Gizarte jakintza»Gizarte gaiak
Errejimen faxistak
Sarrera
Boterea erabiltzeko modurik beldurgarrienetako
bat, guztietan ankerrena, faxismoa
da. Ideologia arrazista, inperialista eta
totalitarioaz, gizateriaren aurka izandako
krimenik larrienak ekarri eta eragin ditu. Eta
munduaz duen kontzepzio krudelaren izenean
milioika eta milioika pertsona hil izan
ditu. Beraz, faxismoaren azterketa derrigorrezko
kontua dugu, zeren eta hura ezagutzeak,
haren izenean egindako izugarrikeriak
gogoan izateak emango baitigu giltza
harengandik babesteko, eta atzera boterera
hel dadin galarazteko. Faxismoaren ekintza
kriminalen artean ditugu, besteak beste,
juduek eta ijitoek pairatutako holokaustoa,
eta asmo inperialistak bultzaturik, Europak
sekula jasan duen gerrarik bortitzena,
II. Mundu Gerra hain zuzen; ezin ahaztu
gerra hartan izandako milioika hildakoak.
Faxismoak, mugimendu politiko eta
ideologiko gisa, Italian izan zuen arrakasta
1918tik 1939 arte (gerra arteko epean), eta
boterean egon zen II. Mundu Gerraren
amaiera ingurua arte (1943); Alemanian,
berriz, 1945 arte iraun zuen, nazional sindikalismo
izenaz, hots, nazismo gisa. Aipatutako
bi hauek dira faxismoaren adierazlerik
nagusienak.
Faxismoaren mobilizazioa 20 eta 30eko
urteetan izan zen. Izaera erradikalaz, iraultzaileaz,
sistemari eta finkatuta ziren botereei
mehatxu itxura egiten zien, baina geroago,
boterera heldurik, ez zituen egindakoagindutako aldaketa sozialak; are gehiago,
sistema kapitalista kolokan jarri ordez zeharo
sendotu zuen. Mehatxu galantak egin
zituen, baina inolako alternatibarik ez planteatzeaz
gain, ez zuen sistema sozio-ekonomikoaren
oinarria batere ukitu.Nazionalsozialismoaren alderdirik tragikoena
6 mila judu europarren hilketa izan
zen. II. mundu gerraz gero, higikunde neonazi
txiki batek iraun zuen Alemaniako Errepublika
Federalean, eta 1990an Alemaniaren
batasunaren ondoren nolabaiteko ospea lortu
zuen. Juduen, beltzen, homosexualen eta
beste zenbait talderen kontrako bortxazko
ekintzak egiten dituzten gazte atsekabetuek
osatua da higikunde hori. Europako eta
Ameriketako beste zenbait herritan ere antolatu
dira erakunde neonaziak.
Iturria: «Nacionalsocialismo», Enciclopedia Microsoft®
Encarta®99.© 1993-1998 Microsoft Corporation.
Definizioa.
Masa mugimendua
eta mugimendu
iraultzailea
Mugimendu faxistak 20ko hamarraldian
agertu ziren, eta ezaugarri nagusien artean
hauek dituzte: gobernu sistema diktatoriala
izatea; substratu populista izatea (hau da,
herriaren ordezkaria dela dio, eta herriaren
maila apalenen aldeko politika populistez
zilegizkotzen da); komunismoaren eta kapitalismoaren
aurkakoa dela adierazi arren,
sistema kapitalista finkatzen du; berehalako
helburutzat du langileen iraultzari aurka
egitea.
Alabaina, definizio honek mugatu egiten
digu kontua, hainbat funtsezko alderdi
kanpoan geratzen delako. Ez da kontrairaultzako
mugimendu huts bat, ez da langileen
iraultzaren kontrako erantzun bat soilik,
izan ere beste ezaugarri batzuk ere baditu,
herri xehearen behar batzuei behetik erantzuna
eman nahi izatea, adibidez, besteak
beste.
Faxismoa masa mugimendu bat da. Eskuindar
tradizionalak, boterea eskuratzeko,
estatu kolpearen bidea aukeratzen du, eta
masak desmobilizatuz mantentzen da bertan.
Faxismoak, berriz, masa mobilizazioa
bera erabiltzen du boterea eskuratzeko. Hau
da, gizarte mugimendu batetik abiatuta ahalegintzen
da boterea lortzen, boteretik bertatik
sortutako populismo klasikoa baino
urrunago helduz. Horretarako, aurrez antolatu
behar ditu gizartearen laguntza
biltzeko modua emango dioten oinarrizko
egiturak.
