Izadi Jakintza»Izadi jakintza

Paleontologia

Fosilak aztertzen dituen zientzia da Paleontologia, eta ikuspegi askotatik burutzen du eginkizun hori, fosil horiek bizi izan ziren ingurunearekin izan zitzaketen harremanak bilatu eta denborazko ordena egokian ezartzen saiatuz. Paleontologiak badu zerikusia Biologiarekin eta Geologiarekin, eta aurrenekoarekin harreman gehiago badu ere, geologia lanetan laguntza handia izaten da, fosilek estratuen datazioa zehazten laguntzen baitu.Paleontologia hitza (antzinako izakien zientzia, etimologiaren arabera) De Blainville-k erabili zuen lehen aldiz (1825); fosilak aztergai dituen zientziari dagokio, hots, Lurrean beste aroetan bizi izan ziren organismoak edo haien jardureraren aztarnak aztertzen ditu hainbat aldetatik, bizi izan ziren ingurunearekin izan zitzaketen harremanak bilatu eta denborazko ordena egokian ezartzen saiatzen dela. Hori dela eta, ez da zientzia deskribatzaile soila, zeren iraganeko izaki bizien ezagupen anitzez sakonagoa lortzea baitu xedea, bai izaki haien bizieraz, bizi izan zireneko giroaz, haien desagerpenaren arrazoiez, etab.

Horrek guztiak erakusten du zenbaterainoko konplexutasuna izan dezakeen paleontologiak Halaber, mundu biologikoaren aldaketa orokorraren ikerketaz arduratzen da Paleontologia.

Biologiaren eta Geologiaren arteko zientzia da, bietatik duena, eta horretan datza bere orijinaltasuna. Izaera hori dela eta, iraganean Biologiaren edota Geologiaren adartzat hartu izan bada ere, zientzia ongi finkatua eta autonomoa da; adjektibo hori du, hain zuzen, egokiena, metodologia berezia eta berezko doktrina duelako. Haren osagai historikoak, iraganaren ikerketa den aldetik, honako hau esanarazi zion Gaudryri: ?Izadiaren Historia, Paleontologiaren aurkikuntzei esker, Historia da hitzaren zentzu jatorrenean?.

Zientzia honen ardatz nagusia fosilak dira, hau da, jalkin harrien zati gisa gaur arte iraun duten organismoen (edo haien ihardueraren) hondarrak. Hondakin horien eta organismoak bizi zatezkeen giroen interpretazioa, egun ezagutzen direnen argitan egiten da eta, hortaz, zientzia deduktiboa da, fosiletan antzemandako ezaugarri anatomiko eta morfologikoen analisi prozesua jarraitzen duena eta egungo Zoologiak eta Botanikak ekarritako datuen arabera interpretatzen duena; eta aldi berean sintetikoa ere bada, lorturiko datuakintegratzen baititu organismo fosila ezagutu arte.

Paleontologiaren muina taxonomia da, hau da, fosilak eta animaliak taxon izeneko talde ordenatu eta naturaletan sailkatzea.

Taxon horiek hierarkia mailatan ordenatzen dira, taldeen arteko erlazioak argi ikusi eta eboluzio ikuspegia argi hauteman ahal izango den modua, halakorik ziurta daitekeen neurrian.

Historia

Antzina antzinatik fosilak gauza deigarria gertatu zitzaizkion gizakiari, animalia ezagunen eitea sumatzen baitzien; fosil asko kuttun gisa erabili zituzten, hainbesteraino non aski maiz gertatzen baita historiaurreko hilobietan horrelakoak aurkitzea. Are bilduma txikiak ere aurkitu izan dira zenbait hobitan.Antzinate klasikoa arte (K.a. VI. mendea) ez da aurkitzen horien jatorriaren interpretazio gutxi-asko egokirik. Hala, Ovidio, Estrabon edo Herodotok gaia honi buruzko oharrak utzi dituzte; besteren artean lehorra lehenagoko garaietan itsasoak estali ote zuen susmoa azaltzen dute, gertaera horren lekuko maskorrak geratu geratu direlarik. Idatzihorien ondoan, beste zenbait harrigarri gertatzen zaigu, hala nola hain ezagunak diren Nummulites izenekoak piramideak eraiki zituzten langileen janari hondarrak ote zirelakoa ?harri bihurturiko lentejak, hain juxtu?. Ehunda urtetan, fosilen inguruko usteak era askotakoak eta guztiz xelebreak izan dira. Batzurentzat ludus naturae edo naturaren jolasak ziren, izadia berez imitatzen saiatzen ziren harriak, lurraren berezko sorkariak, besterentzat uholde unibertsalaren edo erraldoi mitologikoen hondarrak, munstro fantastikoak edota, besterik gabe, zerutik erortzen ziren zerak. Zenbaiten ustetan, ordea, deabruaren asmakariak ziren haiek, Kreatzaileak gizonak nahasteko moldatzen uzten zizkionak.

X. mendean, Ibn Sina (Abizena) arabiar medikuak misteriozko indar kreatzaile edo vis plastica bat aipatzen zuen; Ibn Sinaren arabera indar horrek harriei forma ematen zien baina ez zen iristen bizitza ematera.

Mendetan zehar, lur eremu jakin batzuetan fosilak sortzeko gai den gauza ezezagun bat ?vis formativa, spiritus lapidificus, materia pinguis? zegoelako ustea izan zen nagusi.

