Hirugarrenik,
erakunde tradizionalek ordezkaritzan
duten monopolioa deuseztu du.
Azkenik, gaur egungo erregimen demokratikoaren
eta ordezkaritza bidezkoaren zilegitasuna
indartu du, erakundeen izatasuna
eman baitie interes politikoak bideratzeko
alor berriei. Demokrazia korporatiboa gero
eta baliagarriagoa eta zilegitasun handiagokoa
da gure gizarteetan, ez baita hauteskundeen
bidez demokratikoki aukeratutako
erakundeetan alderdi politikoek egiten duten
lanaren aurkako aukera guztiz bestelakoa,
haien lanaren mendeko osagarri bat
baizik.