Artea»Barrokoa
Arkitektura Frantzian
Richelieu eta Mazarinoren garaian harmonia, ordena eta oreka izan ziren arkitekturaren
oinarriak. Jacques Lemercier, Francois Mansart eta Louis Le Vau izan ziren irizpide
estetiko horien ordezkari nagusiak. Luis XIV.aren agindupean botere publilcoek arte
nazionala, nazioaren balioen ordezkari izango zena, sortu nahi zuten nola edo hala ; horren
ondorioz, alde handia egon zen eraikin ofizialen eta partikularren artean, azken
horiek nazioarteko joerei zabaldu nahi baitzizkieten ateak.Jacques Lemercier-ek aitaren lantegian
ikasi zuen. St. Eustache elizaren eraikuntzan
parte hartu ondoren, Erromara joan zen
bizitzera (1607). Erroman 1614. urtea arte
egon zen, eta Frantziara itzuli zenean errege
eraikuntzetan parte hartu zuen. 1624an
Luis XIII.ak Louvre handitzeko agindua
eman zion. Hala ere, Lemercierren benetako
zaindaria Richelieu izan zen, eta hark
eskatu zizkion proiektu eta lan nagusiak.
1633an Richelieuren jauregia hasi zuen, eta
ondoren Sorbonneko eliza (1636-1642),
Rueil-eko jauregia eta eliza, eta Richelieuren
bizitoki berria egin zituen.
Lemercierren estiloan antzeman daitezke
alde batetik izan zuen formazioa -XVII.. endeko Frantziako eginaren araberakoa-,
eta beste alde batetik, Erroman gaztetan
ikasitako arkitektura hizkera. Erromatar estiloaren
arrastoa erlijiozko arkitekturan antzematen
zaio batez ere. Horren adibide da
Sorbonneko eliza. Sorbonnerako oin bikoitzeko
proieknra egin zuen ; nabea eta transeptua
elkartzen diren gunean kupula ipini
zuen, eta gurutzearen izkinetan lau kapera
lauki-zuzen. Lemercierrek Louvren egin
zuen lanari dagokionez, aipagarria da nola
luzatu zuen "Laukia" esaten zitzaion patioa(XVI. mendean sortua), ekialdeko hegala luzatuz
. Lemercierrek osagai nagusi bat asmatu
zuen Erlojuaren pabilioia osatzeko :
behealdeko hiru solairuetan Lescot-en jatorrizko
diseinua egokitu zuen, baina ganbararen
gainetik solairu berri bat sortu zuen.
Solairu berri hartan kariatide batzuk jarri
zituen frontoiaren euskarri gisa, eta haren
gainean lauki formako kupula bat.
Richelieuk eraikin asko eraikiarazi zuen ;
horien artean aipagarria da Lemercierrek
osatu zuen jauregia, Louvreren eta Henrike
IV.aren antzinako harresiaren artean zegoena
. Bestalcle, Richelieuk herri bat sortu nahi
izan zuen, eta Lemercierrek egin zuen proiektua
. Lauki zuzen formakoa zen, luzetarako
ardatza kale nagusia zen, eta kale horrek bi
plaza lotzen zituen. Etxebizitza guztiak eredu
berari jarraitzen zioten : adreiluzkoak ziren,
eta izkinetan harlanduak zituzten.
Mansart-ek maisutasunez egokitu zituen
Frantziako formula tradizionalak higikunde
estilistiko berrietara. Arkitekto zorrotza
eta trebetasun handikoa izan zen.
Parisen jaio zen 1598. urtean. Oso gaztetan
hasi zen lanean, eta 1623. Urterako garrantzi
handiko lantegiko bateko buru zen.
1635ean Gaston Orleanskoak Bloisko gazteluaren proiektua eta Parisko hainbat etxebizitzatakoak
eskatu zizkion. Baina ordurako
eginak zituen etxe eta eraberritze batzuk
: Feuillants-en elizarako fatxada (1623,
Paris), eta Bemy (1623) eta Balleroy (1629)
gazteluak. Azken gaztelu hori aurrerapausu
handia izan zen Mansarten lanbidean,
lerroen eta bolumenen harmonia lortu zuen,
ondorengo lanetan oinarrizkoa izango zena.
Bai Bernyn, bai Balleroyn, atzera utzi zuen
courd'bonnezn-eredu tradizionala, eta haren
ordez, pabilioi sail bat eraiki zuen zeharreko
ardatzean ; ardatz nagusia dorre itxurako
ressatrtgarai baten bidez nabarmendu
zuen. Bloisko gaztelurako, berriz, Marsartek
proiektu handinahi bat egin zuen (1634)
baina, tamalez, ezin izan zuen erabat amaini
; erdiko atala eta zutabedia egin zineen
bakarrik. 1640ko hamarraldian garrantzizko
aldaketa gertatu zen Mansarten bilakaeran,
erlijiozko bi eraikin handi egin baitzieten :
Val-de-Grace eta Fresnes jauregiko kapera.
Garai horretan, bestalde, hainbat etxebizitza
egin zuen Parisen (hotel Carnavalet, besteak
beste). Dena dela, Mansarten lan handia,
eta gaur egun arte apaingarri guztiekin
iritsi dena, Maisons-Lafitte gaztelua da.
1664an Louvreko Atari Laukia bukatzeko
proiektua egin zuen, eta handik urtebetera
Borboien Hileta Kapera Saint-Denis elizan.