Faxismoa mugimendu iraultzailea da,
hobeto esanda itxura erradikal eta iraultzailekoa,
finkatutako botereari mehatxu itxura
egiten diona. Baina boterera heldu eta
gero, zeharo iraultzaren kontrako ageri da,lehengo botereekiko loturak estuagotuz, eta
inoiz ez dio ekingo sistema zalantzan jartzen
zuten mehatxu haiek gauzatzeari; oso
bestela, lehengo egoera finkatuko du, eta
eraldatu nahi omen zuen sistemaren ezaugarrietako
batzuk are sendoago bihurtuz
gainera. Ez du inolako alternatibarik proposatuko,
guzti-guztiak hitz handiak baitira,
sistema sozio-ekonomikoaren muina
bera sekula aldatuko ez dutenak.
Gizarte talde sakabanatu eta, zenbaitetan,
elkarren kontrakoak ere badiren batzuez
osatuta izatea du beste ezaugarrietako
bat. Talde horiek ez dute modurik, sistema
aldaketarako alternatiba orokor eta baturik
prestatzeko, eta halaz, faxismoak ezin dio
egiaz kapitalismoari aurre egin, ez baita gai.
Izan ere, talde horiek lotzen dituen indarra
beldurra da, ez bakarrik krisialdi ekonomikoen,
18koaren edota 29koaren ondorioz
piztua, baizik eta baita Bigarren Industria
Iraultzak ekarritako joera sozio-ekonomikoen
eraginez sortua ere, hauen bidetik
garrantzia galtzen ari baitira talde horiek.
Beste era batera esanda, faxismoa ez da
halako une batean izandako krisi baten
emaitza, XIX. mendearen amaieraz geroztik
sistemak izandako garapen sozio-ekonomikoak
sortarazitako fruitua baizik.Egungo Aroan, zientzia politikoak diktadore
deitu zaie orezkaritzarako sistema demokratikoak
oro har biltzen dituen baloreak
alde batera utzita estatuaren aginpide guztia
beren esku jarri duten agintariei.Benito Mussolini Italian, Adolf Hitler Alemanian,
Kim Il Sung Ipar Korean eta Stalin
Sobiet Batasunean dira XX. mendeko diktadura
aipagarrienetako buruak.Iturria:
«Dictador», Enciclopedia Microsoft® Encarta®99.
© 1993-1998 Microsoft Corporation.
Politika eta antolaketa
Alderdia
Faxismoak ez du eskuinaren ohiko bidetik
jotzen. Are gehiago, hasieran, eskuin
tradizionalak halako mesfidantza
batez ikusten du. Masa mugimenduaren
indarrez heldu nahi du boterera, guztia
biltzeko, integratzeko eginkizuna beteko
duen alderdi batez betiere, ez baitago
faxismorik alderdi faxistarik gabe.
Hierarkiak dena hartzen du, goitik behera.
Oinarrian zelula paramilitarrak
daude, eta ezinbesteko elementua da
diziplina. Bide batez, zalantzan jartzerik
ez dagoen hainbat elementu indartzen
da.
Eginkizun nagusia buruzagiarena da;
hark sortzen eta interpretatzen du nazioaren
doktrina (parlamentu sistemetan,
berriz, parlamentuak betetzen du
eginkizun hori), eta haren erabakiak
apelaezinak dira. Halaz, Italian Mussolini,
Ducea, eta Alemanian Hitler,
Führerra, figura gorenak dira, supergizakiak.
Probidentziak jarri ditu herriaren
aitzindaritzan, eta herriak obedientzia
erabatekoa eskaini behar die.
Irudi hori indartzeko, egundoko eszenografiak
erabiltzen dituzte, horma-irudiak
buruzagien aurpegiak erakutsiz nonahi,
eta kontzentrazio masiboetan bat
etortze beldurgarria erakusten du herriak
buruzagiekiko, hiltzaile izugarri
horiekiko. Helburu nagusia zera da,
gizarte osoa alderdi ereduaren arabera
eratzea, eta horretarako ez da masa
desmobilizatu behar, izaera militarreko
alderdi-egituretan sartu baizik.
Faxismoak, aipatu bide horiek jorratuz,
“estilo bat” izate hori gauzatzen du,
eta halako balio batzuk goraipatzen ditu;
bide batez, bere proiektuaren aurkako
elementu oro suntsitzen ahaleginduko
da, eta idealarekin bat ez datorrena edo
arraza eta nazio definizio ofizialari egokitzen
ez zaiona aienaraziko du.Gizarte mailako ezaugarriak.
