Gizarte jakintza»Gizarte gaiak
Familiaren nolakotasunari buruzko eztabaida
Familiaren auzia eztabaidagai izan da
soziologiaren ikerketan bere hastapenetatik
bertatik, hau da, XIX. mendearen erdialdetik
aurrera. Familiaren erakundeari
buruzko interesak sarrera lasterra izan zuen
mendebaldeko gizarteek aldi horretan bizi
izan zituzten demografia, ekonomia, gizarteeta politika izaerako aldaketen markoan.
XIX. mendeko gizarte berritzaile, moralista,
politikari eta pentsalariek, beren ustez
familiaren krisia eta gainbehera zenaren aurrean
eta gizartearen bizimoldea arriskuan
jartzen zuenaren aurrean, zuten kezka biziak
eztabaida bat sortarazi zuen, eta eztabaida horren inguruan egin zituen lehen
urratsak gaurko egunean familiaren soziologia
deitzen dugunak; eztabaida hau behin
eta berriz piztu da familia ikertzen dutenen
artean, eta eskuarki familia ulertzeko
molde banari erantzuten dioten jarrera
bi bereiz daitezke:
? Familia erakunde natural, unibertsal
eta ordezkaezin gisa, gizarte eta une historiko
guztietan ezagutu dena. Frédéric Le
Play frantsesak, familiaren soziologia baten
aitzindariak, XIX. mende amaieran, familia
gizartearen oinarrizko zelula zelako
ideia planteatu zuenetik, ideia horren inguruan
sortutako eztabaidek familiak, batez
ere mendebaldeko familia gune monogamoaren
ereduak, izaera orderkaezina
duela erakustea izan dute helburu.
? Familia erakunde kultural gisa eta,
beraz, familia gizakiek beren gizarte antolamenduan
aurki dezaketen erantzun posible
gisa, baina ez bakarra. F. Le Play-ek
familiari begira formulatu zuen kontzepzioari
L.H. Morgan-ek, J.J. Bachofen-ek eta
F. Engeles-ek emaniko erantzunean ageri
da planteamendu hau. Azken horien aburuz
historian barrena aldatzen den gizarte egitura
bat da familia, gizarte horren garapen
mailaren arabera beste forma eta egituretara
moldatzen dena eta gizarte horren ekonomia,
gizarte eta politika egoeraren arabera
aztertu behar dena. Jarrera hori hartzen
dute oinarritzat familiaren izaera historikoa,
behin-behinekoa, berriro ere aztergarria
eta ordezkagarria ere dela frogatzeko
egiten diren hitzaldi asko eta askok.
Jarrera hauek eragiten dituzten eztabaidak,
kutsu zientifikoa baino areago ideologikoa
dutenak, bazterrera utzirik, biek dute
arrazoiaren parte bat; gizarte orotan bereiz
daiteke familiaren antolamendu motaren
bat, eta guztietan hain dira era askotakoak
familiaren formak, edukiak eta funtzioak,
ezen ez baita familia forma naturaltzat edo
unibertsaltzat hartu. Egia esan, familien
osaera eta funtzioak era askotakoak dira,
herrialdearen ezaugarrien eta une historiko
bakoitzean gizarte jakin horrek dauzkan
ezaugarri kulturalen, gizartea antolatzeko
moldeen eta ekonomiaren araberakoak,
alegia.
Aldaketak Hego Euskal Herriko familien jokabideetan
Gaurko egunean Europako kontestuan
azken hamarraldietan familian gertatzen ari
diren aldaketen bide erdian dago Euskal
Herria. Politikoki eta administratiboki Frantziaren
eta Espainiaren artean banatuta egonik,
familien bilakaeran halako alde batzuk
daude Pirinioen alde batean eta bestean,
baina alde horiek aldaketaren erritmoan
dautza, ez aldaketaren beraren zentzuan.Hego Euskal Herrian Europan nagusi diren
joerak aurkezten dituzte familiaren jokabideek,
formak eta familia harremanak aniztu
egin dira eta erakunde izateari utzi egin
diote. Hala eta guztiz ere, aldaketak aldaketa,
ez dirudi alde honetan eta epe laburrean
Europako Iparraldeko herrialdeetako familien
eredura iritsiko garenik. Hauexek dira,
oro har, Euskadiko Autonomia Erkidegoko
eta Nafarroako demografien eta familien
portaerek erakusten dituzten ezaugarrietako
batzuk:
? 70eko hamarraldiaren erdialdetik aurrera
jaiotza tasaren goranzko joera eten
zenez geroztik, behera egin du jaiotzen
kopuruak. 90eko hamarraldian, ugalkortasuna
ez da Europako Iparraldeko herrialdeek
hamar urte lehenagotik ezagutu zuten
gutxieneko mailara iritsi, eta kontinenteko
ugalkortasun tasarik baxuena ematen
da gurean. 1997an emakume batek batez
beste 1,0 seme-alaba zuen EAEan eta 1,6
seme-alaba Nafarroan. Seme-alabak edukitzeko
adinak 25 eta 39 urte dituztenen
multzora bildu dira eta, batez ere, 30 eta
34 urte bitarte dituztenen multzora.? Jaiotzen beherakadarekin batera behera
egiten du, ziztu bizian, ezkontzen kopuruak.