Louis Le Vauk (1612-1670) proiektu
ofizialetan eta Luis XIV.arentzat egin zuen
lan batez ere. 1653an errege eraikinen arduradun
izendatu zuten, eta handik urtebetera
Louvreko eta Tuilleries-eko arkitekto.
Azkenik, 1655ean erregearen arkitekto nagusi
eta idazkari izendatu zuten. 1640-1655
urteen bitartean egin zituen lanen artean
aipatzekoak diru, besteak beste, Ile-Saint-
Louis-eko jauregiak (1642) eta Lambert,
Rohan eta Lauzon hotel edo aberatsen
etxeak (1650-1658). Errege eraikuntza lanetako
arduradun izendaera izan ondoren Vicennes-ko gazteluko atzealdearen berritzeari
ekin zion Le Vauk, eta erregearen arkitekto
zela, Errege jauregia zabaltzeko lanak zuzendu
zituen. Bestalde, Louvreko erdialdeko
proiektua egin zuen. Versaillesko lanen
zuzendari ere izan zen (1661-1670).
Erlijiozko arkitekturari dagokionez,
Saint-Louis-en-Pile (1664) eta Salpetriere
ospitale nagusiko kapera egin zituen. Le
Vauk eginak dira, bestalde, Lau Naziotako
eskola (gaur egun Frantziako Institutua),
Tambonneau hotela (1642an hasia) eta Lionneko
hotela (1662an hasia).
1661ean Versailles handitzeko lanak hasi
zituen Le Vauk ; Le Notrek egin zuen lorategien
diseinua. Eraikin multzoaren erdigunea
jauregia bera da, eta gune horretatik
alde banatara osatu ziren lorategiak eta hiria
. Versaillesko lorategiak ehun urtetik gorako
lanaren ondorio dira. Lorategietako
osagai nagusia luzetarako ardatza da, eta
ardatz horren erdian dago jauregia, leku
pritatua, hiriaren eta landare eta baso eremuaren
arteko muga. Iturri eta urmaelek,
bestalde, dinamismoa ematen diote multzoari
.
Versaillesen antzinako gazteluaren inguruan
(Luis XIII.arentzat eraikia) eraiki zuen
Le Vauk egitura berria : hi hegal zituen egitura
ia-ia laukia izan zen. 1678an lules Hardouul-Mansartek
bi hegalen artean zegoen terrazaren
ordez Ispiluen galeria deritzana jarri
zuen, fatxadari irudi apur bat monotonoa
eman ziona. Asko errepikatzen dira arkudun
leihateez betetako guneak, eta horrek eremu
amaigabearen irudipena ematen du. Versaillesko
jauregia kanpoko espazioaren eta
barrukoaren arteko lotura izan zen ; barrukoa
espazio intimoa da, argiz eta kolorez betea,
eta espazio hori kristalezko egitura handiei
esker bereizten da kanpokotik.
Luis XIV.aren garaiko arkitektura
XVII. mendeko azken urteetan irizpide erabat desberdinak erabili ziren lan publikoetan eta eraikin pribatuetan, bai eraikuntzari dagokionez, bai estetikari dagokionez. Lehenengoetan, estilo barrokoa nabarmentzen da, besteetan, berriz, funtzionaltasunaren irizpideak agintzen zuen.
Garai horretako arkitekto nagusia Hardouin-Mansart (1646-1708) izan zen. Versaillesko eta Les Invalides-eko kaperak, etaVendome eta Victoires plazak egin zituen
Parisen. 1675ean erregearen arkitekto izendatu
zuten, eta 1699an erregearen eraikuntzen
ikuskatzaile nagusi. Hardouin-Mansart
erregeak Parisen zituen eraikin guztien arduradun
zen, eta Luis' IV.ak lan hauek agindu
zizkion : Dome des Invalides (Elbarrien
etzeko kupula), Clagnyko gaztelua (1676-
1680), Marlykoa (1679), eta Petit-Chateau
eta Grand-Chateau Chantillyn. Hirigintzaren
alorrean des Victoires plaza eraiki zuen Parisen,
oin biribilekoa, eta Place des Etats-en
proiektua egin zuen (Dijonen). Bestalde,
Vendome plazako lanak -bere osaba
Francoisen proiektua- zuzendu zituen.
XVII. mendeko tradizioaren bidetik, Elbarrien
eheko kaperak gurutze greziarra du,
eta izkinetan kapera biribilak, gorputz nagusiarekin
irekiune luze eta estuen bidez
lotzen direnak. Zutabeak izugarri handiak
ditu, taulamendu konplexua eusten dutenak,
eta zutabe horien tartetik alboetako kaperetako
zuloak irekitzen dira. Zutabeak
marmol beltzekoak dira. Mansartek, eraikin
horretan, goreneko mailara eraman zuen
bertikaltasunaren ideia.
Kapera horren barrokismo mota berekoa
da Versailellesko kapera. Mansartek eraikin
erlijioso hura eraiki zuenean oso kontuan
hartu zuen erregearentzat zela. Hortaz,
beheko solairuan jendearentzako arkupe
bat diseinatu zuen, eta bigarren solairuan,
kolomatekin, erregearen ohorezko
aulkiarentzat lekua ; alboan erregearen jarraigoarentzat
galeria bat jarri zuen. Gune
hori, bestalde, erregearen egongela pribatuekin
zegoen lotuta.