Zein dira partaideak?
Bigarren Industria Iraultzak kaltetutako
hainbat gizarte talde izango dira
partaideak. Funtsean klase ez proletarioak
dira, maila galtzen ari baitira, bizkorrago
gainera krisialdi ekonomikoen
eraginez. Hau da, proletario bihurtzen
ari dira. Nekazariak dira, negozio txikien
jabeak, lehiakorrak ez diren lanbideetan
ari direnak, irakaskuntzaren beheko
mailetakoak, etab. Erdi mailako
klaseen mugimendua da, eta zabaltzen
duen mezua, funtsean, behe mailako
burgesiarena.
Ideologia
Faxismoan ez da lan teoriko landurik
aurkituko; are gehiago, faxismoaren argudioetan
hutsunea da, argudiorik eza alegia,
alderdirik deigarriena. Edonola ere, ideologiaren
anbiguotasun horrexek emango dio,
nonbait, arrakastarako aukera. Ideologiaren
ezaugarri nagusia eduki positiborik eza da,
zeren gauza guztien kontra azaltzen baita
funtsean: antiliberala da, antikapitalista,
antikomunista, antisozialista, eta antiparlamentarista.
Lema nagusiak horiexek ditu, eta
behin eta berriz adierazten ditu. Eta jarrera
landuagorik ez izatean, mugimendu berean
bil daitezke oso sektore desberdinak,
lotura bakarra baitute, hain justu Bigarren
Industria Iraultzak ekarritako bilakaera
sozio-ekonomikoak gaizki tratatu dituela
uste izatea. Mussolinik esan zuen bezala,
“faxismoa estilo bat da”.
Ideologia faxistaren ezaugarriak
• Ultranazionalismoa
Faxismoa, batez ere, nazionalismo erradikalaren,
maila oroz gaindikoaren adierazpena
da. Ukatu egiten du nazioa borondate
indibidualen mendean egotea. Italiako
kasuan, hain zuzen, Italia liberala gutxiengo
burges baten obra dela dio faxismoak,
“herriaren batasuna eratzeko ezgai” den
talde baten egina inolaz ere.
Nazionalismo faxistan “Herria” da guztiaren
giltza; eta lurra, odola, arraza (italiarrak
arraza ariokoak dira faxisten ustez) dira
herri horren osagarriak. Elementu irrazionalak
baliatzen ditu faxismoak, ikuspegi
erlijioso edo mistiko batez. Herria baita
garrantzitsua, arraza eta komunitate nagusi
bateko kide izatea alegia, eta horren guztiaren
azpitik dago gizabanakoa.
Esanaren adierazgarri dugu 1921ean alderdi
nazional faxistak bere programan
adierazia: “Nazioa ez da bizi diren gizabanakoen
batura, ezta alderdiek bere helburuak
lortzeko duten tresna ere; nazioa
organismo bat da, belaunez belaun dirauena,
eta gizabanakoak elementu iragankorrak
dira, ez besterik. Nazioa da arrazaren
balio material eta izpirituzko guztien
sintesi gorena. Eta nazioaren gauzatze juridikoa
estatua da”.
• Bortxa, politika jarduerarako baliabide
nagusia
Bortxaren arrazoia argudio metafisikoetan
aurkitzen du, berriro ere. Inongo planteamendu
arrazionalik gabe, indarraren erabilera
zilegiztatzen du, nazioa eta arraza
babesteko eta garbitzeko. Hau da, ideologiaren
elementu bat da bortxa. Hitlerrek
bere Mein Kampf lanean azaldu zuenez,
“mundua gizaki indartsuena da, irtenbideerabatekoak erabiltzen dituztenena, eta ez
neurriaren mendean jokatzen duten ahulena”.
Gizarte darwinismo arriskutsua, inondik
ere.• Guztiaren kontra
Esan dugun bezala, faxismoa ukazioz
definitzen da. Parlamentarismoak, alderdi
sistemak eta prentsa askatasunak nazioaren
indarra ahultzen dute, eta beraz, kendu egin
behar dira. Boltxebikeen kontra, sozialismoaren
kontra, kapitalismoaren kontra
agertzen da. Estatu korporatiboa proposatzen
du, totalitarismoa alegia.• Boltxebikeen kontra
Gizarte talde batzuk beldur dira, gizarte
ordena desegingo ote den, eta talde sakabanatu
horiek bildu behar ditu faxismoak.
