Gizarte jakintza»Gizarte gaiak
Estaturik gabeko
gizarteak.
Hiri estatua.
Antzinako inperioak
Politika antolaketaren arloan jorratutako
lehenbiziko bideak asko eta asko izan
dira, eta heterogeneoak gainera, tribu edo
herrixketako antolaketatik Greziak edo Erromak
zituzten modu zeharo landu haietara
heldu arte. Atal honetan, forma horietara
guztietara hurbilduko gara.
Garai guztietan, antolaketa politikoa bat
etorri ohi da gizarteak garatu nahi dituen
helburu komunekin. Halaber, lotura estua
izan du beti lanaren antolaketarekin, batez
ere aipatzen ari garen garaiotan. Izan ere,
lanaren banaketa agertzea oso elementu
garrantzitsua izango da lehen erregimen
hauetan.
Gizarte konplexuagoak, kanporantz
zabalduagoak agertzean, Grezian eta Erroman
gertatu bezala alegia, askoz ere aginpide
egitura sendoagoak sortu behar ziren,
eta aginpide honen antolaketa eta gestioa
ere bideratu beharra zegoen.
Estatu antolaketa heldu baino lehenagoko
gizarteetan, aginpide politikoa, besteren
obedientzia lortzeko ahalmentzat harturik,
ez dago beste aginpideetatik oso-oso
bereizita, esaterako aginpide ekonomiko
edo erlijiosotik, eta elkarren artean nahasten
dira; hau da, gizabanakoak gizarte talde
bakoitzaren baitan duen estatusari dario
aginpide politikoa, eta aginpide sozialarekin
identifikatzen da.
Halaz, gizarte primitibo, tribal haietan,
nahiz eta buruzagiaren figura edo rola agertu,
rol hori aldakorra da, iragankorra, unean
uneko gizarte egoeraren arabera ad hoc
sortua, eta egoera hori aldatuz gero, rol hura
ere aldatu egingo da.
Kontu hau hobeto ulertuko dugu adibide
sinpleak jarriz gero; esate baterako, aginpidea indarraren mendean baldin badago,
indartsuena izango da guztien buru, baina
taldean beste gizabanako indartsuago bat
agertu orduko, hark eskuratuko du buruzagitza.
Era berean, aginpidea loturik baldin
badago talde batek beste talde bat
mendean hartzeko duen indarrari, eta taldearen
osaketa edo kide kopurua aldatu
delarik indar erlazioa aldatzen bada, lehengo
talde ahula izango da orain talde nagusia,
eta hark lortuko du aginpidea.
Gizartea sedentario bihurtu ahala lanaren
banaketarako estreinako formak agertu
ziren, eta estratifikazio gero eta konplexuago
bat, eta multzo konplexu oso hau
antolatu beharraz egin zituen lehen pausuak
aginpide politiko bereizi, iraunkor eta
egonkor samar batek.
Gune politiko berri honek maila orokorreko
eredu bat badu, komuna bera, bi
oinarrizko eginkizunez: gizarte osoaren helburu
orokorrak zehaztea batetik, eta gizartearen
beraren antolaketa edo integrazioa
bestetik.
Halaz, estatu modernotik hurbilen dauden
antolaketa mailako aurrerakinak, hau
da, burokraziaren inperioa edo hiri estatua,
aginpidea kontzentratu beharra sortu zenean
agertu ziren, gizarte helburu komun
nagusiak lortzea izanik xede, esaterako inbasorearen
aurkako defentsa, ondasun
urrien banaketa –lursailak edo uraren erabilera–,
edota herri lan handiak –harresiak,
tenpluak, piramideak– gauzatzea, besteak
beste.
Tribu edo ahaidetasun loturez antolatutako
ordena zaharra ezgai agertu zenean
gizarte konplexuagoak egituratzeko, aginpide
politiko bereizia azaldu zen, eta hiritartasunarenkontzeptua nagusitu. Gizarte
aginpidea duten taldeak aginpide horretara
zuzentzen dituzte bere ahaleginak, eta
eragina ere izan nahi dute bertan, helburu
orokorrak zehazteko bidea horixe baita.
