Literatura Unibertsala»Literatura aroak

Mendebaldeko munduko kultura XX. mendean

Bizitzaren ikusmolde berria eta arte higikundeak

XX. mendeko teoria zientifikoek, teknologiaren aplikazioek, aldaketa sozialek, altxamendu politikoek eta hondamendiek ekarri dituzten esperientzia berriak ordenatzeko gizakiak egiten duen ahalegina adierazten dute gaurko arteek, eta orobat literaturak; izan ere, haiek guztiek finkatu baitute gizakien bizitzaren noranzkoa, eta haien araberakoak dira itxaropenak eta beldurrak.

Mendebaldeko industria gizarte berriaren zabalkundeak gizartearen azterketa eta balioztatze berri bat suposatu zuen, gizakiaren nolakotasuna, unibertsoan betetzen zuen leku berria, eta baita ezkutuko giza motibazioak ere kontuan hartzen dituena.

XX. mendearen lehen erdian, XVIII. bukaeran edo XIX. mendean abiaturiko joeren bukaera logiko moduan interpreta zitezkeen nolabait ere arte higikunde guztiak. Baina era berean, estilo eta adierazmolde guztien ukapen edo ezabatze moduan ere ikus zitezkeen, banakako hizkerak, pribatuak ia, erabiltzen baitziren haien ordez. Zentzu sakonagoan, bizitzaren esanahiaren berrazterketak egin ziren, gizarte aldaketa guztiz laster, zabal eta errotikakoei erantzun nahi zietenak ; hala sortu ziren forma artistiko eta literario guztiz berriak eta, zenbait kasutan, iraultzaileak.

Ez estatu gizonek ez erlijio buruzagiek, ezta zientzialariek ere, ezin sumatu zutenean nolakoa izan zitekeen zientziak zabaldutako unibertso berriaren ordena, artistek ere ezin egin zuten mundu berri baten formulazio poetikoa, Erdi Aroko kulturan Divina Commedia edo Chartreseko katedrala egin ziren bezala. Mende erdialdea arte,idazle, margolari, eskultore, arkitekto eta musikagileen ikusmoldeak eta estiloak esperimentalak eta nahasiak izan ziren maiz, eta Marcel Proust, James Joyce, Picasso, Le Corbusier, Debussy eta Schonberg-en ondoren, arte adierazpideak erabat aldatu ziren, Planck, Einstein, Heisenberg, Mendel eta Freuden ondoren zientziaren ikusmoldea guztiz bestelakotu zen bezalaxe.

Literatura eta arte adierazpideen aldaketak eragin zituzten guneak Europan egon ziren, baina Lehen Mundu gerra eta gero, Europako zibilizazioaren ondorengoak, Estatu Batuetan eta Latinameriketan bereziki, adierazmolde desberdinak osatzen hasi ziren, europarrekin lotura bazutenak, baina nortasun berezia ere ageri zutenak. Sobiet Batasunean berriz, Urriko Iraultzaren ondoren, esperientzia eta helburu iraultzaileek norabide berria eman zieten arteei.

Munduko beste lekuetan, Mendebaldeko kulturaren oldarkortasunaren kontrako erreakzio ugariak ekarri zituen adierazpide artistikoak ; alde batetik forma tradizionalak berpiztu ziren eta bestetik bide berriak bilatu nahi izan ziren nazio esperientzia berriak adierazteko.

Mendebaldean bereziki, baina baita bestelako kulturetan ere, eta gero eta gehiago, masa komunikazioaren teknologiak, masa hezkuntzarekin batera, giroa eta irakurlegoa aldatu zituen, eta herri artearen eta arte ederren arteko mugak ezabatu zituen. XX.. endeko bizimodu profanoak, denbora librearen gehitzeak eta aisiaren industrien zabalkundeak erlijioaren eremutik aldenduzuten arte adierazpena -hantxe zen sortua arteen parte handi bat-, aisiaren edo informazioaren eremuen aldera.

Gizarte egoera berriak, artisten jatorrizko klase sozialak zabalduz, artistak gizarteak duen lekuari eragin zion. Artistak betetzen zuen lekuak berak ere izan zuen eraginik osatzen ari ziren joeretan : gizarteko joera nagusietatik kanpora geratu ziren batzuk, Mendebaldean sarritan gertatu den bezala ; beste bazuek gizartearen aldaketan zuzenean parte hartu dute, Errusia eta Txinako gizarte iraultzaileetan eta kolonia ohietako higikunde nazionalistetan gertatu den bezala ; arte tradizionalaren zaindaria ere izan da, Japoniako no antzerkian adibidez. Gero eta gehiago, arteei emandako laguntza publikoaren mendeko izan da nolabait ere artista.

Mendearen erdialdean, edozein kulturatatik zetozela ere, asmo eta arazo bertsuak zituztela hasi ziren onartzen mundu osoko artistak. Gero eta gehiago, nazio sentimendua, hizkuntzen mugak eta gatazka politikoak gorabehera, artistek -eta bezeroek- besteen lana kontuan hartuz egin dute berea, lankidetzan jardun dute : nazioarteko zinemaldietan erakusten dira filmak eta mundu osoan proiektatzen ; Musikako Nazioarteko Jaialdiek herrialde askotan aurkezten dituzte musikagile berrien obrak ; sarritan egiten dira idazleen nazioarteko biltzarrak.

Alabaina, adierazpen artistikoa, eta literaturazkoa bereziki, oso ugaria da oro har, eta ezin dira joera guztiak behar bezalako sakontasunaz landu. Ildo nagusiak bakarrik aipatuko dira hemen beraz.

Mendebaldeko arte eta letren joerak

XX. mendearen hasieran, eta zenbait kasutan XIX.aren bukaeran, islatzen ziren jada arteetan industrializazioak ekarritako gizarte aldaketak eta zientziaren eta teknologiaren zabalkundeak sortutako ideia berriak.

Tradizio klasiko greko-erromatarra eta judu-kristaua, idazleei ordu arte formulazio nagusiak eskaini zizkiotenak, ez ziren jada bitarteko egokiak pentsamenduak adierazteko . XIX. mendeko espezieen jatorriari buruzko teoriak, dudan jarri zituen usadiozko moralaren oinarri ziren kontzientziaren eta bekatuaren kontzeptuak.

Tolstoiren Gerra eta bakea (1864-1869) eta Dostoievskiren Karamazov anaiak (1879) eleberrietan jadanik ageri ziren aberastasunaren eta pobretasunaren muturrak, latifundismo aristokratikoa, gizabanakoaren babes falta, arrazionalismoaren, Elizaren eta kristau anaitasunaren arteko gatazkak ; Tolstoik utzi egin zuen bere ohiko bizimodua pobreago bizitzeko, eta Berpizkundea obran (1899) ordena berria eta gizaki mota herri bat iragarri zituen.

