Gizarte jakintza»Gizarte gaiak
Nazioarteko ekonomia arauak
Nazioarteko ekonomia hainbat modutan antolatu izan da historiaren joanean. Gai honetan, hain zuzen ere, berariaz aztertuko da azken hamarraldietan nola arautu diren nazioarteko merkataritza eta nazioarteko finantza sistema.
Nazioarteko finantza sistemaren arauak
Nazioarteko urre patroia 1897tik 1914
arte soilik egon zen indar betean. Diru sistema
horrek eragiketak koordinatzeko gune
nagusi bat zuen: Londres, eta nazioarteko
txanpon jakin bat: libra. Garai hartan Britainia
Handia zeukaten munduko potentziarik
handientzat eta hori zela bitarte, herrialde
horrek oso toki esanguratsua zuen inportatzaile,
esportatzaile eta epe luzeko kapital
iturri gisa.
Sistemaren funtzionamenduaren oinarrian
Ingalaterraren nagusitza zegoen eta
den-denek joko arau hauek onartu behar
zituzten: urre sartu-irtenek mugarik ez izatea,
eta urrea zein txanponak trukagarri izatea
koefiziente finko samar baten arabera.
Desorekak arautzeko batez ere Ingalaterrako
Bankuak finkaturiko interes tasa erabiltzen
zen.
Hitz bitan esanda, nazioarteko urre patroiaren
sistema eraginkorra izan zen, baina
aldeko baldintza berezi batzuk bildu zirelako,
geroztik inoiz errepikatu ez badira
ere. Sistema Lehen Mundu Gerra zela-eta
amaitu zen, eta alferrikakoak izan ziren
berriro indarrean jartzeko saioak. Zergatiko
nagusia izan zen Britainia Handiak ekonomia
nagusitasun eztabaidaezin hura galdu
egin zuela, Estatu Batuak itzal egiten hasi
zitzaizkiolako; baina lagungarri izan ziren,
orobat, finantza ezegonkortasuna, ekonomia
protekzionismoa, ekonomia atzerakada
eta mesfidantza orokorra.Bigarren Mundu Gerra amaitzean,
1944an, Iparramerikako New Hampshire
estatuko Bretton Woods hirian gauzatu zen
azkenik aspalditik Londresek eta Washingtonek
ekonomia boterea eskuratzeko erdiezkutuan
zuten lehia. Bretton Woods-en
iparramerikar proposamena (White Plana)
eta britainiarra (Keynes Plana) aurrez aurre
jarri ziren, desberdintasunak batez ere
teknikoak ziren arren. Bretton Woodseko
Hitzarmenak konpromiso hibrido moduko
bat jaso zuen, Keynes eta White ekonomilarien
proposamenen artekoa. Bi-biek bilatzen
zuten truke tasa egonkorretan oinarrituriko
ekonomia sistema bat, trukeak aldez
aurretik finkatu behar zirelarik, urrea
oinarri hartuta. Bien arteko desadostasunak
ekonomia egoera oso desberdinetako herrialdeetatik
zetozelako ulertzen dira: Erresuma
Batuak ordainketa balantza defizitean,
eta mundu kapitalistaren buruzagitza galdu
berria zuen; Estatu Batuak, berriz, ekonomia
osasuntsuz, “Europa salba zezaketelakoan”,
munduko ekonomia antolamendu
berria indarrean jartzearen eta bere interesen
alde bultzaka ari zen.
Bretton Woodseko Konferentzian Nazioarteko
Moneta Sistema bat ezarri zen
eta batez ere honako eduki hauek zituen:
Nazioarteko moneta funtsa
Zehazkiago, NMFaren helburuak honako
hauek ziren:
1. Nazioarteko moneta lankidetza sustatzea
erakunde iraunkor bat bitarteko
zela, nazioarteko diru arazoetan kontsulta
eta lankidetza mekanismo gisa jarduteko.
2. Merkataritzari orekaz hedatzen eta
hazten laguntzea.
3. Truke tasen egonkortasuna sustatzea,
herrialde kideak truke erregimen antolatuei
eusten saiatzea eta trukeen debaluazio
lehiakorrak galaraztea.
4. Konfiantza sorraraztea herrialde kideen
baitan, Funtsaren baliabide orokorrak
aldi baterako beren esku jarrita, behar
besteko bermeen pean, horrela aukera
emanik ordainketa balantzaren desorekak
bideratzeko.NMFeko kide izateak, 1970 ingurua arte,
konpromiso sorta bat zekarren, estu-estu
bete beharrekoa, jarraian laburbiltzen dena:Konpromisoen kontraprestazio gisa
NMFeko kideek ondorengo onura hauek
jasoko zituzten:NMF eta NMS ondo ibili ziren 25 urtez.