Eta egoera honetatik aurrera politika
kontzeptu berri bat sortu zen, gobernatzera,
edota gizarte osoaren gobernu, zuzendaritza
eta kontrolean eragitera zuzendutako
jardueratzat harturik; eta halatan buruzagitza-rol
politiko egonkorrak sortu ziren, eta
aginpide aparatuak, aginpidea erabiltzeko
eta lortu beharreko helburuak gauzatzeko
behar beste baliabidez.
Estatu aurreko forma politikoak
Buruzagitzarik gabeko gizartea.
Tribu ez sedentarioak
Horrelakoen artean sakonen aztertutako
kasuak indiar amerikarrena eta inuiten gizartea
dira. Gizarte hauek ez dira sedentarioak,
hau da, ehizatik eta lurrak berez eskaintzen
dienetik bizi dira. Eta izadian aurkitzen
dutenaren mendean bizi direnez,
talde txikiak izan ohi dira, biziraupen hutsaren
mailan dirautenak, garapen ekonomiko
urriaz; ez dute soberakin ekonomikorik
metatzen, eta ondasunak produzitu edo
aurkitu ahala kontsumitzen dituzte.
Gizarte hauetan, gai diren guztiak
(umeak eta adinekoak izan ezik) aritzen dira
eginkizun eta rol guztietan; edonola ere
genero bereizketa bat izaten da, baita gaur
egun ere, eta betekizunak, gizarte eginkizunak
banatzeko unean gizonezkoei egokitzen
zaizkie batzuk, eta emakumezkoei
beste batzuk.
Gizonezkoaren eginkizuna ehizari eta
taldearen babesari loturik izaten da, eta
emakumezkoak, berriz, ia-ia taldearen beste
eginkizun eta behar guztiak ditu bere gain,
hala nola arropa, etxea, janaria, umeak zaintzea,
etab.
Buruzagiaren rola ere ageri da talde edo
gizarte hauetan, baina ez du aparteko aginpiderik,
eta kasuan kasuko egoeraren araberakoa
izaten da; halaz, egoera aldatu
ahala buruzagia ere aldatuko da. Honen
aginpidea, funtsean, tradizioan oinarritzen
da, eta bera ere honexen pean dago.
Gizarte hauetako kideen helburu edo
xede komunak ez dira biziraupen hutsetik
asko urruntzen, eta ia-ia ez dago inolako
helburu finkorik ere, zeren eta kanpo errealitateak
berak, habitatak, leinuak eta ohiturak
erakusten baitute zer den une bakoitzean
behar dena. Eta horrelako egoera batean,
aginpide politikoa ez da batere bereizten
aginpide sozialetik.
Gizarte zatikatua.
Tribu sedentarioak
Tribu sedentarioak, hots, lurralde (geografiko
eta sinboliko) batean finkatuak,
nekazaritzan eta abere hazkuntzan aritzen
diren gizarteak dira, eta dagoeneko janaria
lortzea ez da habitatak eskaintzen duenaz
baliatze hutseko kontua, zeren eta giza lanak,
ingurua eraldatuz, bere emaitzak ere
eskaintzen baititu.
Gizarte hauetan dagoeneko hasi da lanaren
banaketa, eta gizartea bera gero eta
konplexuagoa da. Garapen ekonomikoa
gorantz doa, eta ondasunak ere metatzen
dira, soberakina sortzen baita, eta hau gestionatu
eta antolatu beharraz, halako bereizketa
politiko bat, halako aginpide politiko
egonkor bat sortzen da, elite bat azken
batean, buruzagitza-rol egonkor eta herentziaz
eskualdatzen diren batzuez; aipatuaz
gain, gizarte mailak edo kastak ageri dira,
ahaidetasunean eta leinuan oinarriturik, eta
erlijio sinboloen edo halako ideologia baten
bidez legitimatzen da estratifikazio hau.
Biztanle kopurua eta lanaren banaketaren
beharrak gero eta handiagoak dira,
merkataritzak bideratzen du produktu
trukea, eta lurraldea ere babestu behar da.
Hauen guztien eraginez, antolaketa modu
berriak sortzen dira, hala nola: militarra,
pisuak eta neurriak, justizia, instituzionalizatutako
kontsulta sistema bat, eta hierarkia
politiko bat, berau estu loturik erlijioaren,
magia edo aztikeriaren, ohituren eta
aberastasunak izatearen konbinazioari (horrela
biltzen baitira aberatsen eta adinekoen
aginpideak).
