Artea»Antzin Aroa
Egeoko artea: Mizenas
Minosko zibilizazioa sortu zen uhartearen aurrean, Greziako kontinentearen hego-ekialdean,
beste zibilizazio bat sortu zen geroxeago : Mizenasko zibilizazioa. Errege mitiko
bati zor dio batek izena, eta bere hiri nagusiari (Mizenas), berriz, besteak. Leku izen
bat besterik ez zen Mizenas, harik eta, 1876an, Henri Schlieman negozio gizon prusiarrak,
literatura greziarraren eta batez ere homerikoaren zale amorratua bera, bost errege
hilobi aurkitu zituen arte, urrezko gauzez beteak. Schliemanek akaiarren hilobitzat
hartu zituen,Troiako gerrako garairaino eginez atzera.
Mizenasko zibilizazioak bostehun bat urte hartu zituen : K.a. 1630 urtetik 1100 urtera,
gutxi gorabehera. Denbora bitarte hartan, beraz, loaldi luze batetik esnatuta bezala,
bertako tradizioei ezer gutxi zor zien zibilizazio bat sortu zen bat-batean. Zibilizazio
hartako hiriak, Minosko zibilizaziokoak bezala, jauregien inguruan sortu ziren. Hiri
haietan aurkitu ziren artelanak Minoskoak bezalatsukoak izanik, mizenastarrak Kretatik
joanak ote ziren pentsatu zen hasieran ; gaur egun, ordea, greziar leinu primitiboen
ondorengoak zirela uste da, K.a. 2000 inguruan lurralde hartara aldatuak.
Zibilizazioa bat-batean ernatu zen ; mendeak zeramatzan aurrera egin gabe : ez arkitektura
lan handirik zeukan, ez arte produkzio aipagarririk. Hilobiak ere oso xumeak
ziren, zulo txiki batzuk zeinetan belaunak bularraren kontra bilduta sartzen zuten hila,
hezurrezko orratzak edo apaingarririk gabeko ontziren bat beste altzaririk gabe. Garaitsu
hartan, Lehenengo jauregien aldia baitzen, askoz aurreratuagoak zeuden Kretan.
Putzu hilobiak
"Putzu hilobiak" lurrean oso barne zulatutako
putzu handi moduko batzuk ziren ;
paretak harkoskorrez eta buztinez eginak
zituzten, eta hartxintxarrez estalia zorua.
Barrunbea ixteko, habeak jartzen ziren, eta
harlosak edo landareez egindako tapiz
moduko bat, buztinez irazgaiztua, gainean.
Hilobia hegika jarritako harlosa handiez inguratzen
zen, hilen lekua bizien lekutik
bereizteko.
Hila lurrean jartzen zen, bere bitei, arma
eta metal landuzko gauzen artean. Hilobietako
batean, adibidez, hogeita hamar bat
arma aurkitu ziren hiru gerrariren ondoan ;beste batean, berriz, emakume eta haurren
gorpuzkinak zeuden, urrezko apaingarri eta
edergailu mordo baten azpian.
Hilobiotan aurkitutako gauzen artean aipagarriak
dira mozorroak ; gizonen aurpegien
mozorroak dira denak. Oso ezaguna
da Schliemannek Argosko eta Mizenasko
errege Agamenonen mozorrotzat jo zuena
(30,3 cm). Itxura lasaiko aurpegia da : luzarana,
masaila puztuxeak, sudur luze zorrotza,
ezpain fineko ahoa, bizarra eta bibote
luzea ditu. Atentzioa ematen clute haren begiek,
luzaranak eta itxi-itxiak. Mozorro guztiak
daude teknika berdinez eginak : tarte
handiak mailuaz joz eginak, eta xehetasunak,
berriz, tresna zorrotz batez landuak.Ezpata eta sastakaiak lantzen ere trebetasun
handia erakutsi zuten Mizenasko urregile
eta brontzegileek ; bolia, urrea, lapislazulia
eta harri kristala erabiltzen zituzten
heldulekuko zuraren eta ahoko brontzearen
apaingarri, eta animaliak eta ehizaldiak
irudikatzen zituzten batez ere. Urregintzako
lanik harrigarrienak sastakai damaskinatuak
dira : urrea, zilarra, elektrona (urre eta zilar
nahastura, anbar kolorekoa) eta niela (esmalte
beltza) maisutasunez konbinaturik
daude, halako eran ezen gai horien kolore
nahasketek (zuria, horia, gorrizta eta beltza)
metal gaineko fresko ikusgarri moduko
bat eratzen baitute.