Britainia Handian, idazle eta kritikari errealista batzuek -Thomas Hardy (1840- 1928), William Morris (1834-1896) eta John Ruskin (1819-1900)-, landa giroko gizartearen beheraldia, industria hirien itsusitasuna, eskulangintzen galera eta fabriketako langileen bizimodu gogorra erakutsi zuten xehetasunez. Burgesiaren tradizio errespetagarriak ezkutatzen zuena ezin gogorrago salatu zuten frantses eleberrigile errealistek, Flauberten Madame Bovary-tik aurrera.

Erroetarainoko astindua eman zion tradizio horri Henrik Ibsen norvegiarrak (1828- 1906), erdi mailako klasearen kritika zorrotza ziren drametan. Emile Zolak (1840-1902) marraztu zuen auzo pobreenetako bizimodua, eta orobat egin zuen Maxim Gorki errusiarrak (1868-1936). Langileen altxamendua izan zen Zolaren Germinal eleberriaren (1885) eta Gerhardt Hauptmann-en Ehuleak dramaren (1862-1946) gai nagusia.

Poesian, sentimenduaren deskribapen suharren ordez, sinboloa eta metafora herria erabiltzen zituen poesia trinkoago bat zabaldu zen, bizikizun baten sentipena zuzenean adierazteko helburuaz. Stephane Mallarme (1842-1898) eta Arthur Rimbaud (1854-1891) poeten lana erabakigarria izan zen horretan . Metafora hilak eta esanahi jakinak baztertuz, hizkuntza soiltzen saiatu zen Mallarme, hitzen musika hutsa lortu nahian.

Rimbaud-ren helburua berriz forma libreak eta asoziazio gaheak aurkitzea izan zen, barne gatazken kaosa osorik adierazteko.

Literaturak eta arteek oro har usadiozko moldeak hautsi zituztelarik, bi norabidenagusi bereizi ziren, hurrengo urteetako ibilbidea markatuko zutenak. Idazle askok arrazionaltasunaren bidea hartu zuen. G.B.

Shaw ingelesak (1856-1950) historia, ekonomia eta biologiazko azterketaz txertatu zituen aldaketa sozialari eta giza bilakaerari buruzko ideien garapenean ; filosofiarekiko interesak eszeptizismo erlijiosora eraman zuen Anatole France (1844-1922), eta izaki transzendenteen esku hartzerik gabeko giza aurreramenduan sinestera. Beste norabideak erromantizismoaren aldera egin zuen ; ildo horretatik sortu zen Art nouveau edo modernismoa, batez ere arkitekturan, dekorazioan eta margolaritzan nabarmendu zena. Literaturan ere izan zen antzeko joera bat, fantasiazko edo iraganeko mundura ihes egiten zuena, eta idazlea gizarte arruntarekin zerikusirik gabeko elitetzat hartzen zuena -Maurice Maeterlinck, 1862- 1949 ; Hugo von Hofmannsthal, 1870-1929 ; Stefan George, 1868-1932 ; Alain Fournier, 1886-1914 ; Ricarda Huch, 1864-1947-.Izadi jakintzak eta arrazionalismoa baztertu zituzten beste idazle batzuek, krisi edo eromenezko egoeretan, edo kultura primitiboetan aurkitu zituzten errealitate berriak.

Beren sustraietatik urrundutako gizonen emozioak zuzenean adierazten saiatu ziren -Joseph Conrad, 1854-1924-, senari jarraituz bilatu zuten bizitzaren berrikuntza -D.

H. Lawrence, 1885-1930-, edota Europaren zitalkeriak, gainbeherak edo eromenak berekin zekarren zapalkuntza adierazi zuten -Andre Gide, 1869-1951 ; Jacob Wassermann, 1873-1934; Gustav Meyrink, 1868- 1932 ; Franz Kafka, 1881-1924-.

Mende hasieran, aurreko garaietan bezala, literatura eta arteetako adierazpide guztien hartzaileak -liburu, margolan, musika klasikoarenak-, burgesiako kideak ziren ; burges kulturaz jantziek erosten zituzten artelanak, joaten ziren museoetara, irakurtzen zituzten liburuak eta aldizkariak.

Artistak eta idazleak ere oro har klase burgesean sortuak ziren.

Berrikuntza urteak

XX. mendeko lehen urteetan, 1905etik Lehen Mundu gerra bitartean batez ere, esperimentazioaren leherketa moduko bat izan zen arte guztietan. Urte haietan esploratu ziren XX. mendeko adierazmolde bereziak eman zituzten hastapen guztiak.

Lehen Mundu gerra arte, gizakiak bakearen eta aurrerapenaren aldeko mugimendu etengabe batean zuen fede urratuak, eta aldaketaren sentipenak, sarriago sortu izan zuten itxaropena etsipena baino Europa eta Ameriketako idazle eta artistengan.

Teknologiaren garapenak hasieran aurrerapena sendotuko zuela ematen zuen ; pentsatzen zen irits zitekeela gizakiak libre izango ziren bizi maila bat, arrazoia hobeto erabiliko zuena.

Idazleek-eta bizi ziren gizartea gertutik behatzen zutenean, argi ikusten zuten ordea nolako aldeak zeuden aberastasunaren eta pobretasunaren artean, eta arrakastak berak konformismoa, mekanizazioa, ondasunen zaletasuna, nekea eta sentsualtasuna ekarri ohi zituela. Bazirudien produkzioa eta makina zirela gurtzagai berriak, eta gizakiaren beharrak baino areago, merkatuaren erritmoak markatzen zituela denak, jabe, administradore eta langile. Artistak konturatzen hasi ziren zientzia eta teknologia ez zirela, azken finean, askatasunaren sortzaile, eta eraginkortasunak irudimena galarazten zuelakoan errebelatzen hasi ziren. Hala ere, antzerkigile batzuk, G.B. Shaw esaterako, eta baita zenbait eleberrigile ere, H.G.

Wells adibidez (1866-1946), optimista agertu ziren beren lanetan, haien ustez gizartearen kalteak konpontzeko gai izango baitzen gizona. Izan ere, iritzi hori oso hedatua zegoen garai hartan.

Aldaketak lasterragotu eta handiagotu ahala, gauzak okerragora zihoazelako eta irudimenaren egia nolabait ere sendotu beharra zegoelako kontzientzia zabaldu zen.

Europar artistak, nolanahi ere, zientzia esperimentalaren bidez aldatzen ari zen leku batean bizituak ziren XVII. mendeaz gero, eta aldakortasun gero eta handiagoa adierazteko bitarteko bila ibiliak. Ez baitzegoen jadanik estilo gidari bat, gotikoa, barrokoa edo drama heroikoa gidari izan ziren bezala.