Grezia eta Hiri estatua
Hiri estatua da estatu modernoaren zuzeneko
aurrekaria. Grezia eta Erroma ditugu
horrelakoen alerik bikainenak. Antolaketa
politikorako modu berri bat da, mendebaldeko
munduan lehenbiziko esperientzia
politiko garrantzitsua. Honen oinarri ideologikoek
arrastoa egin diete geroago heldutako
formula guztiei.
K.a. 800 eta 500 urteen artean, kostaldean
batez ere, eta itsas merkataritzaren eta
beronek eragindako garapen ekonomiko
garrantzitsuaren eraginez, hiri estatuak eratuz
joan ziren, eta hiritartzeko eta aginpide
guneak sortzeko prozesua abian jarri zelarik,
hauek elkarren aurkako borrokan sartu
ziren nagusitasuna lortzeko. Hirietan bizi
ziren noble aristokratak, merkatariak, lurjabeak,
eta baita hiriak mendean zituen inguruko
lurrak lantzen zituzten nekazariak
ere.
Hasieran, hiri hauetako gobernua klan
edo tribu hierarkiek eratutako nobleziaren
eskuetan zegoen. Geroago tirania erregimenak
heldu ziren, edo autoritarioak, ekonomiahazkundeko prozesu hauetan aberastutakoen
ordezkaritza bere gain hartuz,
baina konjurazioen eta aliantza eta laguntza
aldaketen eraginez jasaten zuten ezegonkortasunak,
gizarte desberdintasunek
gora egitearekin batera, zenbait gatazka
sortarazi zuten; eta prozesu honetan zehar,
erdi mailakoen aginpide politiko eta ekonomikoa
sendotuz joan zen pixkanakapixkanaka,
jabe txikiena berena bezalaxe.
Osterantzean, antolaketa militarrean izandako
aldaketen bidez nekazariak ezinbesteko
elementu bihurtu ziren babes eginkizunetarako,
eta honen emaitza dagoeneko
abian zen prozesua zeharo bizkortzea izan
zen.
Esklabotzan oinarritutako ekonomia eta
ekonomia jarduera berriak (meatzaritza,
nekazaritzaren hedapena, etab.) finkatu zirelarik,
hiritar libreen kopurua zeharo handiagotu
zen, ezen jopuen ordezkoak esklaboak
ziren oraingoan. Eta hiri txiki samar
eta trinko hauetan gero eta biziagoa zen
komunitate-kide izatearen sentimendua,
nortasun sentimendua azken batean, argi
eta garbi bereiziz barnekoak eta kanpokoak,
hiritar direnak eta hiritar ez direnak
alegia. Neurriak, konplexutasun maila txikiak,
eta hiritarren eta berauen interesen
arteko homogeneotasun handi samarrak,
hauek guztiek ahalbidetu zuten zuzeneko
demokrazia edo demokrazia asanblearioa
agertzea.
Demokrazia klasikoa, neurri handi batean
idealizatu dugun hori, Atenasen garatu
zen, eredurik tipikoenari buruz ari garela
behintzat. K.a. V. mendean, hiri estatu hau
zen nagusia greziar munduko aginpide
guneen artean. Lehenbiziko esperientziademokratikoa Kios-en sortu omen zen, VI.. endean, eta greziar zibilizazio osoan zehar
hedatu zen.
K.a. azken bost mendeetako Grezian,
unitate politikoa polis hura da, esklabotzan,
nekazaritzan eta merkataritzan oinarritutako
garapen ekonomikoaren eraginez sortua.
Unitate honek baliabide eta merkatu berriak
izatea ahalbidetu zuen, eta landa mundutik
gero eta aldenduago zeuden hiri kontzentrazio
berriak sortzean, lanbide berriak ere
agertu ziren, merkatariak eta eskulangileak
besteak beste, eta hauekin batera baita
hezkuntza eta erlijioaren arlokoak ere.
Polisa hiri bat da, inguruko lurraldea eta
herriak mendean dituena; herri hauek polisari
loturik bizi ziren (badirudi Espartak
85.000 km 2 inguru zituela, eta 2.500 inguru
Atenasek, eta 300.000 biztanle).