Hilaren ondoan aurkitutako gauzen artean
aipagarriak dira, azkenik, bitxiak eta
metal bitxizko ontziak.
Mizenasko bitxigintza, armetarako brontzegintza
bezala, Minosko tradizioan oinarritu
zen batez ere, baina ez hartan bakarrik, esan baitaiteke putzu hilobietan bi tradizio
independentek bat egin zutela : tradizio
greziarrak, batetik, eta Minoskoak, bestetik.
Gauza asko eta era askotakoak aurkitu
dira hilobiotan, emakumeen gorpuzkinen
ondoan batez ere, baina baita gizonen
ondoan ere : koroak eta diademak, urrezko
xafla eta zirrindolak jantzietan josteko, lepokoak,
eskuturrekoak eta orkatilekoak,
kateak, orratzak, belarritakoak, eraztunak.
Batzuk -diademak, adibidez- hilentzat berariaz
egindakoak zirela uste da.
Metal bitxizko ontziek Mizenasko aberastasunaren
neurria ematen dute : bilobi zaharrenetan
(B zirkuluko hilobiak) urrezko
hiru eta zilarrezko bi aurkitu ziren ; geroagokoetan
(A zirkuluko hilobiak), berriz,
urrezko hogeita lau eta zilarrezko hogei.
Ontzi txikiak dira gehienak, eta bi motatakoak
bereiz daitezke : edateko erabiltzen
zirenak (edontziak) eta isurtzeko erabiltzen
zirenak (pitxerrak). Landare eta animalia
irudiez apaintzen ziren batez ere, baina baita
eguneroko bizitzako gertaerez ere, behin
edo behin. Artelan hauetan ere bi aldetako
eragina nabari da, Kretakoa, batetik, eta kontinente
barrukoa, bestetik.
Gotorlekuak eta hilobi kupuladunak
Mizenasko zibilizazioaren goren mailan
arkitektura lan aipagarriak egin ziren : jauregi
edo gotorleku handiak, muino malkartsuetan,
harresi ikaragarriez (5 m zabal) inguratuta
. Nahiko ezagunak dira Mizenas eta
Tirintokoak (Argolida), haina aipagarria da
ere, adibidez, Gla uhartekoa (Beozia), zeinak
3 kilometroko harresia baitzuen. Harresi
sendo horiek igarotzeko ateak ere ez
ziren, noski, nolanahikoak ; ezagunena, beharbada,
Mizenasko Lehoien atea da, gotorleku
hartatik gorde den atalik inportanteena
. Benetan ikusgarria da ateburuko erliebea
: bi lehoi, zutabe baten alde banatan,
atezain. Haien gorputz tinko gihartsuek eta
egikera simetrikoak antzinako Sortalde Hurbilaren
eragina iradokitzen dute.
Mizenasko jauregiak egoitza gotortuak
ziren beste ezer baino gehiago, eta gotortasun
horrexek bereizten ditu Kretako jauregietatik,
erabat ingurura zabalik. Salbuespen
bakarra dago : Pilos. Esango litzateke
ezen Pilos, Mesenia urrutian bakarrik, ez zela
beste herrien erasoen beldur.
Jauregiotako gela nagusia, jauregiaren erdigunea,
nolabait esateko, audientzia aretoa
zen : megarona. Lauki zuzen baten itxurako
gela handia zen megarona ; gelaren erdian,
sabaiari eusten zioten zurezko lau zutaberen
artean, sutondo biribil bat zegoen. Megaronaren
aldamenetan beste gela asko izaten
zen : janari biltegia (ardo eta olio pitxerrez
betea), baxera gordetzeko gela, artxiboa(buztinezko oholtxoez beterik apalak)
etab. Gela batzuk kanpotarren logeletarako
gordetzen ziren eta beste txiki bat, lur egosizko
ontzi edo upel moduko bat zuena, bainugelatzat
erabiltzen zen. Gela gehienetan
freskoez apainduta zeuden hormak.
Hilobi arkitekturan ere hilobi mota berri
bat sortu zen, biribila eta kupuladuna.