Gai izan ziren truke sistema egonkorrari
eusteko harik eta iparramerikar defizit gero
eta maizagokoak eta nazioarteko merkataritzaren
hazkunde izugarria zirela-eta, iparramerikar
dolarrak urre bermeari eutsi ezin
izan zion arte, eta hala hasi zen krisi hirukoitza:
likideziarena, parekotasun doiketarena
eta konfiantzarena, eta ondorioz,
Bretton Woodsen onartutako oinarri batzuk
aldatu egin behar izan zituzten.
Horrela, sistemaren eragozpenengatik,
1971n Nixon lehendakari iparramerikarrak
beste inori galdetu gabe erabaki zuen dolarraren
urrearekiko bihurgarritasun formala
indargabetzea eta, ondorioz, trukerako urre
patroia desagertu egin zen. Egoera araugabea
sortu zen orduan, txanpon batzuek libreki
baitzebiltzan dibisa merkatuetan eta
beste batzuek, aldiz, dolarrarekiko parekotasunari
eusten zioten.
Horrek finantza eta diru esparru berri
bat sortu zuen. Parekotasunak ez ziren gehiago
finkoak izan eta flotazio sistema
orokortu egin zen; Europar Batasuneko
herrialdeetan ere txanponen flotazio bateratua
abiarazi zen; gainera, interes tasak ere
aldakor bihurtu ziren, sistema berriarekin
elkar hartuta.
1974tik NMFak, Munduko Bankuarekin
(MB) batera, arreta handiagoa eskaintzen
die gutxi garatutako herrialdeen egitura arazoei,
horrela, programa jakinak finantzatuta,
NMFeko herrialde kideen errenten eta
kokapen erlatiboen arteko aldeak murritz
daitezen.
Munduko moneta sistema lankidetza
formula berriez antolatzeko saioek erreka
jo ondoren, mende honetako zazpigarren
hamarraldiaren erdialdean, NMF eginkizun
berezirik gabeko erakunde bilakatu zen.
Guztiarekin ere, erakunde horretako administrazio
egitura ez omen zegoen desagertzeko
prest eta bila hasi zen, bere iraupena
edo nazioarteko agintea indartuko zuen
zergatikoa topatu nahian. Urte batzuk ia
jardun gabe eman ostean, 1982an sortu zen
erakundearen iraunkortasuna justifikatzeko
eta moneta-finantzazko eskuhartzea
gehitzeko zergatikoa, alegia, kanpo zorraren
krisialdiaren eztanda.Zorraren krisialdia izan zuten, beraz,
arrazoi NMFari mundu zabalean beste zeregin
bat izendatzeko. Moneta arau komunik
zaindu beharrik ez zutela, Estatu Batuek
eta beste herriek NMFari izendatu zioten
gobernu zordunek ekonomien txanpon
eta finantza saneamendua lortzeko abiarazi
beharreko ekonomia politikak begiratzeko
ardura, horrela etorkizunean zorrak
ordainduko zituztela bermatzearren. Eginkizunak,
begi bistan dago, ez zuen zerikusirik
erakundeari eratzeko unean izendaturiko
betekizunekin, aurrerantzean finantza
jarduera hutsetan ariko baitzen, xede
bakartzat, doikuntza programak inposatzea
zuela.
NMFak aldezturiko doikuntza programak,
batez ere, bost alderditan oinarritzen
ziren:
Munduko Bankua
NMF ez ezik, Bretton Woodseko hitzarmenek Munduko Bankua sortu zuten osagarri gisa, besteak beste, ordainketa balantzaren egiturazko arazoei aurpegi emateko finantzabideak banatzeko eta, aldi berean, ekoizpen aparatua berreraikitzen eta berregituratzen laguntzeko, garapena sustaturik.
Nazioarteko merkatuen desarautzea
Ezin uka daiteke nazioarteko finantza
eta diru merkatuak hedatuz doazenik
Bretton Woodseko txanpon sistema behera
etorri eta gero. Eta haren ostean, hazkunde
tasa handiagoak izan dituzte, eragiketa
motak dibertsifikatzeaz batera.
Oraingoan guztiz egoki dirudi global bihurtzeaz
berba egiteak, jarduera guztiz arin
handitu delako eta, gainera, kapitalaren
nazioarteko mugimenduak gero eta urrunago
daudelako gobernu eta erakundeen
kontroletik.