Ordena politikoa totalitariotzat har daiteke,
ez baitago inolako bereizketarik bizitza
publikoaren eta pribatuaren artean; dena
dago komunitate erlijioso bati loturik. Komunitateari
balio absolutu, mugagabekoa
ematen zaio, eta ideien mailan ez dago alderik
norberaren interesaren eta interes
orokorraren artean, ezta bizitza publiko eta
pribatuaren artean ere, eta horrela gobernuak
ez du inolako mugarik topatzen bere
jarduera esparruan; hau da, gaur egungo
ikuspegitik hartuta, aginpidea absolutua
dela esan dezakegu.Grezian filosofia politikoa garatu zen,
eta honek aztarna sakona lagako zuen
mendebaldeko aginpide politikoaren antolaketan;
filosofia hau gehien sakondu zutenen
artean ditugu Platon (Errepublika eta
Legeak lanetan hiri ideala diseinatu zuen)
eta Aristoteles (Polisa lanean hiri estatuen
konstituzioen azterketa bat egin zuen).
Kultura, gizarte eta ekonomia mailako
aldaketa batzuk izan ziren antolaketa modu
berri honen eragileak; aginpidearen gunea
nahiko bereizita dago, eta printzipio hauek
ditu oinarritzat: hiritartasuna, berdintasun
politikoa, legearen aurreko berdintasuna,
zuzeneko demokrazia asanblearioa, eta
karguen txandakatzea. Rol eta jarduera
politiko berri hauetara hiritar guztiak hel
zitezkeen.
Poliseko gobernua demokrazia da (tipikoa
berau Atenasen, Esparta, ordea, autokratikoagoa
zen), hiritar guztien partaidetza
aktiboan oinarritutako gobernua, baina
ez dugu inondik ere kontzeptu hau guztien
partaidetzarekin nahastu behar, zeren
eta bakar-bakarrik hiritar libreen partaidetzaz
ari baikara, ez biztanleen partaidetzaz
(ez inoiz ahantzi esklabotzan oinarritutako
ekonomia dela hau); esaterako Atenasen
Demosa, hau da, politikan parte har dezakeen
taldea, gizonezko helduz osatuta
zegoen, atenastar jatorri garbikoak izaki
guztiak (hiritar libre gehiago bazen, eta oso
garrantzitsuak ere bai batzuk, baina beste
jatorri batekoak edo esklabo askatuak
–metekoak– zirenez, formalki ez zuten parte
hartzeko eskubiderik, nahiz eta errespetu
handia jaso besterengandik).
Hainbat elementuk ematen zuten gizarte
estratifikazioaren oinarria: batetik famili
eta leinu tradizioak, eta bestetik estatusak,
lurraren jabetzaz zein lanbideaz, edota
maila sozio-ekonomikoan eta erlijio-errito
arloan lortuak. Elementu hauek guztiak bilduz
finkatzen zen estratifikazioa.
Grezian halako kultura komun bat bazen,
baina ezin inola ere unitate politikotzat
hartu, zeren eta bi ligak osatzen baitzuten,
eta liga hauek, bakoitzean hiri estatu
bat zela buru, elkarren kontrako borrokan
aritzen ziren, hegemonia eta nagusitasuna
zeinek eskuratuko; edonola ere, gaur egun
dena multzo bat izan balitz bezala hartzen
dugu, haien guztien ezaugarri komunek
herentzia handia utzi baitigute, oraindik ere
partaide gaituen horixe hain zuzen.«Europako Burdin aroko herrixkak bizitoki
harresituak izan ohi ziren. Mendi gainetan
eraikitako gune gotortuak izaten ziren,
esaterako Maiden Castle, Ingalaterra hegoaldean,
eta Heuneburg, Alemania hegoaldean.
Edo oppida edo leinuen hirigune harresitu
handiak, etxeez, lantegiez, biltegiez eta buruzagien
etxeez osatuak, Julio Zesarrek bere
ekinaldi militarren kontakizunean azaltzen
duenez.