Muinoren albo batean egiten zen : muinoa
albo batetik zulatu, ganbara biribil baten
itxura emanez hustu, eta lurrezko tumulu
batez estali. Korridore luze bat izaten zen,
drornosa, barruko ganbara biribilerako sarbide
. Hilobi horietako bat ixten zuen atearen
arrasto gutxi batzuk aurkitu dira : zurezko
ate gotor bat izan bide zen, bolizko
eta urrezko apaingarriekin. Hilobi hauen
hormak egiteko erabilitako harriak, putzu
hilobietako harkoskor landugabeak ez bezala,
harritzar landuak ziren, zehaztasun
handiz ebakiak. Handienak, zeina bere
bikaintasunagatik Atreorerz altxorra deitzen
baita (Mizenas), zortzi metroko ataburu
erraldoia du, 120 bat tonakoa.
Horma irudiak
Kretakoak bezala, Mizenasko zibilizazioko
jauregi eta etzeetako hormak (eta zoruak)
pinturez apaindu ziren. Hiru gai nagusi
erabili zituzten margolanotan : gizarte
bizitza, erlijio bizitza eta izadia (izurdeak,
olagarroak, arrainak). Beste gai nagusi bat,
hartu zuen hedaduragatik besterik ez bada,
apaindurazko marrazkia da. Mizenasko pinturak
Kretako arte moldeari jarraitu zion,
oro har, baina, adibidez, Knossosko jauregiko
irudien mugimendu askatasunaren aldean,
hura baino askoz zurrunagoa da.
Nolanahi ere, nekez aurkituko da Kretan
Mizenasko fresko zati baten marrazkiaren
bikaintasuna. Jainkosa baten marrazkia da
(K.a. XIII. m.) ; bularretik burura bitarteko
zatia besterik ez da gorde. Blusa lepo-has
batez jantzita dago, eskuturrekoez eta lepokoaz
apaindua, sorbalclez beheragoko
hiru txirikorda luzetan duela orraztua ilea.
Esku batean daramatzan bihiei begira hezala
dago. Harrigarriak dira haren aurpegi
soslaiaren garbitasuna eta eskuen eta begiaren
marrazkiaren bikaintasuna.
Zeramika eta plastika lanak
Mizenasko zibilizazioaren ezaugarri berezienetako bat zeramika da, zeinak, bide batez esanda, oso lotura estua baitu pinturarekin . Zibilizazioa bera bezala Kretako ereduan oinarritu zen hasieran Mizenasko zeramika ere, bai formetan bai gaietan, baina putzu hilobien garaian ezin bereizi bazitekeen ere Mizenasko ontzi bat Kretako batetik, bilakaeraren bilakaeraz bere molde propioa hartu zuen, margozko dekorazioa estilizatuz, eslcematizatuz eta soilduz. Estilo berri hori Peloponeso osora ez ezik, Greziako erdialdera eta Eubeara ere zabaldu zen, zerarnikagintza mota berriaren eta zibilizazioaren beraren gailentasunaren eralu.tsgarri.
Beste arte adierazpen batzuk
Mizenasen ez zen, Kretan izan ez zen
bezala, estatua handietarako zaletasunik. Tamaina
handiko lan bakarra ezagutzen da :
igeltsu margotuzko emakume (edo esfinge
bat ote?) buru bat (K.a. XIII. m.). Aldiz, lur
egosizko estatua txiki asko aurkitu dira hilobietan,
kontinente osoan. Jainkosak dira
gehienak, eta egikeran desberdinak badira
ere, badute zenbait ezaugarri komun : buru
txikia hiruki itxuran moldatua, begi handi
irtenak eta sudur nabarmena ; lepo luze iraina,
zilindro itxurako enbor soila gorpuztzat,
eta erantsitako bi kono txiki bulartzat.
Besoak altxatuta eta koroa buruan irudikatzen
da askotan, margo beltz edo marroizko
marra soilez apainduta.
Azkenik, metalezko eta bolizko lanei dagokienez,
aipatu beharrekoak dira Vafioko
urrezko edontziak (K.a. 1500 ing.) eta Mizenasko
bolizko hiru jainkosak (K.a. 1550-1400
ing.), zein baino zein bikainagoak. Bolizko
irudi honetan atentzioa ematen du keinuen
fintasunak eta irudien gizatasunak, ez baita
antzinako artearen munduan, greziarrak iritsi
arte ez behinik behin, hurkoarenganako
maitasuna halako berotasunez eta edertasunez
irudikatzen duen obrarik.