XX. mendean, Planck eta Einsteinen aurkikuntzek zientzien iraultza are handiagoa ekarri zutenean, jendea ohartu zen mundua astin zezakeen gauza ikaragarri garrantzitsua gertatu zela, nahiz eta gauza hura zertan zen ezin adierazi. "Erlatibotasuna" ia gauza orori aplikatzen zitzaion kontzeptua bihurtu zen. Masa baino garrantzitsuagoak ziren Mugimendua eta indar lerroak. Denbora forma desberdin askotan erabili beharreko dimentsioa zen, eta forma horiek islatuko zituen hizkera egokia behar zen.Harreman psikologikoei zegokienez, J.J. Rousseau, W. Wordsworth eta F. Dostoievskiren bideari jarraitu zioten idazleek ; psikologia esperimentalak frogatu zuen haien ikusmoldea, alegia, zentzuen esperientziak ematen duela ezagutza, eta giroak jendearen jokaerari eragiten diola ; idazleen azterketa psikologikoek, bestalde, bultzada berri bat izan zuten Freuden saioekin, bizitzako lehen urteetan taxutzen dela gizakiaren egitura psikikoa frogatzen baitzuten, eta badela oinarrizko indar sortzaile bat, libidoa, eguneroko bizimoduan eta ametsetan sinboloen bidez adierazten dena.

Alabaina, denborotan ezin zen sortu bere garaiko iraultza zientifikoa eta humanistikoa osorik ulertuko zuen Leonardo da Vinci edo Goetherik. Intelektualek sumatzen zuten pentsamolde zientifikoaren eragina, baina, salbuespenak badiren arren, oso gutxik lantzen zuten zientzia "gogorra".

Zientziaren eragin nagusia beraz giro baten sortzea izan zen, ezagutza zientifikoaren aplikazio zuzena baino gehiago.

Idazleek, bizikizunaren muinari heldu nahi baitzioten, uko egin zioten erromantizismoari, haren lausotasunari ; era berean, baztertu egin zituzten errealismoa eta naturalismoa ere. Zentzuaren zirarrak, unean uneko sentipenak, modu berri batean adieraziko zituzten teknikak behar zituzten ; arreta gehiago jarri zuten amets eta aluzinazioetan mundu errealean baino. Bizikizunak deskribatu edo komentatu ez ezik, bizikizun horiek berregiten saiatu ziren kontakizunaren forma berrietan.

Poeta indartsu eta talentukoek, musikagile, margolari eta arkitekto gazteek, elkarteak osatzen zituzten, manifestuak idazten, artea elkarrekin egiten zuten. Burgesia mezprezatu egiten zuten, eta langileengan ez zuten erantzunik aurkitzen.

Askok nekeak zituzten entzun zitzaten, etabatzuek baita bizitzeko ere. Askoren aburuz, eraso egiten zitzaion irudimen sortzaileari, eta adierazpena berezko helburua bihurtu zuten. Egile nagusietako batzuek itxaropenik gabe ikusten zuten mundua.

Alabaina, gazteentzat aukerez betea zegoen giro hura, eta indartsu borrokatu ziren adierazpenaren eta onarpenaren alde. Erdi mailako klasea bera ere irekiago zegoen aldaketen aurrean, ahots berriak entzuteko prest, partez industria aurrerapenaren bultzadak eraginda, eta partez kide argienek biztanle masen miseria eta ezjakintasuna ikusi beste erremediorik ez zutelako.

Adierazpide berriak aurkitzeko eta errealitate maila berrietara heltzeko artistek eta idazleek egiten zituzten ahaleginak gizakiaren nolakotasunaren bi ikusmolde elkarren kontrakoren mende zeuden : ikusmolde arrazionalaren eta ikusmolde irrazionalaren mende. Bi ikusmolde horien arabera, guztiz modu desberdinean heltzen zioten bizitzari nahiz arteari.

Hala, urte horietan, zientziak eskaintzen zizkien tresnak beretuta, zientzialariaren ikusmolde objektiboa hartu zuten idazle batzuek, analisi psikologiko zehatzak aplikatu zituzten, eta usadiozko erakunde eta formak baino harantzago zihoan ordena bat adierazten saiatu ziren. Beste taldean, eskola askotako idazleek ukatu egiten zuten arrazionaltasunaren existentzia, edo irrazionaltasunak menderatua ikusten zuten. Bi irizpideek bizirik iraun zuten XX. mendeko adierazmoldeetan, elkarri eraginez, bata edo bestea nagusitzen zela. Artista handienek bi joerak bateratu zituzten, Bauhaus-ekoek adibidez.

Baina gehienetan zeinek bere bidea egin zuen, elkarri kontrajarrita. Arrazionaltasuna eta irrazionaltasuna, hortaz, urrunagoko lekuetara iritsi ziren : adimenaren eta irudimen zientifikoaren egitandi berrietaraino, eta gerraren eta beldurraren gogorkeria izugarrietaraino.

Gizarte burgesa, idazleek salatua

Esperimentazioko hamarraldi honetako artistak eta idazleak beren gizartearen barrena agerian jartzen saiatu ziren, konbentzioak apurtzen, eta esanahi funtsezkoenak aurkitzen. XIX. mendeko errealismotik aurrera eginez, idazleek bata bestearen ondoren egin zieten eraso gizarte burgesaren erakunde eta balio sustraituenei. Xehetasunez ikertu zituzten, errealitatearen interpretazio berrien bila, antzinako balioak, kontzeptuak eta bizitza deskribatzeko moduak, konbentzio hutsak zirelako ideiatik abiatuta. Gizakia osorik garatzeko, haien ustez, haren nolakotasun osoa adierazi beharra zegoen, baita sen biologikoa ere. Gizartea aztertuz, bi mundu ikusten zituzten, pobreena eta aberatsena ; eta konturatzen ziren gizarte industrialak, oparotasunaren eta pobretasunaren arazoa sortzeaz gainera, auzitan jartzen zituela aberatsenen bizi balioak. Kritikoki aztertu zituzten hortaz familia burgesa, gurasoen eta seme-alaben arteko harremanak, monogamia, prostituzioa, ogibideak, erlijioa, jabetasuna, emakumeak, masak. Xehetasunez agertu zuten industria hiri ilunen bizimodua (Arnold Bennett, 1867-1935) ; aberatsen zikoikeria salatu zuten, maitasuna eta irudimen sortzailea ulertzeko zuten ezintasuna (Thomas Mann, 1875-1955, eta haren Buddenbrooks, 1901) ; lurra lantzen duten nekazarien adorea erakutsi zuten (Knut Hamsun-en Lurreko fruituak, 1917), eta orobat fabriketako langileena, eta haien indarra (Gorkiren Ama, 1907).