Horretarako elementu berezi batzuk behar
ditu, eta etsai komun bat bilatzen du, baita
aurkitu ere, boltxebikeak hain zuzen.
Halaz, erdi mailako klase faxistak, burges
txikiak, burgesia handiarekin batera aritu
ahal izango dira borrokan. Langileen iraultza
sozialistaren aurkako borroka da horiek
guztiak biltzen dituen elementua.
Elementu hau beti-beti aurkituko dugu
mugimendu faxistan, eta talde paramilitar
faxisten helburu behinena borroka horretan
aritzea da.• Mugimendu antikapitalista
Ideologiako elementu honek apenas
duen garapenik, ez teorian, are gutxiago
praktikan. Nazien garaiko Alemanian garrantzitsuagoa
zen, Mussoliniren Italia faxistan
baino. Aldarrikapen antikapitalistak
gizarte kapitalistaren joera sozio-ekonomiko
batzuen zuzenketa proposatzen du, ez
besterik, eta burgesia txikiaren edo garapen
kapitalistaren mehatxua jasaten duten
nekazarien ikuspegitik betiere. Aniztasun
politikoak eta klaseen arteko desberdintasunek
ez dute zentzurik.
Hala ere, ez du gizarte antolaketarako
inolako proposamen zehatzik egiten. Estatu
korporatiboak izan behar zuen ideia
hauen guztien adierazpen instituzionala,
baina faxistak boterera heldu zirenean, ez
ziren inondik ere gauzatzen saiatu halako
estaturik eginetaratzen, azal hutsean geratu
baitziren. Ez dago egiazko egitura alternatiborik.
Estatu korporatiboa ez zen gauza
berria, zeren XIX. mendeko nazionalismo
erromantikoan dagoeneko jasota baitzegoen
(Hegel). Haren arabera, estatua
hiritarren batura hutsa baino gehiago da,
eta bizitza organiko berezkoa du. Halaber,
“demokrazia mekaniko” (pertsona bat boto
bat) deitzen zutenari faxismoak egindako
kritika bera ere tradizionalismoan dago.
Alabaina, faxismoak berrikuntza bat eragiten
die ideia hauei, zeren eta erabilgarritasun
berri bat ematen baitie, gizarte kontrolerako
tresnatzat hartuz. Estatu korporatiboak berekin dakar parlamenturik eza, eta
haren ordez “demokrazia organikoa” izango
da, sindikatu bertikal integratzaileetan
oinarritua; sindikatu hauek, bere aldetik,
totalitarismoaren zerbitzuan jarriko dira.
Ostean, XIX. mendean korporatibismoaren
eginkizuna ordena tradizionalaren
defentsa zen. Gizarte kapitalista berrian,
aldiz, gizarte elkartasunerako bidea da
korporatibismoa. Hala eta guztiz ere, ez da
ezinbesteko elementua faxismoaren ideologian,
are gehiago, aitzakia bat da, parlamentarismoari
alternatiba moduko bat
aurkezteko. Azken batean, totalitarismoa
finkatzeko tresna bat besterik ez zen izan.
Faxismoaren sorrera
Faxismoaren arrakastaren arrazoiak
Faxismoa ezin dugu historiaren halako
une batean Hitlerrek eta Mussolinik eragindako
halabehar baten gisan ulertu. Gogoan
izan behar dugu, ezinbestez, bi hauen herrialdeetan
20 eta 30eko urteetan bizi zen egoera
(18ko eta 29ko krisiak izan baitziren).
Dena dela, faxismoa ez zen derrigorrezko bidea,
bestelako zenbait aukera ere bazen eta.
Faxismoaren arrakastan, batetik, zeresan
handia izan zuten beste joera ideologiko
batzuek, zeren eta inhibizioz, laguntzaz
edo ahuleziaz tokia utzi baitzioten hari.
Esate baterako, 29ko krisia funtsezkoa izan
zen naziak boterera heltzeko, baina hala ere
ezin lotu daitezke faxismoa eta krisia, ezin
esan daiteke faxismoa eta krisia gauza bera
direnik. Eta bestetik, Lehen Mundu Gerrak
Alemanian eta Italian izandako ondorio
bertsuak ere oso gogoan izatekoak dira.
