Gizarte jakintza»Gizarte gaiak
Ingurumenaren kontzeptua eta gizonaren eta inguruaren arteko harremanen bilakaera
Gaur egun ingurumen kontzeptua arrunt erabiltzen bada ere, ez dago beti argi zeri dagokion. Urte askotan zientzia fisikoek eta natur zientziek biltzen zuten aldagai multzoa izendatzen zuen soilik. Baina gizonak ingurua aldatzeko gaitasuna izan duenetik, gizakiak eta honek izan dituen gizarteantolaketa moduak ere inguru horren zati dira. Hala, bi elementuen arteko (gizonaren eta inguru fisikoaren arteko) harremana sortzen da, eta harreman hori aldatuz joango da historian zehar.
Ingurumenaren kontzeptua
Kontzeptu honen definizioa nahikoa
berria da eta bada halako eztabaida bat
horren inguruan, XX. mendearen erdialdea
arte ez baitzen ia erabiltzen. Kontzeptu hau,
gainera, nahiz gizarteari, nahiz izadi zientziei
dagozkien era askotako aldagaiez osatutako
multzo bat da. Hori dela eta, egiten
dituenaren prestakuntza edo bideratze profesionalarenarabera izango dira definizioak
era batekoak edo bestekoak. Hortaz,
izadi zientzietako edo fisikako profesionalek
egindakoek aldagai «biologikoei» funtsezko
garrantzia ematen diete, gizarte edo
giza-zientzien arlotik jaulkitakoek, berriz,
gizonaren eta honen era bateko eta besteko
antolabideen garrantzia azpimarratzen
dute, izadiko baldintzen aldaketaren eragile
bezala.
Lehen ikuspuntutik, organismo baten,
populazio baten edo elkarte baten gain eragina
duten kanpoko indar edo baldintza
guztien multzoa da ingurumena. Horren
barruan elementu atmosferikoak eta klimatikoak
bereiz daitezke, adibidez, (haizea,
presio atmosferikoa, tenperatura, hezetasuna
eta eguzkiaren erradiazioak), edota
elementu kimikoak, organismoak berez
sortzen diren substratuaren, lurraren edo
uraren ezaugarriak, esaterako, (elikagai
mineralen edukia, disoluzioaren pHa, O2 eta
CO2 gasen kontzentrazioa, eta abar). Era
berean, elementu biotikoak ere bereizi egin
behar dira, izaki bizien presentziak ingurumenaren
ezaugarriak aldatu egin direla esan
nahi baitu organismo jakin bati dagokionez.
Konpetentzia, predazioa, bizkarroitasuna eta
mutualismoa bezalako fenomenoak elkarreragin
biotiko arruntak dira. Elementu fisikokimikoak
(klima eta substratua) dira izaki
bizien portaera eta jardueraren oinarrizko
determinatzaileak ohiko egoeretan.
Gizarte eta giza zientzien ikuspuntutik,
une jakin batean, era zuzenean edo zeharbidez,
bat-batean edo edo epe luzeagora
izaki bizien eta giza-jardueren gain eragina
izan dezaketen eragile fisiko, kimiko eta
biologikoen eta faktore sozialen multzoa da
ingurumena.
Ikusten denez, bi definizio hauen artean
dagoen aldea da, bigarrenean espreski aipatzen
direla giza eta gizarte faktoreak eta
eragile hauek inguruaren aldaketan eta
moldaketan duten egitekoa.
Kontzeptuaren definizioaren garrantzia,
akademizismo hutsetik haruntzago doa.
Guk ingurumentzat dugunaren araberakoak
izango dira, haren egoera aztertzeari ekiten
diogunean, ikerketarako aukeratuko
ditugun alderdiak. Gainera, aztergai dugun
elementu konplexu eta elkarrekiko lotura
ugariz osatutako hau ulertzeko, eta ingura
ditzakeen arazoak diagnostikatzeko, eta
behar izanez gero, haiei aurre egin ahal
izateko ekintzak proposatzeko, elementu
osagarri guztiak izan behar ditugu kontuan.
