Artea»Antzin Aroa
Egipto : Inperio Zaharra.
Eskultura eta pintura
Egiptoko estatuak zenduen irudiak ziren, eta garai hartako gainerako arte adierezpenek
bezala, erlijio zergatiak zituzten azpian. Garai hartako Egiptoko estatuen ezaugarri
nagusia da "kubo itxurakoak" zirela, arkitektura esparruak horretaraxe behartuta : serdab-ean
edo kaperan jartzen ziren, eta, baldin eta faraoia bazen, tenpluaren barruan.
Estatua aurretik ikusteko egina zegoen, eta beraz, aurreko aldea eta alboak elkarrengandik
bereizita daudela dirudite, aurpegia salbuetsita, zeinak, zenduaren erretratua
ahalik eta leialen irudikatu behar zuenez gero, itxura bateratuagoa izaten baitzuen. Aldiz,
erliebeetan, aldamenka irudikatzen ziren irudiak, nahiz eta pertsonen gorputz enborra
aurretik ikusita bezala irudikatu.
Estatuagintza
Estatuagintza
Mastabetako erliebeei esker ezagutzen
da Inperio Zaharreko eskulturaren teknika,
eskulangileak ikusten baitira lanean erliebeetan
bertan. Bestalde, Menkaureren hileta
eraikinen multzoan, eskultura lantegi
baten hondakinak aurkitu ziren, non obra
batzuk hasi berriak baitzeuden, eta beste
batzuk, aldiz, amaitzeko zorian. Hala ezaguni
ahal izan ziren estatua baten sorkuntza
prozesuko etapa guztiak, eta baita erabilitako
bitartekoak ere. Lehendabizi, harrizko blokea ateratzen zen harrobitik. Harria
biguna zenean (kararria, hareharria, eskisto
edo lapitza, alabastroa), nahikoa izaten zen
zizel kolpeka blokea erauztea. Baina harria
gogorragoa zenean (diorita, granitoa, kuartzita)
blokeak pixkanaka ebaki behar izaten
ziren. Lehenik arrakala bat ateratzen zen
zizelez, gero zurezko ziriak sartu, urez busti,
eta dilatazioz, nahi zen tokitik hautsarazten
zen blokea. Behin blokea bereizi eta
gero, harrobian bertan egiten zen arbastu
lana, eta ondoren lantegira eramaten zen.
Lehenbizi estatuaren kanpoalderainoko guztia
jaten zitzaion zizelka. Pixkanaka, buru
aldetik hasita, doituz joaten zen, harik eta
nahi zen irudia lortzen zen arte. Ondoren,
besoak eta zangoak zizelatzen ziren, harritik
ahalik eta gehien bereizteko, eta xehetasunak
lantzen ziren. Azkenik leundu egiten
zen. Eskulangileek erabiltzen zituzten
lanabes gehienak harrizkoak ziren, silexezkoak
batik bat, eta baita kobrezko zizel
batzuk ere (Inperio Zaharrean), harri
gogorrentzat oso eraginkorrak ez ziren
arren. Hare-harrizko edo kare-harrizko estatuak
margoni egiten ziren, baina harri gogorrezkoak,
berez koloretsuak eta zaindunak
zirenean, zeuden-zeudenean uzten ziren
. Hala egin zuten, adibidez, Khaefreren
estatua eseria (Kairo) egin zutenean, zeina
Inperio Zaharreko ederrentzat jotzen baita.
Zurezko eta kobrezko estatuak ere egiten
ziren, Pepi Zaren eta bere seme Merenrerena,
esate baterako.