Gogorren salatutako gai bat sexuaren gaineko tabuak izan ziren. XIX. mendean frantses kontaketa risquearen esparru itxia izan zena arreta gunea bihurtu zen XX.aren hasieran. Bide hori jorratu zuten Samuel Butler-ek (1835-1902), Frank Wedeking-ek (1864-1918) eta Arthur Schnitzler-ek (1862- 1931), eta batez ere, D. H. Lawrencek (1885- 1930) : haren Semeak eta maitaleak eleberriak (1913) berehalako arrakasta izan zuen.

Lawrencek sexuaren adierazpen positiboa bilatu zuen beti, eta haren ondoriozko askatasuna, bizitza osorik alda zezakeena, ez zuen aurkitu goi mailako jendearengan, langile jende xumearengan baizik.

Idazle eta artista batzuek, antropologiaren aurrerapenaren eraginpean, beren gizartea baztertu eta gizarte primitiboetan aurkitu uste izan zuten zibilizazioak galarazitako edertasuna eta bizitasuna : D. H.

Lawrenceren Suge lumaduna (1926) da joera horren erakusgarria. Beste zenbait idazleren aburuz -Gorki, Martin Andersen Nexo (1869-1954)-, Karl Marxen ildotik, gizakiaren patua gizartearena berarena da,eta indar saihetsezinen emaitza da gizartea bera. Henri Bergsonen ikusmoldea onartu zutenek -badela mundua bilakarazten duen indar bizi bat-, elan vital horren parte bezala ikusi zuten gizakia. Intelektual gehienen ustez kristau sintesia desegokia zen XX.. enderako ; izan ziren gutxi batzuk ordea, Paul Claudel frantsesa adibidez (1868-1954), tesi katolikoaren alde egin zutenak.

Usadiozko ikusmoldeak auzitan jartze honek artea bera gorestera bultzatu zituen maiz artistak, poetak bereziki : bertso librearekin saioak eginez, hizkuntzaren esanahi aukera berriak bilatu zituzten, bai apaingarri oro ezabatuz eta irudi zehatza igortzen duen hitza bilatuz, bai konparazio berriak eginez, sinbolo pribatuen gisara, eta hizkuntzazko esanahia baino areago efektu musikala bilatuz. Margolarientzat bezala, eleberrigile eta poeta sinbolisten iritziz, errealitatetarik ez baitago, pertzeptzioen interpretazioa baizik, eleberriaren edo poemaren forma dira errealitatea; horregatik, arte hutsaren bila abiatu ziren idazle hauek, hala Paul Valery (1871-1945), Marcel Proust (1871-1922), W. B. Yeats (1865-1939), Rainer Maria Rilke (1875-1926).

Alor desberdinetako artistek, artearen batasuna bultzatu nahian, elkarrekin ikertu zituzten arteen arteko harremanak. Musikagileek musika jarri zieten sinbolisten poemei, eta margolariek apaindu zituzten.

Pintore kubistek egin zituzten Diaghileven balleten dekorazioak. Baina publikoa, gerra arte oro har, XIX. mende bukaerako bera izan zen, eta artistak harekin zuen lotura, lehen bezala, diruan oinarritzen zen batez ere.

Mendebaldeko kulturaren krisia 1920ko hamarraldian

Lehen Mundu gerrarekin bukatu zen arteen esperimentazio garaia, eta era berean orduan desagertarazi zen mende hasierako itxaropena. Gerrak erroetaraino astindu zuen Europako gizartea, eta elkarrekin jardunak ziren artista taldeak hautsi zituen.

Ordu arte artearen erdigune nagusia Paris bazen ere, lehengo erakarmena galdu zuen pixkana-pixkana. Europako artistak kultura krisi larri batean murgilduta aurkitu ziren.

Mendebaldeko Europatik kanpora, Ameriketan bereziki, urte hauetan hasi ziren kultura kolonialismotik ateratzen independentzia politikoa aspaldi lortua zuten herrialde asko. Europako gerrak eta krisiak Ameriketako herrietan lehendik ere bazirenjoerak areagotu zituzten, beren lurraren, jendearen, tradizio historikoen eta nazio kultura sortu berrien adierazpenaren aldera . Sobiet Batasunean, berriz, iraultzatik sortutako gizarte berri bat eraikitzeko ahaleginetan, helburu horrexekin lan egin behar zuten idazleak eta artistak langiletzat hartu ziren, eta gizartearen ikusmolde marxistaleninistari jarraituz, errealismo sozialistaren hastapenak finkatu ziren.

Gerrak eta Urriko Iraultzak ekarri zuten aldaketa ikaragarriekin, gerra aurreko idazleen usadio zaharren kontrako erasoek, beren garaian gogorrak eta ausartak gertatu zirenak, leunagoak ziruditen orain, eta lehen baino askoz errazago onartu ziren arte forma berriak. Gerraren hasieran bertan agertu ziren gerraren kontrako protestak, Romain Rolland eleberrigilearenak adibidez (1866-1944). Gerraren ondorengo hamarraldian, lubakietako gerrako giza balioen suntsipena salatu zuten eleberri, drama eta poemak, besteak beste: aipagarriak dira Arnold Zweig-en Grischa sarjentuaren kasua (1927), eta Ernest Hemingway-ren Agur armei (1928) eleberriek.

Lehen Mundu gerraren ondorengo beheraldia gainditu gabe zegoela, 1930 eta 1940ko hamarraldietan, ekonomia kapitalisten krisiarekin, estatu totalitarioak agertzearekin eta Bigarren Mundu gerraren izugarrikeriekin, berriz ere bertan behera geratu ziren berrikuntza ahalegin guztiak.

Idazle eta artistek, langabezian, nazien izutik edo Espainiako eta Italiako diktaduretatik ihes, are eramangaitzagoa aurkitzen zuten bizi ziren gizartea, eta are bakartuago zebiltzan ; gero eta gehiago, erbesteratuenak ziren Europa Mendebaldeko artisten ahotsak. Bigarren Mundu gerraren bukaeran, oraindik ere kaos, bortxa eta eromen handiagoak ekarri zituen gerra nuklearraren mehatxuak.Mundu hura ikusirik, Spengler filosofoak Mendebaldearen gainbehera (1918- 1922) liburuan kaleratu zituen ideiak onetsi zituzten askok. Gerrako eleberriak idatzi zituzten, gerrari aintza oro kentzen ziotenak, eta giza duintasunaren kontrako eraso huts bezala agertzen zutenak. Hirietako bizimoduaren zatikatzea eta nahasmendua kritikatu zuten, eta masako produkzioak eta makinak eskulangintzak ezabatzen dituela salatu, langileak erritmo antinatural batean sartuz eta gizonak robotak bihurtuz ; gogor kritikatu zuten goi mailako klasearen sofistikazioa eta gizarte burges atseginzalea -A. Huxley, Chrome yellow (1921, Kromozko horia) ; Francois Mauriac, Therese Desqueiroux (1927)- ; ironiaz eta izumenez aztertu zuten zientziak eskaintzen zuen etorkizuna -A. Huxley, Bai mundu berria (1932)-. T.S Elioten adierazpidea beretu zuten poetek kulturaren gertalekua izendatzeko, The Waste Land (1922) : lur eremua, lur mortua. Thomas Mannek, Europako gizartearen eritasunaren erakustaldi klasikoan, tuberkulosoen erietxe bat hautatu zuen bere diagnostiko sinbolikoa egiteko, eta ingeniariaren irudi materialista erabili zuen etorkizuneko pertsonaia autoritarioa seinalatzeko (Mendi magikoa, 1922).