Honetan datza ingurumenaren definizio
zuzenaren garrantzia. Hartakotzat dugunaren
arabera, elementu batzuk edo besteak
izango dira kontuan haren azterketa eta
interpretaziorako egingo diren ikerlanetan.
Ikuspuntu honetatik, gizonak inguru ezbiotikoarekiko
eta inguru biotikoarekiko
duen elkarreraginaren emaitza bezala definituko dugu ingurumena. Honi dagokionez
ez da ahaztu behar eremu gizatartuak aztertzen
direnean, planetaren zatirik handiena
dagoela gizatarturik, eta hortaz, jarduera
sozioekonomikoei eta giza-populazioaren
dinamikari, ingurua osatzen duten gainerako
aldagaiei –geologiari, klimari, landarediari,
faunari, eta abarrei– adinako garrantzia
emango zaie eta zorroztasun berberarekin
aztertuko dira. Eta hori guztia, lehendabizikoek
eragin erabakiorra dutelako bigarren
zerrenda horretakoen gain, ingurumen
izenez ezagutzen dugun hori eratzerakoan.
Gizonaren eta ingurumenaren arteko harremanen bilakaera historian zehar
Duela 3.000.000 urte baino gehiago lehen hominidoak sortu zirenetik gaur arte, gizonaren eta haren ingurunearen arteko harremanak erabat aldatu dira. Milaka urteetan zehar, etengabeko moldatzea eskatzen zioten ingurune-baldintzen mende egon zen erabat gizakiaren bizitza. Azken mila urte honetan eta zehazki, XVIII. mendetik aurrera gizarte eta ekonomia antolakuntza berriei esker teknika berriak garatu dira, planetaren alde batzuetan behintzat, eta, horri esker, gizakiak inguruneko baldintzekiko zuen mendekotasun-harremana hausteaz gain, dinamika eta baldintza natural horiek aldatzeko aukera izan du, helburuen arabera. Ikusiko dugun bezala, prozesu hau ez da hemen amaitzen, izan ere, gizona ingurunean neurriz gaineko eskuhartzea izaten hasi denean, ingurumenaren dinamika orokorraren oinarrizko elementuak aldatzen hasi dira. Gaur egun igerri daitezkeen aldaketen tamainak, eta batez ere, ondorioen larritasunak, teoriaren aldetik behintzat eredu sozio-ekonomikoaren eta garapen orokorraren oinarri batzuk berriro aztertu beharra ekarri dute.
Historiaurrea
Hominido taldeak (Homo habilis) bazirelako
lehen datuak orain dela 3.000.000
urtekoak dira eta Afrikako ekialdean kokatzen
dira. Hala ere, badirudi lehen hominido
hauek ez zirela Europan orain 1.000.000
bat urte arte kokatu, migrazio luzeen ondoren.
Gizakiaren historiaurrea ez da homogeneoa
eta garai horretan giza-taldeek
izandako pixkanakako bilakaera aldi desberdinetanzatika daiteke. Gaingiroki, paleolitos
aroa (bera ere, goiko, erdiko edo
behekotan bereiz daitekeena), neolitos aroa
eta metal aroa (brontze aroa eta burdin
aroa) bereiz daitezke. Gizonaren eta haren
ingurunearen arteko harremanek ere aldaketa
handiak izan zituzten. Paleolitos
garaian, glaziar-aroen alternantziaren ondorioz
denbora luzez Europak jasan behar izan
zituen klima baldintza gogorrek (tenperatura
hotzak) batez ere haitzuloetan bizitzera
behartu zituzten gizataldeak. Epe luze
honetan ehiza edota sarraski-jana izango
ziren elikabide nagusiak eta, gutxixeago,
itsaski edo fruitu biltzea. Alde batetik, zenbait
tresna prestatu izanak ahalbideratuko
du harrapari jarduera hori; tresna horiek,
hasieran, harrizkoak izango dira, eta gero
baita hezurrez eta antzeko beste gai batzuez
eginak ere; baina horrez gainera beharrezkoa
izango da taldean ehizean egitea
ahalbideratuko duen nolabaiteko antolakuntza
bat ere. Ingurunea aldatzeko gaitasuna
oso txikia izango da, ez ordea kontuan
hartzea merezi ez izateko modukoa. Bi alde
nagusi izango ditu honek, batetik ehiztari
den aldetik, gizonak presio harrapari baten
azpian jarriko ditu mota asko. Eragin hori
era batekoa edo bestekoa izango da, espezie
hauek piramide ekologikoan duten
tokiaren arabera. Baina horrez gainera, biltzaile
den aldetik, erreketen eta abarren
bidez landare-espezie batzuk bultzatuko
ditu gizonak beste batzuen kaltetan.