Bitxia bada ere, herrialde hauek aurkako
aldeetan izan ziren borrokan, baina gero
antzeko aldaketa sozial, ekonomiko eta
politikoak ezagutu zituzten.
Izan ere, antz handiak zeuden bien artean.
Adibidez, estatu berriak ziren biak
(Europan eratutako azkenetakoak hain zuzen),
trinko egituratu gabeak, eta nazio integrazio
ahulekoak, eta gainera ez zen denbora
luzea bat eginda zeudenetik. Horrez
guztiaz gainera, inondik ere, epe luzeko
eragile bat ere aipatu behar da, Bigarren
Industria Iraultza alegia, kapitalismo txikia
eta burgesia txikia desagertzeko joera ekarri
baitzuen. Azaldutako egoera horrek sortarazi
zituen faxismoari, eta bide batez bortxan
oinarritutako politikari, indarra eta itxura
eman zioten elementuak, hala nola ultranazionalismoa,
nazio, herri eta arraza
kontzeptua, eta irrazionalismoa (1900 inguruan
dagoeneko ageri zen elementu hau,
esparru txiki zenbaitetan). Gainera, eta
egoerari buruzko ikuspegia osatzeko, esan
beharra dago Alemanian eta Italian oso traumatikoaizan zela industrializazio prozesua,
berandu eta izugarri bizkor burutua.
Antzak aipatu ondoren, Alemaniaren eta
Italiaren arteko aldeei ere gainbegiratua
eman behar. Herrialde biotan ildo beretik
abiatutako bilakaera izan arren, Alemanian
kultura planteamendu berriek ez zioten aurre
egin behar ideologia nazionalista nagusiari,
dagoeneko bazutelako ideologia egitura
bat, planteamendu horiek bere baitan
hartzeko gai zena: nazionalismo erromantiko
alemaniarra zen, gogo biziz arbuiatzen
baitzuen liberalismo burges ortodoxoa. Eta
alemaniar kulturaren gailentasunaren ideia
ordurako sartuta zegoen nazionalismo germaniarrean;
orain, ideia hori autonomo bihurtzea
izan zen hurrengo pausua, eta antisemitismora
jotzea. Aldaketa hau erabakigarria
izan zen Alemaniako nazionalismoan.
Egiten hasitako bideari jarraituz, teoria
arrazista bat landu zuen, “gizarte darwinismo”
deitzeko moduko eskema batez. Honen
funtsezko ideiak hauek ziren: indarraren
gorespena, eta senarena, bortxa selektiboarena
eta arraza arioaren gailentasunarena.
Eta antisemitismoa ez da, inondik ere,
bazterreko kontu bat. Betekizun erabakigarriak
ditu. Alde batetik, nazionalismo erradikalari
aukera ematen dio kapitalismoaren
kontrakotzat agertzeko, industrializazioak
ekarritako gaitz guztiak juduen kapitalismoaren
ondorioa direla esanez (edonola
ere, XIX. mendeko nazionalismo askotan
jasota dagoen ideia da); hau da, akats eta
gaitz hitzen sinonimotzat hartzen du judu
izatea, eta halatan, hauxe izango da kontuguztietarako biktimarik egokiena. Eta bestetik,
aukera ultranazionalista antisemitismoan
oinarrituko da sozialismo iraultzaileari
aurre egiteko, iraultza hau juduen iraultza
delako, teoria honen argitan; beraz, eta bide
horretatik, iraultzaren kontrakotzat ere agertuko
da faxismoa.
Italian ordea, bestelakoak izan ziren
kontuak. Faxismoa ekarri zuten aurreko
ideien sorrera nazionalismo erradikalak eta
sindikalismo iraultzaileak bat egitean gertatu
zen; halaz, elementu proletario batzuk
eta industrializazio aurreko sektoreei lotuta
zeuden burgesia txikiko beste batzuk
elkartu ziren. Alemanian, faxismo aurreko
ideia hauek zuzendari klaseak landuko zituen,
antisemitismoaz baliatuz. Eta fraseologia
antikapitalista baliatu zuen, langile
sektoreak eta erdi mailakoak proiektu berean
biltzearren, aldi berean amets inperialista
pangermaniko bat planteatuz, inondik
ere, alemaniar nazioarentzako bizi espazioaren
aitzakian.«Jakin behar duzu faxistak, eta batez ere
milizianoak, ez duela betirako bakean sinetsi
behar.
Espetxeko egunak ongi merezitakoak dira
beti.
Aberriari mesede egiten dio baita gasolina
ontzi bat zaintzen ari denak ere.