Bete behar zuen funtzioaren araberakoa
izaten zen estatuaren forma. Hasieratik, tronu
kubiko batean eserita irudikatzen ziren
erregeak, eta tronuaren bi alboetan lotoa eta
papiroa antzezten ziren, goiko eta beheko
Egiptoren ikurrak, hain zuzen ere. Faraoia
xendjit izeneko zapi bat jantzita irudikatzen
zen eta erregetasunaren ikurtzat nemes edo
koroia buruan eta gezurrezko bizarra kokotsean eramaten zituen. Horrelako estatuetan,
faraoia bakarrik egon ohi da, eta emaztearekin
dagoenean, emaztea haren oinetan eserita
agertzen da. Estatua bikoitzak edo hirukoitzak
oso bakanak dira, baina horien
artean aintzat hartzekoak dira Menkaure eta
emaztea inrdikatzen dituena (Boston), eta
Menkaureren hirukotea (Kairo). V. dinastiatik
aurrera, erregeen estatuetako jarrera zertxobait
aldatzen hasi zen, ideologia teokratikoaren
eta aginpide politikoaren arteko
erlazioaren eraginez. Horrela ulertzen da,
lehen aldiz, faraoia jendaurrean erlijio eskaintzak
egiten irudikatzen zuten estatuak egin
izana, Pepi Zarena, esate baterako, faraoia
belaunikaturik irudikatzen baita, bi ontzi eskaintzeko
jarreran (Brooklyn Museum). VI.. inastiaren azkenaldera, erregearen haurtzaroa
antzezten zuten estatuak egin ziren, hala
nola Pepi Ilaren alabastrozko estatua (Kairo),
eta faraoi berbera amaren magalean irudikatzen
duena (Brooklyn). Azken hau estatuagintza
politika errealitatera egokitu izanaren
seinale argia da, artean hatlltl'o bat zela
egin baitzuten faraoi Pepi II.a. Bi estatua
hauek alabastrozkoak dira, oso material bakana
Egiptoko estatuagintzan. Zenbait espezialistak
esan du balitekeela harri mota horren
esne kolorea haurtzaroaren erreferentzia bat
izatea.
Errege ez ziren pertsonak, nolanahi ere,
ez ziren haiek bezain_ jarrera zurrunetan
agertzen estatuetan. IV. dinastian, artean,
erregeen estatuen oso antzekoak ziren pertsona
zibilenak adibidez, Rahotep eta Nofreten estatuek (Kairo) kubo antzeko estatua
eseriaren eredua errespetatzen dute. V. eta
VI. dinastietan asko ugaldu ziren zibilen
estatuak, Abusir eta Sakarako mastabetan
jartzeko. Garai hartan asko aldendu zen zibilen
estatuagintza eredu ofizial klasikoetatik,
baina kalitatez ez zuen eskasagoak, Louvren
eta Kairon gordetzen diren eskribau
eserien irudi bikainetan ikusten den bezala
. Nahiz eta mugimendu askatasuna handiagoa
zen, ez zioten uko egin jarrera konbentzionalei
: zutik edo eserita, gortean betetzen
zuten eginkizunari zegozkion ezaugarriekin,
edo familia multzoetan. Jarrera
askatasuna handiagoa zen, hala ere, eta
errealismorako joera nabarmena hartu zuten
. VI. dinastian areagotu egin zen errealismorako
joera hori, eta horren froga argia
da Seneb epotxaren familiaren estatua.
V. dinastiatik aurrera, harrizko estatuez
gainera, asko ugaldu ziren zurezkoak ere,
eta horietako batzuk, hain zuzen, Inperio
Zaharreko eskulturagintzako maisu lan handitzat
hartzen dira. Denetan ezagunena,
beharbada, Kaaperen estatua da (Kairo),
hain errealismo apartekoa, non, Sakarako
haren mastabako indusketa lanetan ari ziren
langileek xeij el beled (herriko alkate)
deitu baitzioten, herriko alkatearen antzantzekoa
iruditu zitzaielako.
VI. dinastiatik hasita, eguneroko bizitzako
pasarteak irudikatu ziren zurezko, lurrezko
eta harri margotuzko eskulturetan,
mastabetako erliebeetan egiten zen antzera
. Leleen Bitarteko Aroan ugaldu zen, batez
ere, joera hori.
Erliebea
Erliebeak eta pinturak egiteko mastaba
barruan lan egiten zen. Kararri finezko paretak
leuntzen ziren eta laukiak markatzen
ziren pasarteak irudikatzeko. Gero, izan behar
zuten bezala marrazten ziren, azken
xehetasuneraino, hieroglifo testuak ere barne
zirela. Ondoren erliebea zizelatzen zen.
Horretarako, irudigaiak erreserbatu eta atzealdea
hustutzen zen. Khufuren garaitik aurrera
(IV. dinastia) teknika hori bakundu
egin zen : irudigaiaren inguruan arrakalaxume bat egiten zen "hutsunean" egindako
erliebearen itxura izan zezan. Gero, xehetasunak
finkatzen ziren arrakala herriak
eginez. Benetako "hutsuneko erliebea", hau
da, hustutako ingurune baten barman grabatzeko
teknika, ez zen ia monumentu, estatua
edo hilarrietako hieroglifoetan baizik
erabiltzen.