Orain dela 10.000-8.500 urte inguru, azkeneko
izotz aroaren amaierarekin batera gertatutako
klimaren hobekuntzak giza-antolakuntza
berrien sorrera bultzatu zuen pixkanaka.
Hortaz, gutxi gora-behera orain dela
5.000 urte hasi eta orain 2.500 urte amaitzen
den epearen barruan, nekazaritzaren etaabelzaintzaren aurkikuntzari esker, harraparitzan
eta bilketan oinarritzen zen bizimodu
batetik, baliabideak hobeto kontrolatuko ziren
beste batera igaro zen, eta horrekin batera
gizonaren eta inguruaren arteko harremanak
ere aldatu egin ziren. Nekazaritzak,
esaterako, lehen basoak altxatzen ziren lurrak
egokitu eta prestatzea (luberritzea) eskatuko
zuen. Aldi berean zenbait animalia
mota bezatzearekin ehizak gero eta garrantzi
txikiagoa izango zuen. Ekoizpen bide berri
hauei eta beren garapenari esker, arras ugaldu
ziren metal aroan zehar gizonak eskura
zituen baliabideak eta, horren ondorioz, baita
biztanleria ere. Beste ondorio bat izan zen
giza-taldeak nomadismoa utzi eta sedentariotu
egin zirela pixkanaka.
Antzin Aroa
Planetaren zenbait tokitan inguruneak
eskaintzen zituen baldintza onei esker lehendabiziko
zibilizazio handiak garatu ziren.
Nekazaritza izango zen gero eta forma
konplexuagoak izango zituzten zibilizazio
horien oinarri ekonomikoa. Mesopotamian,
eta geroxeago Egipton, Txinan, Indoko ibarrean
eta Ertamerikan ura bideratu eta lursailak
ureztatzeko mekanismoak ikasi ziren.
Ondorioz, nekazaritza kopuru handitan hasi
zen ekoizten, elikagaien soberakinak azaldu
ziren eta horrek hazkunde demografikoa
ekarri zuen. Hazkunde horrek eta ekonomiaren
egoera bikainak ekoizpenaren espezializazioa,
salerospenaren garapena eta
gizartearen estratifikazioa bultzatu zituzten,
alde batetik elite erlijioso eta politikoak eta
elite militarrak sortuko zirelarik eta bestetik
lurraldearen kontrola eta administrazioa
bere gain hartuko zuen estatu-burokrazia.Zibilizazio greziarrak eta erromatarrak,
azken honek bere inperio koloniala eraikiz,
areagotu egingo dituzte baliabide naturalak
kontrolatu eta ustiatzeko mekanismoak,
teknika garatuz eta azpiegitura eta
teknika jakin batzuk hedatuz: komunikaziosareak
(galtzadak), presak, ubideak edota
neurri ertaineko meatze-ustiategiak.
Gizadiaren aro honetan hasi ziren nabarmentzen
ingurumenari era zabalean
egindako kalte larrien lehen aztarnak, zenbait
kasutan komunitate handien gainbehera
ekarriko zutenak. Mesopotamian (egungo
Iran-Iraken) esaterako lur azpiko ur-baliabideak
neurriz gain ustiatzeak lurreko gatzkopurua
izugarri gehitu zuen eta honek
produktibitatearen beherapena ekarri zuen
pixkanaka. Hori izan zen, adibidez, estatuhiri
sumeriarren gainbeheraren arrazoia, oso
ahuldurik baitzeuden zereal-uzta gutxitzeak
ekonomian izandako eraginaren ondorioz.