Europako Burdin aroko herrixka bikainenetakoa,
Biskupingoa da. K.a. 700. urte
inguruan dago datatua, Poloniako ipar-erdialdeko
penintsula batean. Bertan egindako
indusketetan hamahiru ilaretan banatutako
eta metro batetik gorako hormez eraikitako
100 etxeko herrixka gotortu baten hondakinak
aurkitu dira. Etxe ilara horietatik aparte,
enborrez zolaturiko kale batzuk zeuden,
eta enborrez, lurrez eta harriz osaturiko harresi
bat zuen, herri guztia inguratuz. Biskupingo
herritarrak (baziren 1.000 edo 1.200
biztanle inguru) penintsularen hegoaldeko
larreak eta landak erabiltzen zituzten nekazariak
eta abeltzainak ziren. Artatxikia, garia,
zekalea, garagarra eta babarruna lantzen
zituzten batez ere. Herrixka hartan aurkitutako
animalia hezurrek erakusten dutenez,
zerriek garrantzi handia zuten elikaduran,
baina abereetatik ateratzen zuten esnea eta
okela, eta haiek erabiltzen zituzten gurdiabere
gisa ere. Urez beteriko hainbat biltegitan
zurezko, hezurrezko eta oihalezko gauzaki
eta herri landuak eta metalezko bitxi eta
tresnak aurkitu dira.»
Iturria: «hierro, Edad del», Enciclopedia Microsoft®
Encarta®99.© 1993-1998 Microsoft Corporation.
Antzinateko inperioak edo inperio burokratikoak
Inperio burokratikoak
Politika antolaketako eredu honen baitan
dira inperio azteka, inperio inka, eta txinatarra
bera (K.a. I. mendetik K.o. XX.era
arte).Inperio hauen ezaugarri nagusienetako
bat oso garapen handiko burokrazia izatea
da; honetan gobernari bat da burua, dinastia
baten baitan beti, eta ustezko jatorri
jainkotiarrak zilegiztatzen du dinastia. Beraz,
ez da ezinbestekoa ideologi eraikuntza
bat izatea babes gisa.
Arauak erlijioaren mailan sartzen dira,
zalantzan jartzerik ez dagoen dogma arrazoitu
gabeak balira bezala; horrela, obedientzia
bermatzen da, erlijio ofizial baten indarrez.
Eta horrelakoetan, alor politikoa
bereizirik egon arren, ez du erlijioarekiko
inolako bereizketa edo autonomiarik, elkarri
estu-estu loturik baitoaz biak.
Herria heterogeneoa da, mendekoz osatua,
eta ez du inolako eskubide politikorik,
ezta aginpidean inolako partaidetzarik izateko
modurik ere.
Garapen ekonomikoaren beharrek gizarte
helburu material handiak finkatu zituztenean
agertu ziren inperio hauek. Esate
baterako lursail handiak ureztatu behar
zirenean, edo lur, lehengai, esklabo gehiago
eskuratu behar zituztenean, edota azpiegiturak
(bideak, zubiak, etab.) prestatu,
orduantxe agertu ziren; helburu horiek
maila sinbolikokoak ere izan zitezkeen (kohesioa
lortzeko xedez), erlijio monumentu
handiak esaterako, edo ebanjelizazioa, besteak
beste.
Antolaketako behar hauek estaltzearren,
aginpideak aparatu handia behar du, materialez
zein gizakiz hornitua, helburuak
gauzatzeko lanak kontrolatzeko zein hauen
zuzendaritza eramateko, bide batez gizarte
osoaren kohesioa lortuz enperadorearen
izenean; horretarako, burokrazia behar du
aginpideak, eta gudarostea, zerga-biltzaileak
etab. Talde hau osatzeko aristokrazia
tradizionalaren hainbat taldetara joko du,
eta enperadorearen borondatez halako
aginpide maila bat eskuratuko duen talde
horixe izango da, aurrerantzean, gobernariaren
aginpidearen oinarririk sendoenetako
bat. Enperadoreak derrigorrezkoa du
talde hau fidel izatea, eta taldea kontrolatzea
orobat, bi elementu hauexen mendean
dagoelako. Gauzak horrela, lurjabe, militar,
erlijiogizon, polizia eta burokraten elite
aristokratikoarekin harreman onak izan
behar ditu ezinbestez, etengabekoak baitira
aginpidea eskuratzeko konjurazioak eta
azpikeriak.