Zure kideak anaiak dira. Lehenenik, zurekin
bizi direlako, eta gero, zuk bezala pentsatzen
dutelako.
Mosketoia, kartutxoentzako uhala, etab. ez
zaizkizu eman astialdian hondatzeko, baizik
eta gerrarako gordetzeko.
Sekula ez duzu esango «Gobernuak ordaintzen
badu!», zu zeu zarelako ordaintzaile,
zuk nahi zenuen gobernua duzulako eta
zuk babesten duzun gobernua delako.
Diziplina da gudarosteen eguzkia: diziplinarik
ezean, ez dago soldadurik, nahasmendua
eta hondamena baizik.
Mussolinik beti dauka arrazoia.
Bolondresak ez du aitzakiarik eta beti betetzen
du agindua.
Gauza bat preziatu behar duzu ororen gainetik:
Duce-aren bizia»
Faxista gazteen 1928ko dekalogotik ateratako aipamena.
Boterea eskuratzea
Alemanian eta Italian modu bertsuan
agertu zen ideia faxista. Boterea hartzeko
moduak, ordea, oso desberdinak izan ziren.
Kasu biotan, oso lotura estua du Lehen
Mundu Gerrako emaitzekin.
Italian faxismoaren ezaugarri politikoak,
neurri batean behintzat, 1915ean dagoeneko
antzematen ziren. Orduan baziren nazionalismo
erradikala bultzatzen eta bortxaren
apologia egiten zuten talde txikiak.
Gerra izan zen abiapuntua, kontsensurik
gabe eta herritarren iritziaren kontra sartu
baitziren hartan, baina edonola ere, faxismoaren
arrakastaren giltza gerrak berak
eragindako kontraesan ekonomikoak izan
ziren. Izan ere, gizarte barneko tentsioak
areagotu egin ziren, eta halako frustrazio
sentimendu bat sortu zen, garaipenean parte
hartuagatik inolako saririk ez baitzen izan.
Halatan, nazionalismo erradikala oso bandera
erakargarria izan zen aurrerantzean.
Gerraren prezioa izugarri handia izan
zen Italian, eta ezin ongi eraman; Frantziaren
aurka borroka egiteko prestatu ondoren,
azkenean Austria izan zuten etsai, bai
maila ekonomikoan bai demografikoan.
Halaz industria gizon handiek, azkenean,
estatu demokratiko liberala hartu zuten bere
arazoen erruduntzat. Osterantzean, burges
txikiek eta errentadunek bere aurrezki guztiak
galdu zituzten (gogoan izan 19ko urtarrilean
%471koa izan zela inflazioa), eta
pobretzean proletario bihurtu ziren.
Borrokan aritutakoen artean ere gauza
bera gertatu zen, eta proletarizazio hori
berdin-berdin heldu zitzaien gudarosteko
ofizialei; ekintza gogorren bat burutzeko
prest zirela, berehala sartu ziren alderdi
faxistaren talde paramilitarretan.1919-20 ingururako, erdi mailako klasea
prest zegoen faxismoarekin buru-belarri
aritzeko. Honekin batera borrokatuko
zen estatu liberalaren aurka, nozitutako
pobretzearen errua leporatzen baitzion hari.
Esandakoaren argitan ikusten denez,
1919ko egoeraz iraultza ateetan zen. Gainera,
Errusiako iraultzaren arrakasta eredugarria
zen, iraultza borrokari ekiteko grinaz
zeuden industriako langileentzat eta nekazarientzat.
1919an hasi ziren lurrak eta lantegiak
hartzen, halako mailan non Florentzia,
3-4 bat egunez, errepublika sobietarra
izan baitzen.
Hurrengo urtean, 1920an alegia, faxismoa
mugimendu populista gisa agertu zen, eskuin
tradizionaletik urrun, baina lantegiak hartzen
zituztenei eta, batik bat, lurjabeen sailak hartzen
zituzten nekazariei aurre eginez.
1921ean dagoeneko masa alderdi bat
zen, 700.000 inguru militantez. Huelga iraultzailea
egiteko azken ahalegina 1922an izan
zen, baina atarramentu txarrez amaitu zen,
ez estatuaren ekintzengatik, baizik eta alderdi
faxistaren eraso-eskoadren jardueragatik.
Une honetatik aurrera, patronalak bat
egingo zuen alderdiarekin.