Indoko ibarrean ere ingurumenarekiko arazoak
izan zituzten, soroak eta belardiak
egiteko etengabeko basoaren soiltzeak eragindakoak
batik bat.
Prozesu honek, alabaina, eragin bereziki
nabarmena izan zuen Mediterraneoko
arroan, greziarren eta erromatarren gorenaldietan.
Grezian basoaren soilketa K.a. 650.. rtetik aurrera hasten da, eta Erromari dagokionez
berriz, K.a. 300. urtetik aurrera.
Horrek erosio mailaren hazkundea ekarri
zuen eta itsasertzeko sedimentazio-dinamikaren
aldaketa. Eta horren ondorioz bete
egin ziren zenbait bokale eta portu-herri
asko desagetu egin ziren itsasotik «urrundu»
zirelako, Paestumen (Italiako hegoaldean)
edo Efeson (Turkiako itxasertzeko
kolonia greziarra) gertatu zen bezala.
Erromatarren garaian gertatutako ingurumenaren
antzaldaketa ikaragarriak, haien
gainbehera ingurumenari dagozkion kausekin
lotzera eraman izan ditu arkeologo
batzuk. Hala ere, hirstoriagile moderno gehienek
beste kausa batzuek aipatzen dituzte
gertakari hori azaltzerako, ingurumenari
dagozkionez gain, hala nola, politikari, demografiari,
ekonomiari eta abarrei dagozkienak.
Erdi Aroa
Gure aroko IV. mendean gertatu zen
erromatar inperioaren erorialditik hasi eta
XV. mendearen bukaerarainoko tartea hartzen
du gutxi gora behera. Tradizioz aro ilun
eta garapen urrikotzat jo izan da. Hala ere,
bi zibilizazio handi loratzen dira gutxienez,
Islama eta txinatar zibilizazioa. Bietan aurkikuntza
zientifiko eta tekniko garrantzitsuak
egingo dira (astronomia, matematikak,
itsasketa) Europan zehar hedatuko direnak.
Kontinente zaharrean erdiaroko lehen mendeetan
ez dago politika-antolakuntzarik,itxura batean behintzat, hala ere hegoaldean,
Iberiar Penintsulan batez ere, Islamaren
eskutik jarduera ekonomiko nabarmena
loratuko da. Toki berean ureztatze-sistema
aurreratua landuko da eta horrekin
batera, uraren kudeaketarako beharrezkoak
diren administrazio eta azpiegitura sistemak
ere bai. Sistema horren arrakasta dago Al-
Andalusek izandako garapen ekonomiko
eta kulturalaren sustraian. Bitartean, Europako
gainerako lurretan autokontsumorako
bestetarako ematen ez duen nekazaritza
sistema bat dago, egitura politikoak guztiz
ahuldurik eta salerosketa txit murrizturik.
1000. urtetik aurrera, gutxi gora behera,
hasten dira Europan abeltzaintza eta
nekazaritza biziagotzen, eta hazkunde demografiko
nabarmena gertatzen da aldi
berean. Historialari batzuek berrikuntza tekniko
batzuekin lotu izan dute produktibitatearen
hazkunde hau, hala nola, lurra golde
erromatarrak baino sakonago lantzen
zuen belarridun goldea asmatzearekin (lehena
izango da, hala ere, Iberiar Penintsulan
gero ere gehien erabiliko dena). Gainera
alternantziazko laborantza sistemak
erabiltzen hasten dira, hau da, urte batez
lantzen zen lurrari, atsedena ematen zitzaion
hurrengoan, lugorri uzten zen. Hala luberrien
azalera hazi egin zen eta basoak atzera
egiten hasi ziren berriro, soroen eta belardien
mesedetan. Garraioari dagokionez
ere izan ziren aurrerapenak, alde batetik
ferrak zaldien indarra hobeki aprobetxatzeko
aukera eman zuen, eta bestetik hobekuntza
nabariak egin ziren ontzigintzan.