Egile askok sentitu zuten hedabideen mehatxua -irratia, zinema, telekomunikazioak,diskoak, prentsa-, gero eta publiko zabalagoa beretzen baitzuten, eta arte klasikoaren eta herrikoiaren muga ezabatzen.

Bat zetozen Ortega y Gasset espainiar filosofoak bere Jendetzaren iraultza (1929) liburuan agertutako ideiekin, eta pentsatzen zuten publikoaren zabaltzeak iraganeko eliteen zaletasunak eta arauak hondatu besterik ez zuela egingo.

Irtenbide bila

Noraezezko sentipen horrekin, gizarte gaixo batean zeudelako kontzientziarekin, eta masen mehatxupean, intelektualak ahaleginean saiatzen ziren bizitzaren zentzua bilatzen. Tradizio klasikoan, gizakiaren nortasunaren ikusmolde oso bat adierazi izan zuen beti artistak, zein leku betetzen zuen unibertsoan, eta zein gizarte balioren arabera moldatzen zuen bere patua. Garai honetan, bilaketa hori areagotu egin zen, norabide asko eta desberdinak hartuta.

Freudek sorturiko kontzeptuen zabalkundeak eragin erabakigarria izan zuen 1920ko hamarraldiko giro intelektualean, eta gizakiaren barne nolakotasunaren ikerketa sakona bultzatu zuen. Zenbaitek Freud baztertu zuen arren -D.H. Lawrencek adibidez-, eta baita intuizioaren ordez ikerketa zientifikoa erabiltzeko saio oro ere, artista eta idazle gehienek baliatu zituzten Freuden ideiak errealitatea sakontasun psikologikoetan bilatzeko, eta sexuaren eta sexuaren inguruko gaietara bideratu zituzten ikerketak. Izan ere, Freudek sexuaz zuen ikusmoldea, oinarrizko sen gisa, hitzaren zentzu fisikoak adierazten duena baino askoz zabalagoa da.

1920. urte aurreko obrek gizartearen alderdi ezkutuak agerian jarri zituzten, eta erakutsi zuten nola estaltzen zituen arazoak eta desirak prostituzioaren pean ; eraso egin zioten ezkontza konbentzionalari, eta familia burgesaren gezurrak eta barneko tentsioak erakutsi zituzten ; baina hori guztia gehiago zen azalpen soziala, nahiz eta sarritan esapide psikologikoekin apaintzen zen.

Freuden eraginpean berriz, eleberri, antzerki, baita margolaritza eta musika psikologikoak ere bizikizunen alderdirik sakonenetan bilatu zituzten azken eragileak, bereziki lehen haurtzaroko zapalkuntzak ekarritako frustrazioetan -memoria kolektiboak hornitutako arketipoetan edota Freuden dizipulu Jungen jarraitzaileek- Familiako gatazkak, aita-semearena bereziki, behin eta berriz ikertu zituzten "Ediporen konplexuaren arabera, kontakizun greko klasikora itzuliz, osagai modernoezhorniturik, Jean-Paul Sartrek adibidez (1905- 1980), edo modu modernoan aurkeztu zuten semearen amarenganako maitasuna eta aitak sorrarazten zion gorrotoa, Eugene O'Neill-ek adibidez (1888-1953).

J. Joycek (1882-1941) emakumearen eta gizonaren arteko harreman fisikoa xehetasunez deskribatu zuten idazle handienetako bat izan zen, sexuaren sena pertsonaien nortasun osoarekin lotuz. Proustek, Gidek (1869-1951), eta beste batzuek homosexualitatea ikertu zuten, ohiko gauza bihurtuz ordu arte tabu izandako gai baten trataera.

Dadaistek (1916) bizitzaren zentzurik eza adierazteko hautatu zuten taldearen izena bera. Andre Bretonek, dadaismoaren ondorengo higikunde surrealistaren buruzagiak (1896-1966), ondo ezagutzen zuen Freuden lana, eta literaturako teknikatzat hartu zuen psikoanalisia, irudien asoziazio automatikoan.

Eleberrigile batzuk hasi ziren, iragarleen zorroztasunaz eta irudimenez beterik, kulturen kontrasteak eta XIX. mendeko kolonien desegiteak ekarriko zuten giza trajedia ezin saihestekoa ikusten ; horren adibide dira Joseph Conraden Ilunbeen bihotzean ( l9O9), E.M. Forster-en (1879-1970) Indiarako bidea (1924), eta Andre Malrauxen (1901-1976) Errege bidea (1930). Malraux-ek berak jarraitu zuen Txinako borroka iraultzailearen lehen garaiak deskribatzen ditu Giza izatea-n (1933).

1930eko depresio ekonomikoak kapitalismoa itxuraz betiko jota utzi zuenean, eta estatu totalitarioen sorrerak askatasunak mehatxupean ipini zituenean, faxismoaren eta komunismoaren arteko hautapena zela irtenbide bakarra iritzi zuten artista askok.

Aurreneko aukera oso gutxik egin zuten, adostasunera behartu zituztenak alde batera utzita. Gehiagok egin zuten komunismoaren aldera, Ignazio Silone italiarrak (1900-1978) -Fontamara, 1930- eta Anna Seghers alemaniarrak (1900-1983) -Santa Barbarako arrantzaleen matxinada, 1928adibidez . Alemanian idazle eta kazetari asko altxatu ziren nazismoaren kontra, bai humanismoaren eta kulturaren etsaitzat hartzen zutelako, bai Hitlerren aginpideak erbestera behartu zitutelako. Haietako bat aipatzearren, nahiz eta austriarra izan, Stefan Zweig (1881-1943) gogoratuko dugu : gerra aurreko Vienako elite intelektualeko ordezkari ereduzkoa izanik, bere garaiko gertaerak islatzen zituzten eleberri historikoak idatzi zituen (Fouche, 1931). Lehenxeago aipatu den Anna Seghers-ek, Mexikon erbesteraturik Bigarren Mundu Gerran, kontzentrazio esparru bateko ihesaldiaren kontaketa hunkigarria argitaratu zuen (Zazpigarren gurutzea, 1947).