Global bihurtuz joatearekin batera,
NMFak eta MBak nazioarteko ekonomia
ordenamendu berria-edo antolatzen oraindik
omen duten zeregina aldatu egin da
eta horrekin batera moneta eta zerga politiken jokabidea ere bai. Finantza aktiboen
desarautzeak eta globaltasunak mugimenduen
mugakizunak gutxitu dituzte, eta,
bide batez, ekoizpen inbertsioei eusteko
arazoak azalarazi, finantza burbuila handia
bultzaturik. Horrela, funtsak benetako
ekonomiatik ekonomia espekulatibora
desbideratu dira.
1990eko hamarraldian agerian geratu
da tentsio gogorrak eta egoera larriak direla
bitarte hedatzen direla finantzak. Une
garrantzizkoenak aipatzearren, honako ikaraldi
hauek ekarri nahi ditugu gogora:Horrelako gorabeherak elkarren ostean
gertatzeak argi erakusten du nola sortzen
den halako kutsadura moduko bat merkatuen
artean, nola nazioarteko erakundeak
ez diren gauza gainez egiteko zorian dauden
egoera mehatxuzkoak behar bezala
ebaluatzeko eta nola inbertsiogile handi
batzuk sartzen edo irteten diren merkatu
batzuetatik funtsezko irizpiderik gabe, tesi
ortodoxoek merkatu askeetarako esandakoen
aurka.
Izan ere, merkatu horietan araurik ez
izatea ekonomia ezegonkortasunaren iturri
da. Eta kezkabide dira estatuetako zein
NMFeko agintarientzat, azkeneko bi hamarraldietan
gero eta gutxiago arautzen baitute,
kapitala, ondasun urria bera, eraginkortasun
handiagoz eslei dadin lortzeko.
Nazioarteko merkatua arautzea
Hurrengo orriotan aztertuko dira Arantzelei eta Merkataritzari buruzko Akordio Orokor (GATT) horren bilkuretan ezarritako arautze mekanismoak eta horrelakoen gabeziak Erdigunea/Periferia ekonomia harremanak gobernatzeko, eta baita Munduko Merkataritza Erakundea sortutakoan nazioarteko merkataritza arautzeari irekitako itxaropen berriak ere.
Arantzelei eta merkataritzari buruzko akordio orokorra (GATT)
Arestian komentatu denez, Bretton
Woodseko Konferentzien ostean NMF eta
BSNB sortu ziren, etorkizuneko mundu
merkataritza liberalizatzen laguntzeko. Bilkura
horietatik munduko arantzelei eta
merkataritzari buruzko akordio bat ere etorri
zen.
Jomuga zen arantzelak murrizteko
konpromisoak hitzartzea, lehengo protekzionismo
eta isolamendu garaiak amaitu ez
ezik, nazioarteko merkataritzaren hedapena
ere indartzeko. Halaber, Kubako hiriburuan
hainbat bilkura izan ziren, bertan
antolatu zutelako Merkataritzaren eta Enpleguaren
Nazioarteko Konferentzia, non
azken dokumentuak (La Habanako gutuna)
ez zuen lortu aurreikusiriko Merkataritzako
Nazioarteko Erakundea eratzeko adinako
adostasunik. Geroko elkarrizketetan
kanpo merkataritzaren eta arantzelen (inportaturiko
ondasunaren gaineko zergak)
akordioa adostu eta izenpetu zuten
1947.ean, Arantzelei eta Merkataritzari buruzko
Akordio Orokorra (GATT) zeritzana.
GATT ezin izan zuten onartu New
Hampshire-ko konferentzietan, eta NMF eta
BSNB ez bezala, ez zuten hartu Nazio Batuetako
Ekonomia eta Gizarte Kontseiluan.
Horra hor GATTen hastapenak:
1. Nazio mesedetuenaren klausula multilateralizatzea,
hau da, Akordioa izenpeturiko
nazio bati arantzelak merkatuz gero,
edo bestelako ezein merkataritza abantaila
emanez gero, besterik gabe, gainontzeko
sinatzaileei ere hedatzeko obligazioa.
2. Tratu berdintasuna, alegia, diskriminazio
ezaren hastapena, jomuga ekoizkin
beraren fabrikatzaile nazional eta atzerritarrak
berdin erabiltzea delarik, hau da,
inportaturiko produktuek eta bertakoek
tratu bera jasoko dutela ziurtatzea.
3. Arantzelez bestelako oztopoak kentzea
eta industria nazionala arantzelez baino
ez babestea.GATTen oinarrizko funtzionamendu
mekanismoa konferentziak dira eta horien
hasieran ondasun eta zerbitzuen merkataritza
arautuko duten klausulak negoziatzen
dira. Negoziazio aldi horiei Erronda esaten
zaie.