Inperio burokratikoaren gainbehera,
maila handi batean, baliabide materialetan
eta eskulanean izandako gehiegizko eskariak
ekarri zuen; izan ere, aginpidea mantentzeko
ahaleginean gauza asko egin behar
ziren, hala nola inperioa hedatu, aristokrazia
pozik mantendu fidel izaten jarrai
zezan; edota herri zein erlijio eraikin handiak
altxatu, besteak beste, eta azkenean
kontrako ondorioak ekarri zituen prozesu
honek, ekonomia ahulduz eta aginpidea,pitinka-pitinka, herri mailan sakabanatu eta
fokalizatuz (hauxe izan zen, kasu askotan,
feudalismoa agerteko arrazoia).
Ekialdeko inperioak
Pertsian eta Mesopotamian, berriz, ekialdeko
despotismoa aipa dezakegu. Lehen
aipatutako horietan bezala, aginpidearen zilegizkotasunaren
oinarria teokrazia da, enperadorearen
eta arauen sorburu jainkotiarra
alegia (beraz, legez kanpokoa izateaz
gain heresia ere bazen horiek zalantzan jartzea).
Enperadorearen aginpidea eta, ondorioz,
gobernu aparatuarena, mugagabeak
ziren, eta ez zegoen publikoaren eta politikoaren
arteko inolako pribatutasun espazio
pertsonalik, erromatarren inperioan
bazen hartatik zeharo bestela.
Judutarrak
Judutarren kasuan, aldiz, zilegizkotasunaren
iturri den oinarri teokratikoak berak
mugatzen du aginpidea bide batez, eta
gobernarien eta burokraziaren aginpide politikoa
orekatu egiten da apaizek eta erlijioaren
aginduek dutenarekin, aginpide
politikoak berak ere bete behar baitu erlijioak
esana. Muga hau, geroago, kristau
mundura igaroko zen.
Erroma
Erromako antolaketa politikoak bestelako
ezaugarriak ditu, bere bilakaera historikoan
zehar. K.a. I. mendetik K.o. VI.era arte, antolaketa
politiko inperialaren baitan koka
dezakegu.
Hasieran, Greziako polis haren antzekoa
da. Hiri bat (civitas), lurralde esparru txiki
baten erdigunetzat, eta erlijio unitate bat,
hiritar diren guztiak partaide direlarik hiriaren
gobernuan.
Bilakaera prozesuan, civitas hori imperium
bihurtu zen, eta inperioaren konkistaz
ideia hauek eta politika antolaketarako modu
hau (arte, arkitektura, hizkuntza eta beste
zenbaitekin batera inolaz ere) Mendebal
osoan zabaldu ziren, halako politika batasun
bat emanez inguru honi.
Greziarrengandik eskuratutako demokraziaren
ideiaren ondotik inperioaren hedapenarena
heldu zen, Zesarismoa eta Imperium
hura. Enperadoreak herriarengandik hartzen
du aginpidea, eta bera da aginpide honen
hartzaile bakarra.
Edonola ere inperio handiak, ezin baitzuen
gizon bakar batek mendean hartu,
burokrazia aparatu handia behar zuen,
funtzionarioz eta magistratuz osatua, hauei
emango baitzitzaien aginpidea egikaritzeko
ardura, metropoliaren izenean jardunez,
filosofia zentralista baten ikuspegitik betiere.
Erromak egindako ekarpen nagusienetako
bat bere Zuzenbidea da, gaur egun ere
lege antolamenduen oinarria bera baita. Ius
gentium hartaz ari gara, jendearen zuzenbideaz,
nazioarteko zuzenbidearen lehen hasapena
izango zenaz, alegia.
Erromatar zuzenbideak zuzenbide publikoa
eta pribatua bereizten ditu, eta onartzen
du bi esparru bereizi badirela, publikoa
bata eta pribatua bestea, eta pribatuan ezin
dela aginpide politikoa sartu, honen kontrol
eginkizuna publikora mugatzen baita. Subiranotasunaren
eta monarkia absolutuaren
ideiak ere bereak ditu. Eta baita aginpidea
mugatzeari buruzkoa ere, aginpidea legeari
egokitu behar zaiola azaltzen baitu.