Faxismoa boterean
1922ko urriaren lehen egunetan faxistek,
alkandora beltz deitu haiek, milaka,
Italiako hainbat eskualde hartu zituzten.
Gobernuak setio egoera aldarrikatu nahi
zuen, baina erregeak ez zuen sinatu nahi.
Gobernuak dimisioa emanik, erregeak Mussoliniri
eskatu zion gobernu berria eratzeko.
Eta hark horixe egin zuen.
24ko hauteskundeetan, faxistek bost
milioi boto lortu zituzten, guztira ziren zazpietatik,
baina faxismoaren aurkako erresistentziak
gora egin zuen, hauteskunde
prozesuan izandako gorabeherengatik. Alderdi
sozialistako idazkaria, Matteotti, hil
egin zuten, eta oposizioak, protesta gisa,
parlamentua utzi zuen. Erregeak ez zion
Mussoliniri aurre egiten, eta italiar askok eta
askok jo zuten erbestera (Parisen bakarrik,
300.000 baziren). Halatan, Mussolinik eskuratu
zuen boterea, estatuaren eta alderdiaren
aginte osoaz eskuratu ere. Errejimen
totalitarioa jarri zuen, alderdi faxistaren eta
Mussoliniren beraren kontrolpean.
Alemania
Alemaniako prozesua Italiako baino
konplexuagoa da. Weimarko errepublikan,
nazionalsozialismoa ahula zen, kopuruz, ez
ordea erakusten zuen propagandarako gaitasunari
begiratuta. Eta demokraziak ez
zuen tradiziorik.
Prozesua pausuz pausu ikus dezagun.
Gerra amaitu zenean Alemania ez zuen
inork inbaditu, alemaniar gudarostearen
frontea erortzean errendizioa heldu baitzen.Gudarostearen baitako sektore indartsu batzuk
ez zetozen bat planteamendu horrekin,
artean irabazteko aukera bazutela uste
zuten eta. Hau da, haien iritziz inork ez zituen
garaitu maila militarrean; oso bestela,
traizio politiko baten biktima izan ziren.
Horrekin batera, hiri nagusietan hainbat
ahalegin izan zen iraultza sozialista burutzeko,
monarkia erbestean zen, eta Weimarko
errepublika demokratikoa sortu zuten,
oso ahula lehen unetik beretik. Erdi mailako
klaseak oso bizkor pobretu ziren
1921etik 1923rako epean, Italian izandakoa
baino pobretze latzagoa izan zen gainera,
zeren inflazio puntuak milaka kontatu behar
ziren, hilean.
1924-25etik aurrera, ekonomiak halako
suspertze bat izan zuen, Estatu Batuetatik
heldutako maileguei esker batez ere, baina
29ko krisialdiak izugarri laztu zituen Estatu
Batuekiko mendekotasun horren ondorioak,
eta langabeak milioika ziren. Iraultza
proletarioa gertatuko ote zen beldurra zabaldu
zen. Gauzak horrela zirelarik, alderdi
nazionalsozialistak epe laburrean gauzatzeko
moduko irtenbidea zuela adierazten
zuen, eta asko hazi zen horrenbestez. Alderdi
naziak 1931n eskuratu zuen bere boto
kopururik handiena, eta 32ko azaroko hauteskundeetan,
eskuinak masa alderdi faxistari
iritzi zion egokien, egoera kontrolatzeko;
Hitlerri aginpide mugatua ematea pentsatu
zuen eskuinak, kontrolatuko zuela uste
zuen eta. Aitzitik, 33tik aurrera diktadura
heldu zen, eta demokrazia arrasto oro aienatu,
bide batez. Sei hilabete besterik ez
zituen behar izan alderdiak, oposizioa zeharo
desegiteko. Apirilean naziek Gestapo
sortu zuten, polizia politikoa alegia. Eta 34ko
hauteskundeetan dagoeneko kandidatura
bakarra izan zen. Erresistentzia mota guztiek
errepresio latza pairatu zuten, eta estatua
erabat zentralizatu zen. Hurrengo urtean,
35ean, lege berriak iritsi ziren, “alemaniar
odola eta ohorea babesteko”. Horixe izan
zen herri juduak kontzentrazio esparruetan
jasandako errepresio eta sarraski edo erabateko
suntsitze politikaren, munduak inoiz
ikusi duen izugarrikeriarik bortitzenaren
abiapuntua. 1939ko irailean, alemaniar espantsionismoak
Polonia inbaditu zuen, eta
Ingalaterra eta Frantzia haren kontrako gerran
sartu ziren. Ekainean dagoeneko mendean
zuen Frantzia, eta Vichyko erregimena
ezarri zuen. 41eko otsailean Errusiaren
inbasioa abiatu zen. Eta Afrikako iparraldera
ere ailegatu zen gerra. 43an aldatu egin
zen gerraren martxa. 45eko maiatzaren lehen
egunetan, amerikarrak, ingelesak eta
errusiarrak Berlinen sartu ziren. Hitlerrek
bere buruaz beste egin zuen maiatzaren 8an,
eta Alemaniaren errendizioa heldu zen.