Kantauriko itsas bazterrean indar handia
hartu zuen ontzigintzak (Bilbaoko eta Castro
Urdialeseko ontziolak). Horretarako
behar zen zura lortzeko inguruetako basoak
soildu ziren. Arrantza ere asko garatu zen,
kostalde inguruan batik bat, gero eta atun
gehiago harrapatzen zelarik. Balea zuria edo
euskal balea ere asko atzeman zen eta, Caro
Barojaren esanetan, XIV eta XV mendeetan
bereziki mota horrek izan zuen esetsaldiaren
ondorioz erabat desagertu zen.
XIV. mendearen erdi aldera (1348. urtean)
Europako historia osoan zehar izan
den ingurumen-katastroferik handiena gertatu
zen: izurri beltza. Arratoien bidez zorriek
zabaldu zuten gaixotasun honek biztanleriaren
1/3 bat hil zuen. Ikerlari askok,
izurriteak eragindako hildakoen kopuru
handia erdiaroko hirietako pilaketarekin eta
osasungarritasunik-ezarekin lotu izan dute,
zona urbanoei zegokienez, batik bat. Gainera,
Europako klima hoztuz joan zen
pixkanaka, eta horrek areagotu egin zuen
gaixotasunaren eragina. Izotz aldi txikia
izenez ezagutzen den horrek XVI. mendearen
bukaeratik XVIII.eraino iraun zuen kontinente
zaharrean. Jatorri naturala zuen klima-aldaketa
honek lur-ekoizpenaren beherakada
ekarri zuen alde guztietan eta berazhankaz gora bota zuen Erdiaroko ekoizpenmodua.
Gainbehera ekonomiko eta demografikoak
kontinenteko iparrean eta erdialdearen
izan zuen batez ere eragina, eta
neurri txikiagoan hegoaldean. Ez da, beraz,
harritzekoa gune horretan kokatzea Europako
bilakaeraren grabitate zentrua.
Aro Modernoa
Ameriketako deskubrimenduak zedarritzen
du aro honen hasiera. Espainia eta
Portugal izango dira hasieran lurralde berrien
konkistaren buruzagi, eta baliabide
naturalen penintsulako ustiapen-eredua eramango
dute Ameriketako erdialdera eta
hegoaldera. Baso hezeen bioaniztasuna
murriztuko da tabako, azukre-kanabera eta
abarrak landatzearen truke. Meatze-baliabideak
(urrea, zilarra) zituzten zona haietan
handiki ustiatzen hasten dira, askotan kolonaurreko
kulturen (maien, azteken) usiategi
berberetan jarraituz. Kolonizatze prozesua
Afrikara eta Asiara zabalduko da, eta Europara
erruz iritsiko dira metal preziatuak eta
lehengaiak. Salerospenak kapital erraldoiak
pilatzeko bidea ematen du. Eta honek asmakuntzak
eta teknika berriak (meatzeekiko
hobekuntzak, ikatzaren erabilera industriako
prozesuetan) garatzeko aukera eskaintzen
du. Nahiz eta kolonien bilakaeraren
lehen momentuan parte hartu ez, Ingalaterra
eta Herbehereak (egungo Benelux)
izango dira kolonietatik ekarritako baliabide
gehienen helmuga, herrialde hauek baitira
ekonomia produktiborik garatuena dutenak,
Espainiak eta Portugalek, aldiz, dirutza
ikaragarriak erabiliko dituzte armada
erraldoiak mantentzeko, industria militar
garaturik izan gabe.
Ameriketatik berrikuntzak ere iritsiko
dira, labore berriak batik bat, hala nola,
artoa, patata eta babarruna. Landare hauei
esker etekin hobeak emango ditu nekazaritzak
zona askotan, Kantauriko Erlaitzean,
esaterako. Inguru hauetan gero eta handiagoa
da basoek ontziolen aldetik jasaten
duten presioa, eta hortaz, 1656. urtean
emango dira lehen ordenantzak basoak,
ekonomiarentzat oinarrizko garrantzia duten
baliabideak diren aldetik, babesteko. Europako
nekazaritza-ekoizpena asko haziko da,
Herbeheretakoa eta Ingalaterrakoa batik bat.