Komunismoa langile masengana hurbiltzeko bidea zen haren alde egin zutenentzat, klase ertaina baina benetakoago ikusten baitzituten langileena ; gainera, komunismoan aurkitzen zuten kapitalismo burgesaren ordezkoa, gizakiak bere kidekoekiko harreman hobeak lortuko zituena.

Idazle eta artista hauetako batzuek ordea atzera egin zuten Stalinen estatuko metodo polizialak ezagutu zirenean, Sobiet Batasuneko 1930eko hamarraldiko garbiketetan gizakia menderatzeko estatuaren beste makurkeria bat ikusi baitzuten. Horien artean aipa genitzake, beste askoren artean, Arthur Koestler (1905-1983), Ignazio Silone, Andre Gide.

Idazle batzuek tradiziora itzuli ziren erantzun bila, eta kultura aurrekarietan bilatu zituzten erroak. Zenbaiten kasuan, erlijiora itzultzea zekarren horrek. T.S. Eliot eta W. Auden poetek, aurrenekoaren "Lur eremu" hura alde batera utzita, eliza anglokatolikoan eta hari loturiko usadioetan aurkitu zuten bila zebiltzan zentzua. Jacques Maritain idazle frantsesa, katolikotasunera itzulirik, Erdi Aroko gizarte kristauaren balioen erakusle garrantzitsua izan zen.

Sustraien bilaketak herri kulturaren esploraziora eraman zituen beste idazle batzuk . Musikan izan zen batez ere garrantzitsua esplorazio hori ; aski da horretarako Bela Bartok gogoratzea. Baina idazle askorentzat, Frantzian batez ere, Greziako eta Erromako tradizio klasikoarekin berriz bat egitea suposatu zuen : horren agergarri dira Jean Giraudoux-en (1882-1944) Troiako gerra ez da gertatuko ( 1935), eta Andre Gideren Teseus (1936, Teseu, I. Sarasolak euskaratua). Thomas Mann, europar gizartearen disekzioa egin ondoren, Joseren kontaketa judura igaro zen, iraganaren ikerketa gaurko gizonaren bilaketa delakoan (Jose eta haren anaiak, 1934).

Filosofia eta eleberri existentzialista

Intelektualak norabide askotan bultzatu zituen esanahi bilaketak, Jainkoaren nahiz arrazoiaren fedea galdurik, hustasun eta absurdu sentipen batera eraman zituen asko eta asko. Halakoen iritziz, zuzen-zuzenean, engainurik gabe, existentziari aurre egitea zen jokabide zintzo bakarra.

Ikusmolde hori filosofian oinarritzen zen batez ere, S. Kierkegaard-engandik hasita, F. Nietzsehe eta M. Heidegger-engandik igaroz. Ildo horretatik, Franz Kalkak aurrena eta Jean-Paul Sartrek eta Albert Camusek (1913-1960) geroago, formulazio berriak bilatu zituzten, eta literatura existentzialistaren erakusle nagusiak bihurtu ziren. Kafkak Itxuraldaketa (1916) eta Auzia (1925) eleberrietan adierazi zuen hobekien existentziaren anbiguitatea. Kafkaren existentzialismoa eztabaidagarria da hala ere -haren obra guztiz hermetikoa baita, eta, horrexegatik, guztiz irekia-, baina ez Sartre eta Camusena . Sartreren ustez, gizakia berak izan nahi duena da, erantzulea, eta bere izaera ulertu eta onartu behar du (1913-1960), iruzurrei ihes eginez. Ideia horiek sistematikoki formulatu zituen Izatea eta ezereza saioan (1943), eta eleberri sail batean adierazi, Goragalea-tik (1938) aurrera. Camusen ustez -Kafkaren eraginpean-, gizakiaren egoera absurdua da, eta matxinada da absurdu horretan zilegi den jokamolde bakarra.

Xehetasunez aztertu zituen bere eleberrietan ikara, heriotza, tirania, adostasuna.

Bizitzaren ikusmolde hau aski zabala izan zen XX. mendearen erdialdeko Europako idazle askorengan, Frantzian eta Alemanian bereziki. "Konpromisoa" proposatzen zuten existentziari zentzua emateko, eta idazlearen konpromiso hori ondo zehaztu ez zen arren, indarra eta adorea ematen zien gerraren izugarrikerietatik eta kontzentrazio esparruetatik bizirik atera zirenei, eta hori guztia, eta haien eragileak ezagututa, bizitzen jarraitu behar zutenei.

Idazle batzuk existentziaren nahasmenduak kezkatzen zituen artean, beste batzuk haren gehiegizko ordenaz arduratzen ziren.

G. Orwell-ek (1903-1950) bere 1984 eleberrian (1949), mundu guztiz autoritario bat deskribatu zuen, gizakiaren askatasuna ezabatua daukana. Izan ere, britainiar intelektualek ez zuten Europako gainerakoek bezala existentzialismoa beretu, ezta haien irrazionaltasuna eta nihilismoa ere. Virginia Woolf (1882-1941) bezalako idazle batzuek maite zuten beren giroa : bizitza sentipen nahasien multzo bat bezala ikusten zuen arren, maitasunez deskribatu zituen hark Londreseko autobus gorriak eta kale jendez beteak.

Hizkera poetikoaren inguruko ikerketak

Poesia XX. mendean ez da aurreko mendeetan bezain garranzitsua izan, batez ere lirikoa izan baita, bakarka irakurtzekoa -eta isilka-, eta gero eta bereziagoa egin da, gutxiengo batentzat esanguratsua. Poeta gazteek Yeats (1865-1939) miretsi zuten, poesiaren izpiritua bizirik gorde zuelako, eta bere musikaren magiaren bitartez poeta izateko adorea eman zielako. Esperimentu asko egin zuten irudi, kadentzia eta erritmoetan, eta poesiaren eremua zabaldu zuten errealitatearen zentzu aldakorra irudimenez adierazteko ahaleginean.

Forma hutsaren poetek, gauzei buruz zuten kontzientziaren prozesua bera ikertu nahi baitzuten, muturreraino eraman zuten gizabanakoaren sentipenaren ikerketa, XIX.. ende hasierako erromantiko iraultzaileek jada hasi zutena. Oso poeta desberdinek heldu zioten bide horri, adibide baterako Valery intelektualak Frantzian eta Rainer Maria Rilke suharrak germaniar munduan.