111. dinastiaren garaian, mastabaren kaperako
ate faltsuan egon ohi ziren hilarriak
baizik ez ziren zizelatzen. 111. dinastiaren
azken alderako harriz estalitako gurutze formako
ganbara bat bihurtu zen kapera, eta
ate faltsua atzealdeko horman egoten zen.
IV. dinastiakoan, gurutze formako kaperaren
alboetako hormetan, nagusia eta honen
emaztea ahaideen eskaintzak jasotzen irudikatzen
zituen erliebezko irudiak egon ohi
ziren. V. eta VI. dinastien garaian, mastabako
sala eta korridoreetako paretak erabat
estaltzeraino korapilatu eta ugaldu ziren
hasierako gai bakun haiek, eta hala,
hildakoaren eguneroko bizitzako pasarteak
eta beste munduan egitea espero zituenak
irudikatzen ziren.
Mastaba barruko erliebeetako gai gehientsuak
hasieran ate faltsuaren ondoan irudikatutako
gaien bilakaera ziren. Horrela,
lehenago eskaintza bakun zirenak, azokatik
salerosgaiak zekartzaten emakume ilara
bihurtu ziren; hileta otordurako haragi zatiak,
berriz, abere hazkuntzako pasarte bilakatu
ziren, txahal hiltzeak barne zirela ;
ogia eta ardo/garagardo pittarrak, gari ereite
eta ardo/garagardogintzako pasarte bihurtu
ziren ; hasieran hegazti baten eskaintza
baizik irudikatzen ez zena, gero, hegaztiak
lakioz ehizatzen edo antzaren hazkuntza
antzezten zuten erliebe bilakatu ziren. Zenduarentzat
eskaintzak prestatzen ari ziren
eskulangileak ere azaltzen ziren : urrea urtzen
eta bitxiak egiten zituzten urregileak
eta estatuak egiten zituzten es1,ultoreak. Hori
guztia, ahaidez, lagunez, mirabez eta aberastasunez
inguraturik, beste munduan zoriontsu
bizitzeko bermetzat hartzen zuten.
Garai horretako erliebeen kalitatea ona
zen ia mastaba guztietan, baina badira batzuk
bereziki nabarmenak : Ti-ren mastaba
(V. dinastia), esate baterako, mastaba barnrko erliebeen gailurtzat jotzen da, xehetasunen
doitasunagatik eta gaien aniztasunagatik
; Iduten mastaba ere aparta da, uretako
pasarte zoragarriak baititu non doitasun
harrigarriz irudikatuak dauden hegaztiak
eta arrainak; aipatzekoak dira Nuferren
hilobikoak ere, polikromia oso ongi gorde
baitute, nahiz eta xehetasunei dagokienez,
ez diren Ti-ren mastabakoekin alderatzeko
modukoak.
VI. dinastiaren garaian estimazio handia
izan zuten mastaba erliebedunek gorteko
funtzionario nagusien artean, eta ez zegoen
eskariari erantzuteko hainbat eskulangile
aditu. Askotan, amaitu gabe uzten ziren,
edota arrakala axalagoz amaituta. Faraoiaren
hurbileko funtzionarioek ordea
bazituzten eskulangile adituak eta hauek
kalitate handiko lanak egiten zituzten, nahiz
eta V. dinastian bezainbateko orijinaltasunik
ez den soinatzen irudikatutako gaietan
. Hori gertatzen da, esate baterako, Merenikaren
eta Mahuren mastabetan, non
erliebearen arrakala sakonagoa den eta kalitatea
V. dinastiako lan hoberenekin alderatzeko
modukoa.
Pintura
Inperio Zaharreko pintura gutxi gorde
da. Denetan ezagunena Meidumeko antzarak
izeneko horma irudia da (Kairo), Itet
eta Nefermaaten mastaban zegoena, IV. dinastiaren
hasierakoa. Egun ikus daitezkeen
sei antzarak Niloren ertzetako bizitza gogorarazten
zuen multzo handiago baten
parte baizik ez ziren. Esandako margolanak
Snofru faraoiaren seme Iteten emazte
zen Nefermaaten kaperan zeuden ; pintura
zoragarri hori margotu zuen artistak koloregai
mineralak erabili zituen uretan nahastuta,
eta aglutinatzaile gisa, arrautza
zuringoa eta landare goma. Pinturaren atzealdea
igeltsozko geruza gris argi bat da.
Konposizio simetrikoa da. Panelaren alde
banatan hiru antzara pare ageri dira, kontrako
norabideetara begira. Marrazkia errealismo
handikoa da, baina lumen marrazkera
estilizatuan ez ziren errespetatu izadiko
ereduak.