XVIII. mendearen hasieran hasiko dira lehen
tailerrak sortzen, hasieran artisau taldeak
baizik ez badira ere. Energia-iturri nagusiak
indar hidraulikoa, eolikoa izango dira
oraindik eta errekai nagusia, egurra. Hala
ere, egurra gutxituz doalarik, ikatz mineralaren
erabilera zabalduko da. Hau izango
da gizonaren eta ingurunearen arteko harremanen
bilakaeraren pausorik garrantzitsuenetako
bat. Ordu arte erabilitako energia
berritu zitezkeen iturrietatik bazetorren:giza-energia, eolikoa, hidraulikoa edo egurretikoa…
ikatz mineralaren erabilera hedatzearekin
berritu ezin diren energia-iturrien
ustiaketa zabala hasiko da.
Industri iraultza eta Gaur Egungo Aroa
XVIII. mendearen bukaeran manufaktura-ekoizpenaren
hazkunde handia gertatzen
da Ingalaterran, eta hori, beste arrazoi
batzuen artean, baporezko motoreari eta
beste berrikuntza tekniko batzuei esker
makinek izaten duten bilakaera dela-eta,
fabrika eta tailerretan produktibitatea hazi
egiten delako. Merkatuen hazkundeak baldintzatzen
du garapen ekonomikoa, eta hori
bi bidetatik gertatzen da: Europako biztanleriaren
hazkundea eta «itsasoz bestaldeko»
herrialdeen garapena, haietara esportatzen
baitira bertatik ekarritako lehengaiekin egindako
produktuak. Kolonien espoliazioa
goren mailara iristen da. Komunikabideak
ere nabarmen garatuko dira eta burdinbidea
izango da horietan nagusienetakoa;
burdinbidearen eraikuntzak kapital handiak
mugiaraziko ditu Europa osoan. Horren
garapenarekin batera burdingintza eta meatzaritza
garatuko dira.
Industri iraultza Europako erdialdeko
eta Iparrameriketako herrialdeetara zabalduko
da. Planetako gainerako tokiak alde
batera geratuko dira, baina horrek izango
ditu bere ondorioak. Ekonomia gero eta
globalagoa egingo da eta lehen aldiz, gizonak
planetako eremu mugatu batean egindakoak,
mundu osoko ingurumenaren sisteman
izango du eragina, adibidez, herrialde
industrializatuetan nasaiki erabiltzen
hasten diren erregai fosilen eraginez CO2
kopuru handiak isuriko dira atmosferara.
XIX. mendean argi-indarra hasten da ekoizten
ikatza errez eta haren erabilera berehala
zabalduko da Europako erdialdeko hirietara,
eta ondorioz, hazi egingo da gai
kutsatzaileen isurketa.
Ekimen pribatuak pisu handia izango du
ekonomiaren joera berrietan, eta sistema
berriak jaioko dira, politikan erregeen absolutismoa
eta ekonomian nobleen pribilegioak
eta monopolioa borrokatuz. Burgesia
aitzindari dela mugimendu bat zabalduko
da Europan eta Iparrameriketan,
arrakasta gehiagorekin edo gutxiagorekin,
liberalismoa. Planetako gainerakoek, bitartean,
aro modernoari dagozkion garapenereduak
gordeko dituzte, industria iraultzaren
berrikuntzaren bat edo beste edozein
tokitan aurki badaiteke ere.
Industriazko jardueraren garapenak
hondakinen hazkundea ekarriko du eta
Europako ibai nagusiek jasango dute horren
eragina. Antzinatik komunikazio-bidegisa erabiliak zirelarik, ordutik aurrera jaiotzen
ari den industriak sortutako hondakinak
bilduko dituen isurtegi izango dira.