Poeta hauek eta beste batzuek libratu zuten poesia usadiozko bertso alexandrino, bertso aske heroiko eta herri kantatik.

Zeinek bere hizkuntzan, antzinako doinu greko eta latinoak berriztatu zituen, edota Berpizkundearen aurreko idazleen forma poetikoak. Bertso askea erabili zuten, umore aldaketa lasterrak, irudi edo mugimendubaten xehetasun txikia eskaintzeko.

Usadiozko formak erabili zituztenean -Valeryk Parka gaztean (1912) edo Rilkek Orfeori Sonetoak-en-, - halako metafora freskoak erabili zituzten, hain eten eta e- rritmo desberdinak, non doinu guztiz berriak lortu baitzituzten, eta XX. mendeari zegokion moduan komunikatu zuten unibertsaltasuna .

Sinbolismoa da mende hasierako poesia eskola nagusia. Mallarme-rengandik hasita, hizkuntza esanahi diskurtsibotik libratzen ahalegindu ziren sinbolistak, eta musika balitz bezala erabiltzen. Bizitzaren une bereziak interesatzen zitzaizkien, gizabanakoarentzat bakarrak diren une horiek, kanpoko irudiez baino gehiagoz osatuak ; hortaz, sinbolo, ikur berriak bilatu zituzten une haiek adierazteko. Usadiozko sinboloak ez ziren jada baliagarriak, lehengoarekiko adostasuna adierazten baitzuten.

Sinbolistek, izan ere, arazoak zituzten hizkuntzarekin, sinbolo berriak baina indartsuak behar baitzituzten beren adierazpiderako . Yeatsek esana da gizon bakoitzak bere sinboloa behar duela. Hark "Gurpil handia" erabili zuen, Ikuspen bat liburuan (1926) agertu zuen bezala. Rilkeren sinboloak berriz iturri askotatik hartuak dira : izadia, arteak, Bibliaren tradizioa, mito klasikoa (Orfeo bereziki). Alemanian ezezagunak ziren indar eta dotoretasunez idatzi zuen, ñabardura berriez hornitutako hizkera erabiliz.

Idazle frantsesek Rilkeren sakontasuna miretsi zuten; Rilkek berak itzuli zuen Valeryren poesia. Estatu Batuetara eta Errusiaraere zabaldu zen haren eragina. Valeryk, Kreazioa unibertsoaren akats bezala ikusten baitzuen -batasunaren perfekzioaren nahaslea-, garbitasunezko sinboloak hautatu zituen: Apolo, eguzki distiratsua, akats hura ahantzarazten duena ; eguerdiko itsaso argitsua ; diamantea, argi iturri perfektoa.

Sormenaren indarraren iturri ilunak, basoa, zuhaitzak, Pitonisaren bidez adierazi zituen.

Sinbolo horiek heraz bereziak ziren idazle bakoitzaren kasuan, eta jendearentzat oro har ez zuten esanahi berezirik ; hortaz, oso irakurle talde mugatu batentzat idazten zuten forma hutsaren poeta hauek.

Baziren nolanahi ere borroka sozialerako edo nazio bizimodurako ikur herrien bila zebiltzan poetak ere. Federico Garcia Lorca espainiarrak adibidez (1898-1936) herri kantagintzaren eta espainiar antzerki klasikoaren moldeak erabili zituen baserritar xumearen gizatasunari adierazpide modernoa emateko.

Mendebaldeko Europatik kanpora oraindik bizirik zegoela erakutsi zuen gizabanakoaren poesiak. Estatu Batuetan, Robert Frost-ek (1874-1963) eguneroko bizimoduan aurkitu zituen bere irudiak eta sinboloak . Indiatik Rabindranath Tagoreren ahotsa heldu zen, oso irakurria Europan eta Estatu Batuetan ; bere Ekialdeko heziketaren berezitasuna erantsi zion Mendebaldeko poesiari. Sobiet Batasunean Boris Pasternak poeta lirikoak (1890-1960) -Rilkeri eskaini zion bere autobiografia-, gogor egin zuen gizabanakoaren sormenaren alde, eta hura bizirik eduki beharra azpimarratu zuen, egitura soziala eta politikoa edozein izanik ere. Biziki estimatu zuten Errusian Pasternak-en poesia, nahiz eta zentsurak debekatu zuen DoktorZhivago eleberria (1957).

Handik kanpora ordea arrakasta izugarria izan zuen.

Baina Mendebaldeko kultura urbanoetan ez zegoen poetak herriari mintza zitezkeen hizkuntzarik. Baita idazleak herriaren hizkera mintzatura hurbiltzen saiatzen zirenean ere, oso irakurle gutxik menderatzen zuten tradiziozko literatura hizkuntza.

Gizarte industrializatuaren espezializazioek hiztegi bereziak sortu zituzten ; industriek, ogibideek eta jakintzaren alor desberdinek zeinek bere hizkuntza zuen, eta hain zen espezializatua non ulertezina gertatzen baitzen jende gehien-gehienarentzat. Hizkera espezializatu horiek metaforaz beteak zeuden, baina poeta batentzat metafora haiek ez zuten freskotasunik, eta sailkapenak baino ez zituzten iradokitzen.

Erabilera arrunteko hizkerak ere bizitasuna galdu zuen. Hizkuntza bitxi bat sortu zen, sustrairik gabeko hiritar urbanoek erabiltzen zuten nahasketa. Orobat jasan zuen hedabideen eta eskola bateratuaren eragina, eta horrek berdindu eta bizitasuna galarazi zion.

Antzerkiaren birsortzea

Europan eta Estatu Batuetan, alde batetik gerraren gorabeheren mende garatu zen antzerkia -edota egin zuen behera-, eta bestetik zinema, irratia eta telebistarekin konkurrentzian. Zenbait unetan konpainia ibiltariak sortu ziren, antzerkia hiriburu handietatik oso urruti eraman zutenak. Errusian, Urriko Iraultzaren aurretik egin zen antzerkiaren iraultza, eta era horretan mundu berri baten interpretaziorako tresna ahaltsua bihurtu zen.

Drama serioak, egitura eta modu egokiz adierazita, antzerki komertzialarekin borrokatu beharra zeukan. Kalitatezko antzerkia lantzeko helburuaz, antzeztoki berri asko eraiki zen : Moskuko Arte Antzokia (1898), Berlingo Deutsches Theater (1905), Dublingo Abbey Theatre (1904), Pariseko Vieux-Colombier (1913), Londreseko Court Theatre (1904), New Yorkeko Provincetown Theater (1916), eta Washingtongo Square Players (1911). Leku askotako zale taldeetatik sortu ziren antzezle eta ideia berriak. Zuzendari batzuek arte dramatikoko eskolak sortu zituzten, sinetsirik heziketa hoberenarekin dagoela lotua dibertsio hoberena.