Akordioa izenpetzerakoan arantzela jotzen
zuten babes tresnarik garrantzizkoentzat
eta, ondorioz, herrialde kideei deitu
zieten arantzel eskubideen murrizketa negoziatzen
hasteko.
Negoziazioak GATTen jokabide nagusia
izan diren arren, Akordioaren testuan
ez da araurik jasotzen horrelako egokieretan
bete beharreko jardunbideaz.Lehenengo bost Errondetan (1974, Ginebra;
1949, Annecy; 1951, Torquay; 1956,
Ginebra, eta 1960-1961, Ginebra) produktu
partikularren edo produktuz produktuko
metodoa erabili zen eta, horrela, kontratukide
bakoitzak aurkezten zien gainontzeko
herriei, denei ez derrigorrez, berak esportatzen
zuen lehentasunezko produkturen
baten arantzelak merkatu edo finkatzeko
proposamena (arantzel eskubideek
halako muga jakin bat ez gainditzea), trukean
eskabidea jasotako herriei antzeko
arantzel abantailak eskainita.
Eskaera onartuz gero, nazio mesedetuenaren
klausularen multilateralizazio hastapena
zela bide, bi aldeok hitzarturiko emakidak
gainontzeko herrietara ere heltzen
ziren. Baina halako une batean, metodoaren
ahalbideak agortu egin ziren negoziazioak
ekoizpen sektore batzuk baino hartzen
ez zituztelako, bestetzuk negoziaziotik
landa utzita.
Hori zela eta, hurrengo negoziazio
errondetan (1964-1967, Ginebra; 1973-1979,
Tokio) arantzelak murrizteko mekanismo
lineala erabili zuten, herri negoziatzaileek
hitz ematen baitzuten arantzel eskubide
guztiak halako ehuneko batean gutxitzeko,
hau da, abantailak multzoka eskaintzen ziren,
adibidez: industriako edo azpisektore
bateko ekoizkinen arantzel eskubideak linealki
%20 murriztea.
Periferiako herrietako merkataritzaren arazoak eta Merkataritza eta Garapenari Buruzko Nazio Batuen Konferentzia (UNCTAD)
Ekonomia periferikoek mila bederatziehun
eta berrogeita hamargarrenetik aurrera
gero eta gutxiago esku hartu dute nazioarteko
merkataritzan. Nazioarteko salerosgai
merkataritzatik baztertuz joate horrek
batez ere zerikusia du herri horiek munduko
ekonomiara biltzeko moduarekin.
Izan ere, nazio periferiko gehienentzat
oraindik bizirik dirau nazioarteko lan banaketa
klasikoak, hau da, batez ere espezializaturik
daude oinarrizko ekoizkinak
sortu eta erdiguneko herrietara esportatzeko
ildoetan, herri hauetatik batez ere produktu
manufakturatuak inportatzeko.
Nazio Batuen 1961eko abenduaren 19ko
Asanblada Orokorrean UNCTAD deitzeko
jardunbide formalari ekin zioten, langai erabili
zutela periferiako herrien ekonomia
arazoak konpontzeko beharra, ekonomia
garapena jasotzeko asmoz. UNCTADen beste
konferentziak, lau urtean behin biltzen
dira eta, azken urteotan foro multilateral
bihurtu dira Ipar-Hegoa harremanak plazaratzeko.
Uruguai Erronda
Tokio Erronda 1979. urtean amaitu zen
eta ordura arte GATTek izandako bilkurarik
garrantzitsuenak izan ziren; baina guztiarekin
ere errondak ez zuen lortu aurreko
urteetatik arrastaka zetozen arazoak
oneratzerik. Besteak beste, ekonomia superpotentzien
(EEBB, EB eta Japonia) arteko
liskar etengabeak; herri garatuetako
nekazaritza eta aberezaintzako sektorerako
dirulaguntzak, sektorearen merkataritza distortsionatzen
zutelako; periferiako herriekiko
tratu diskriminatzaileak; etab.
Gainera, laurogeiko hamarraldiaren erdialdeko
ekonomia atzeraldiak izugarri lagundu
zuen urte horietako nazioarteko
merkatua uzkurtzen eta erdiguneko zein
periferiako herrien jokabide protekzionista
azkartzen.
Horiek horrela, 1986. urtean GATTek
Uruguai Erronda eratu zuen. Erronda 1990
urtearen amaieran bukatzekoa zen, baina
hain izan ziren desberdinak herrialde kideen
jarrerak eta hain ugariak partaideak, non
1993aren amaiera arte (azken akta orduan
izenpetu zen) eta 1994ko apirila arte
(Marrakexeko Erronda sinatu zen) atzeratu
baitzuten.