Gainera, nekazaritzaren garapenak eta horrek
dakarren ongarri, pestizida eta abarren
erabilerak ere areagotu egingo du ingurunera
isuritako gai kutsatzaileen kopurua.
Horren ondorio zuzena izango da, bestalde,
jatorrizko basoen azalera gutxitu egingo
dela, batetik, paper gehiagoren eskaera
asetzeko behar den orea egiteko pinu-sailak
landatuko direlako haien ordez, eta
bestetik soro landuak behar direlako.
Ingurumen-baldintzak bereziki gogorrak
izango dira langileentzat egingo diren auzoetan.
Lan-baldintza gogorrei, langileek eta
beren familiek erabiltzen duten uraren eta
airearen kutsadura gaineratu behar zaie.
Horregatik guztiarengatik orduan jaiotzen
dira, ingurumenari dagozkion historiako lehen
aldarrikapenak.
XX. mendearekin batera petrolioaren
erabilera hedatzen da, bai industriarako eta
argi-indarra ekoizteko, eta baita, eztandamotorren
bilakaerararen ondorioz, garraioetarako
ere. Zientziaren eta teknikaren bilakaerak,
lehen mundu gerraren ondoren,
batik bat, beste energia-iturri batzuen garapena
ahalbideratuko du, energia nuklearrarena.
Industriaren hedapenak energia
kontsumo handia ekarriko du, eta horrek
ingurumenari dagokionez, atmosferara isurtzen
diren gai kutsatzaileen hazkundea eta
arriskutsuak diren eta tratamendu zaila duten
hondakin ugarien ekoitzaraziko ditu.
Hori da energia nuklearrarekin gertatzen
dena, adibidez. XX. mendearen amaieran
hasten dira nabarmentzen lehen aldiz energia-kontsumo
handi horrek ingurumenean
dituen ondorioak. CO2-en isurketa hazi egiten
da pixkanaka, eta erantzule nagusiakherrialde garatuak badira ere, garatze bidean
dauden herrialdeek ere gero eta gehiago
sortzen dute, bizimodu hobe baterako
bidean; horren ondorioz, berotegiefektu
izenez ezagutzen dena gertatzen da.
Isurketak direla eta atmosferan kontzentrazio
handitan aurkitzen den karbono-dioxidoak
eguzki-erradiazioari lurreraino igarotzen
uzten dio baina itxi egiten dio bidea
lurretik sortzen den beroari. Horrek igo
egiten du planetako tenperatura eta, horren
ondorioz, aldatu egiten da munduko klima.
Arazoa zehazteko orduan bat etorriagatik,
gobernuek eta nazioarteko erakundeek ez
dute arazo honi konponbide bat emango
dion konpromisorik lortzen, bide bakarra
energia-kontsumoa gutxitzea izanik, hori
baita, aldi berean, egungo eredu sozioekonomikoaren
euskarri nagusia.
Industriaren garapenak, era berean, bioaniztasunaren
murrizte handia ekarri du.
Planetaren pixkanakako gizatartzeak, giro
naturalen aldaketak eta baliabide natural
batzuen neurriz gaineko ustiaketak, egurrarenak
adibidez, animalia eta landare mota
askoren desagertzea ekarri dute, asko eta
asko oraindik katalogatu gabekoak, gainera.
Tropikoetako oihanetako ekosistema
aberatsak eta aniztasun biologiko handienetakoen
jabe direnak, eraso gogorrak ari
dira jasaten, ekologisten elkarteen eta nazioarteko
erakunde batzuen salaketak gorabehera.
XX. mendearen amaiera aldera,
eta nazioarteko farmazia industriak medikuntzari
aplika dakizkiokeen printzipio
aktibo berriak ikertzeko tropikoetako oihanek
dituzten gaitasun ikaragarriak aurkitu
zituztenetik aurrera hasi ziren Munduko
Bankua eta gisako erakundeak eta mendebaldeko
gobernu garrantzitsuenak elkarlanean
zona hauek desager ez daitezen.