Faxisten indarra horrela amaitu zen, baina
ezin ditugu ahantzi, inolaz ere, Europan
gertatzen ari diren berpizte saioak.Arrazakeria eta bizi eremua dotrina
nazionalsozialistan
Hitlerren ideia politikoak darwinismotik
datoz Alan Bullock-en iritzian: haren politikaren
oinarri nagusiak borroka (Kampf-ek
«borroka» baino askoz ere esanahi gogorragoa
dauka), arraza eta desberdintasuna dira
–bakezaletasunari, nazioartekotasunari eta
demokraziari kontrajarririk–. Aurretik ere
aurkeztu izan ziren arrazakeriari buruzko
zenbait teoria, besteak beste Vacher de Lapougeren
eskutik (Ariarra eta bere zeregin
soziala, 1899), Gobineauren eskutik eta
Houston Stewart Chammberlainen eskutik
(XIX. mendearen oinarriak, 1899). Baina
arrazakeria nazionalsozialista, Mein Kampf
obraren XI. atalean («Volk und Rasee») ageri
den moduan, edo Alfred Rosenberg-ek XX.. endeko mitoa-n azaldu zuen moduan, ideia
berria izan zen: «Beren arrazaren garbitasunari
uko egiten dioten herriak beren arimaren
batasunari ere uko egiten diote aldi berean…
Odolgarbitasunaren galerak barne zoriona
deusezten du, betiko gutxiesten du gizona,
eta galera horrek betiko aztarnak uzten ditu
gorputzean zein moralean». Ordu arte sekula
ez zen azaldu antisemitismoa halako indar
eta bortxaz. Eta, batez ere, estatu bat sekula
ez zen saiatu arraza garbikotzat hartzen
ez zirenak sistematikoki suntsitzen.
Inperialismo faxista antzinako joeretatik
eta Italiaren eskumena zabaltzeko grinatik
sortua zen bezala, «bizi eremuaren» dotrina
(Lebensraun) herriaren eta arrazaren ideiei
loturik dago. Alemaniako herriak, organismo
bizia izaki, bizitzeko eremua behar du.
Pangermanismoaren helburuak biltzen dituen
alemaniar asmoak geopolitika du aldeko.
Baina Hitlerren pangermanismoa ez dator
1914 aurreko urteetako pangermanismoarekin
bat. Gilermo II.aren garaiko Alemanian,
pangermanismoaren helburua merkatu berriak
eta salgaientzako irteerak bilatzea zen,
ekonomia nazionalen arteko lehia bizia zela
eta. Hitlerren pangermanismoa, aldiz, ez
dago errealitate ekonomikoen azterketa sakonean
oinarriturik; politikoa da ekonomikoa
baino gehiago, autarkikoa da, eta ez du zabalkundea
ekonomiaren bidez bilatzen. Hitlerrek
1932an esan zuenez, mundua ez da
ekonomiaren bidez konkistatzen; estatuaren
boterea da merkataritzarako baldintzak ezartzen
dituena, eta ez merkataritza zabalkunde
politikoa bideratzen duena. «Bizi eremuaren»
dotrina politiko, militar, mistikoa, antiekonomikoa
da: Reichean sartu nahi ditu
haren parte izan behar duten kide guztiak,
baita pobreak badira ere, nahiz eta norberaren
bizi mailak behera egin dezakeen horren
eraginez. Kopurua garrantzizkoagoa da ongizatea
baino, eta boterea aberastasuna baino.
Horrela, Hitlerren garaiko Alemania gerra
ekonomian sartzen da. Sistemaren logikak
gerra eskatzen du, eta Hitlerren erregimenak,
hainbat garaipen handiren ondoren, gerran
amor ematen du.
Iturria: Touchard, J. «Ideia politikoen historia». Tecnos
argitaletxea, Madril. 1981. Encarta 99-tik aterea.