Zuzenbide erromatarrak berak eskaintzen
digu, gainera, nortasun juridikoaren
kontzeptua. Honen bidez, pertsonak ez ezik
erakunde, elkarte edo korporazioak ere zuzenbidearen
subjektu dira, eta herri agintaritzak
horrelakotzat onartzen ditu, eta bide
batez gauza desberdintzat hartzen ditu erakundea
batetik, eta erakundea osatzen duten
pertsonak bestetik. Hauxe dugu, gaur
egun ere, gure harreman politiko, ekonomiko
eta laboralen oinarri sendoenetako bat.
Inperio handi batek, mantenduko bazen,
gizarte egitura konplexu bat behar zuen. Eta
kasu honetan, esklaboak izan ziren produkzioa
egitura mantentzeko beste areagotzeko
modua.
Erromako inperioaren beste ekarpen bat
Europaren batasun antzeko hura izan zen.
Eta aginpide haren pean zabaldutako kultura komun hura gaur egun bizirik da, Mediterraneo
aldeko Europan batik bat.
Merkataritzak, halaber, pausu handia egin
zuen, merkatu txikietatik Mediterraneo osoa
eta Europa erromatarraren zati bat hartzera
heldu baitzen. Horretarako, bide sare itzela
eraiki zuten (galtzada erromatarrak hain justu),
eta itsas bideak ere ongi hornitu zituzten
portuz, Europaren garapenaren ildoak
finkatuz horrela, neurri handi batean.
Bilbe izugarri hau mantentzeko behar
ziren egitura politikoak konplexuak ziren, eta
aristokrazian oinarritu arren halako ordezkaritza-printzipio
bat behar-beharrezkoa gertatu
zen. Senatuak garrantzi handia zuen, eta
Erromaren ordezkariz, zibilez zein militarrez,
osatutako sare konplexu bat zabaldu zen
Europa osoan zehar, konkistatutako lurraldeetan
kontrola mantentzeko.
Eta zesarren ohitura bat, bere zerbitzupean
ongi aritzen zirenei lurrak ematekoa
alegia, izango zen geroago feudalismoa agertzeko
oinarrietako bat.Munduko sistema berria«(…) aldaketa sakonak jasaten ari den
munduko sistema baten aurrean gaude, gatazka
eta tentsio handien artean nazioarteko
harremanetarako sistema berri bat bilatu nahi
duen sistema baten aurrean, eta ondorioz,
gero eta gehiago nabarmentzen ari den errealitate
horretara egokituko bada, kontzeptu
berriak, ideia berriak, eredu eta adierazpen
berriak, nazioarteko lege eta araudi berriak
eta, batez ere, politika berriak eskatzen dituen
sistema baten aurrean.
Garbi dago, nahiz eta estatuetako buruzagiek
ez dituzten gertaera horren ondorio
guztiak beren gain hartu oraindik, Westfalian
finkaturiko nazioarteko ordena eta sistema,
II. Mundu gerraren ondoren era espezifikoan
zehaztuak, eta ordena hura sustatu
zuten politikak ez direla nahikoak nazioarteko
egitura eta dinamika tradizionalak
gainditzen dituzten errealitate eta arazo batzuei
aurre egiteko.
Nazioarteko sistema krisian dagoela esatea
aldaketa prozesu sakon baten murgilduta
dagoela esatea da. Prozesu hori nola bukatuko
den ezin antzeman daitekeen arren, etorkizunean,
edo hobeki esateko, dagoeneko aldaketa
handiak eragin ditu boterearen eta legitimotasunaren
banaketan eta kokapenean,
nazioarteko eragile estatal zein ez estataletan,
eta eragile horiek orain arte izan dituzten jarduera
alor eta moldeetan, batetik, eta aldaketa
sakonak eragin ditu, halaber, gatazkaren
izaeraren eta segurtasunaren arazoan.»
Celestino del Arenal (Nazioarteko Harremanetarako
Katedraduna). «Nazioarteko gizartearen baitako
aldaketak eta Nazio Batuen Erakundea», Nazio
Batuen berrogeita hamargarren urteurrenari buruzko
jardunaldiak.
Colección Escuela Diplomática, 2. zbkia., 7-24 orr.