Lehen Mundu gerra arte errealista izan zen oro har antzerkia, Ibsenen eta errusiar antzerkiaren modura, eta Txekhoven eta hasierako Shawren lanak eskaintzen ziren batez ere. 1920ko hamarraldian, saio ausartak egin ziren sinbolismoaren, espresionismoaren eta konstruktibismoaren ildotik ; horrekin batera, subkontzientearen eta mitoen esplorazioa egin zen -Eugene O'Neill-en obretan bezala-, eta propaganda bakezalerako erabili zuten Ernst Toller alemanak (1893-1939) eta Sobiet Batasuneko masa antzerkiak. 1930eko hamarraldian, antzerki politikoa eta gerraren kontrakoa egin zen batez ere, gizarte higikunde zabalak interpretatzeko modu berriak eskainiz eta ikusleei eskaera berriak eginez.

Mende hasieran, antzerkiek eskaintzen zituzten emanaldiak bideratu zituzten obra handi batzuk izan ziren. Ibsenen dramak Europa osoan antzezten ziren ; Txekhov-en obrek, beren zorroztasun psikologikoaz eta erdi mailako klasearen frustrazioen alderdi komikoak erakutsiz, Moskuko Arte Antzokiko Stanlislavskyren estilo berezia finkatu zuten. Shawren lanak izan ziren Ingalaterrako antzerki modernoan nagusi, bere eztabaidako obrekin, zeinetan ideiak indar dramatikoak baitiren, eta agerian jartzen dituzten moraltasun konbentzionalaren alderdi ezkutuenak.

Konstantin Stanislavsky, errusiar antzezle, antzerki zuzendari eta teorialaria (1863- 1938) Moskuko Arte Antzokiaren sortzaileetakobat izan zen (1898), Urriko Iraultza baino lehen. Aktoreak prestatzeko eta trebatzeko metodo bat sortu zuen -antzezleentzako ariketa berezietan oinarritua batez ere-, XX. mendeko antzerkigintza eraberritu zuena. Bikaintasunaren ikur izan zen, eta haren metodoak oso eragin zabala izan zuen Europan eta Ameriketan, 1950eko hamarraldiraino. Iraultzaren ondoren sobietar egitasmoak eta garaipenak eraman zituen Stanislavskyk antzerkira. Bereziki arduratu zen gazteriaz, hark sortu behar baitzuen kultura berria, eta ikasketak antolatu zituen gazte jendea prestatzeko.

1920tik aurrera zuzendari antzerkia indartu zen, gutxi gorabehera 1950eko hamarraldia arte. Izan ere, obra espresionistak, O'Neillenak eta Pirandellorenak adibidez, egokiak ziren zuzendarien esperimentuetarako . O'Neillen pertsonaiek Brown Jainko Handia obran (1920) mozorroak janzten eta eranzten zituzten, haien artean harreman berriak sortu ahala. Luigi Pirandellok (1867- 1936) bere Sei pertsonaia egile baten bila obrarekin (1921) norberaren barne errealitatea besteari agertzeko ezintasuna eraman zuen antzeztokira. Alabaina, aski zaila izan zen idazle hauen eta zuzendarien arteko harremana, eta era honetako obrak ez ziren antzokietan inoiz nagusitu.

Antzerki espresionistak Alemanian hartu zuen indarra, Max Reinhardt-en Deutsches Theater-en bereziki, Berlinen. Haren errepertorioak munduko antzerki literatura osoa hartu zuen, klasikoa nahiz modernoa.

Besteren artean, August Strindberg-en (1849-1943) obrak antzeztu ziren bertan, eta Frank Wedekind-enak (1864-1918). Max Reinhardt-ek baliabide tekniko berri guztiak erabili zituen, antzezleku birakariak, itzal espresionistak sortzen zituzten argiak, antzezle masak edota ikusleengandik ateratako talde txikiak. 1933an Estatu Batuetara erbesteratu zen, eta zinemarako egokitu zuen han Shakespeareren Udako gau bateko ametsa (1935). Eragin handia izan zuen hamarraldi osoan.

1930eko hamarraldi horretan bertan, Bigarren Mundu Gerra zetorrela gero eta argiago igartzen zenean, antzerki klase berri bat sortu zen Europako Mendebaldean, oraindik ere usadiozko moldeetatik gehiago urruntzen zena. Bertolt Brecht-en (1898- 1956) antzerki "epikoaren" helburua ez zen ikusleak liluratzea edo katarsia eragitea, aitzitik, gizartearen aurrean jarrera zientifiko modernoa indartzea zen, eta ikusle arruntari egoera horren berri ematea. Usadiozko teknikak eta baliabideak apurtu zituen, eta era guztietako adierazpideak baliatu zituen -hizkuntza, musika, dantza, pantomima...- errealismoa eta irudimen poetikoa bateratzen zituzten obrak sortzeko . Laissezfaireri buruz egindako kritika, Lau soseko opera (1928), Kurt Weillen partitura duena, Europako erdialdeko komedia musikal nagusia izan zen garai batean, eta urteak egin zituen New York-en 1950eko hamarraldian.

Bigarren Mundu Gerraren ondoren, antzerkiak uko egin zion ikusleak hezitzeari, eta drama poetikoa berpiztu zen aldi batez Ingalaterra, Fantzia eta Estatu Batuetan. Oro har, hiriburu handietan bakarrik egiten zen antzerkigintza esperimentala. Antzezleku txikietan aurreko esperimentuak berritu ziren, eta izan ziren gazte errebeldeen obra erromantiko batzuk ere ; orobat egin ziren antzezlan existentzialistak (Sartre, Les Mouches, 1943 ; Camus, Caligula, 1943). 1950etik aurrera, bizilekua (eta hizkuntza) Frantzian hartua zuten bi atzerritarrek, Eugene Ionesco errumaniarrak eta Samuel Beckett irlandarrak, hankaz gora jarri zuten frantses antzerkigintza. Antzerki existentzialista mezu-emailearen ondoren, Ionescoren (1912-1994) eta Becketten (1906-1989) absurduaren antzerkia etorri zen, beste bi atzerritarrek, A. Adamov armeniarrak (1908- 1970) eta F. Arrabal espainiarrak (1932) osatuko zuen bidea urratuz. Antzerki hori ordea, Frantzian aldi batez arrakasta handia izan zuen arren, ez zen askorik zabaldu . Esanguratsua da Shaw-ren Barbara komandantea (1905) zinemara eraman izana, Shaw bera zela zuzendari kide 1941. urtean.

Izan ere, zinemarekin konkurrentzia gogorrean ari baitzen antzerkia, eta halaxe jarraitzen du gaur egun ere.