Hego Euskal Herrian ezkontza gutxi
dago. Gutxi ezkontzen dira eta adin jakin
batetik aurrera, bai emakumezkoak bai
gizonezkoak. Baina batez ere emakumeak
dira zaharrago ezkontzen direnak, dudarik
gabe emakumeek hezkuntza sisteman eta
lan sisteman eginiko aurrerapenen erakusgarri
dena. 90. urteen erdialdera, batez beste
29 urterekin ezkontzen ziren gizonezkoak
eta 27 urterekin emakumezkoak.
? 80ko hamarraldiaren hasieran Dibortzioaren
Legea aldarrikatu zenean, arianarian
gora egin zuten ?motel baina? 1976-
1980 urteetan jada hauteman ziren legezkoedo benetako banaketen kasuek. 90eko
hamarraldian modu apalean hasi zen hautematen
80ko hamarraldian jarritako Dibortzioaren
Legearen eragina, baina oraindik
alde handia dago Europako Iparraldeko
herrialdeetan jada mendearen erdialdetik
aurrera ezagutzen diren datuak kontuan
hartzen badira. Segur asko horixe da euskal
demografiaren eredua berezi egiten
duen ezaugarrietako bat.
? Guztizko jaiotzen kopuruan gora egin
du ezkontzaz kanpotik sortutakoen kopuruak,
eta gainera, jaiotza hauek portzentaia
handiagoan izaten dira 30-40 urte bitarteko
emakumeen artean, ezkondu ez
baina egiazki bikotekidearekin bizi direnen
kopuruak gora egin duelako seinalea daitekeena.
EAEaren kasuan eta 90eko hamarraldiaren
erdialdera, %10era iristen zen
ezkontzaz kanpo sortutakoen portzentaia,Europako Batasunean ageri den batez besteko
portzentaia (%22 ingurukoa) baino
apalagoa eta garai berean Frantzian (%35)
eta Suedian (%52) aurkeztu zirenak baino
askoz ere apalagoa.? Familiaren egitura gunea da. Semealabak
dituzten etxeak guztizkoaren bi herenak
dira, horietara biltzen dira biztanleen
erdiak baino gehiago eta batez beste lau
kidez osatua da familia gune hori, baina
kopuruak beheranzko joera erakusten du.
Biztanle gehienek ezkontzaren eta familia
gunearen hautua egiten dute, eta horixe da
lehenago edo geroago nagusi izango den
joera. Nolanahi ere, 80ko hamarralditik
aurrera gero eta gehiago dira guraso bakarreko
familiaz osaturiko etxeak. Gehienak
seme-alabak dituzten alargunak dira baina
baita laurogeigarren urteetatik aurrera gero
eta gehiago ere dira banatutako eta dibortziatutako
aiten eta amen seme-alabekin
osatutako etxeak, izan ere, 90eko hamarraldian
mota honetako bost familietatik bat
bigarren multzokoa zen. Bukatzeko, Hego
Euskal Herriko gizartean seme-alabak dituzten
etxeetan aipagarria da seme-alaba horiek
zeinen berandu arte egoten diren gurasoen
mende, asko eta asko gurasoen
etxean bizi baitira hogeita hamar urte inguru
izan arte.
Nagusi den gune egiturarekin batera,
lagun bakar batez osatutako etxeen kopuruak
gora egiten duela nabari da hirialdeetan;
etxe horiek gehienetan adineko
pertsonez osatuta daude. Aitzitik, desagertu
ez den arren, familia handituak nabari
galdu du garai bateko nagusitasuna, eta
nekazaritza eremuan eta baserriaren ustiapenari
lotua dagoen portzentaia txiki bat
baino ez du hartzen egun.