Paleontologia jakintza Cuvier-ek sortu zuen XIX. mendean. Funtsean ornodunen azterketak egiten zituen eta lan sakonak egin zituen fosilei buruz. Koerlazioen lege ezaguna proposatu zuen. Lege horren arabera gorputzaren atalen artean harreman zehatzak daude, halako eran non organo bakar batean ezin den aldaketarik izan, baldin eta gainerako organoetan ez bada beste horrenbesteko aldaketarik gertatzen; horri esker, animalia baten atal bat ezagututa, animalia osoa ezagutzera irits daiteke: ?Izaki organiko bakoitza multzo oso bat da eta bere zatiak elkarren osagarri dira, bakoitzak gainerako guztiak mugatzen eta baldintzatzen dituela, eta, hortaz, edozein pusketatik zein animalia den antzeman daiteke; azken finean hezur zati bat nahikoa da animalia hori zein den ezagutzeko?.

Adarrak

Paleontologiak biologia zientziekin harreman estuak dituenez, iraganeko izaki bizien alderdi asko argitzen saiatzen da, hala nola haien jatorria, ingurugiroa, biziera, banaketa geografikoa, iraupena, desagertzea, filogenia, anatomia eta sistematika. Fosilak eta fosil horiek aurkitu diren ingurunea aztertzeak iraganeko bizitzari buruzko berri asko ematen du.

Bereizketa bat egin daiteke izaera orokorra edo interpretaziozkoa duen Paleontologiaren eta Paleontologiaren ikerketa-adar multzoaren artean. Ikerketa adarren artean aipatzekoak dira: Tafonomia, fosilizazio prozesua eta aztarnategiak ikertzen dituena; Paleoekologia, iraganeko organismoen arteko erlazioez arduratzen dena; Paleobiogeografia, iraganeko izaki bizien banaketa geografikoa ukitzen duena; Paleontologia Ebolutiboa, iraganeko izakien arteko ahaidetasun loturak, eta gaurkoekikoak, aztertzen dituena, eta Paleontologia Estratigrafikoa, estratuen datazioaz arduratzen dena, oinarritzat Biokronologiak iraganeko gertakari biologikoei dagozkien eskala erlatiboak ezarri ondoren lorturiko informazioa duela.

Horrenbestez, geruza edo estratuen eduki fosilaren laguntzaz, gertaera geologikoen lotura aztertzea du helburua, eta Lurraren historiako une bakoitzari, eta ez besteri, dagokion animalia multzo bakar eta bereizi bat izatea da disziplina horren oinarria.

Denbora iragan ahala, fauna mota batzuen ordez beste batzuk azaldu ziren eta, hurrenez hurrengo fosil multzo bakoitza sedimentuak eratu zireneko bizitzaren lagina denez, fosil multzoak ere bereiz daitezke.

Deskripzio alderdi soilari doakionez, bi atal bereiz daiteke Paleontologian: Paleozoologia, animaliak aztertzen dituena, eta Paleobotanika, landareez arduratzen dena. Dena den, sail handi horietako zenbait ikerketa alorrek ezagutza sakona lortu dute, hainbesteraino non alor desberdinak bereiz baitaitezke aipatu diren alor zabal horien barruan ere. Hala, Mikropaleontologiaren gaia fosil mikroskopikoak edo mikrofosilak dira; Palinologiak landareen polen eta esporen azterket aegiten du (balio handiko informazioa izaten da, hain zuzen, antzinako aroetako komunitate botanikoak zehazteko orduan); Paleoiknologiak bizi izan ziren izakien portaera ikertzen du, haiek beren funtzioetan utzitako aztarnen bidez, eta aztarna motei erreparatzen die, etab., etab.

Aplikazioak

Zientzia honen xedeak era askotakoak dira; xede horien artean bereiz daitezke, alde batetik, zientifiko soilak eta beste era batekoak, bestetik. Lehenengoetakoak dira, besteren artean: bizitzaren antzinako formen ezagutzea, izaki moten eboluzioaren ikerketa, iraganeko aroei dagozkien giroak berregitea eta orduan bizi ziren izakien arteko harremanak eta zegozkien giroak ikertzea (Paleoekologia). Eta bigarrenekoen artean, estratuen kronologia erlatiboa zehaztea edo elkarretatik urrun diren eremuetako estratuak elkarrekiko erlazioan jartzea.

Paleontologiak gaur egun desagerturik dauden izakiak behinola bizi izan zirela egiaztatzen du eta izaki mota horien eboluzioa ezagutzeko eta frogatzeko bidea ematen du. Aldi berean, iraganean organismoek zuten banaketaren ikerketaren bidez, gaur egungo Biogeografia ulertzen laguntzen du, eta egungo banaketa argitzeko lagungarri diren faktore historioak ezagutzeko bide ematen du.

Geologiaren ikerketa adar batzuk ere datu paleontologikoetan oinarritzen dira, lehen ere aipatu den Paleontologia Estratigrafikoa, adibidez. Izan ere, estratuak bata bestetikbereiz zitezkeenez, zeuzkaten fosilen bidez ezagut zitezkeela ohartzean ezarri ziren horren oinarriak. Fauna fosilen segida dela eta, denbora geologikoa denbora bitarte desberdinak hartzen dituzten banakoetan banatu ahal izan da. Ez dago oraino geruzak edo estratuak datatzeko prozedura hoberik, estratu horiek dauzkaten fosiletan oinarritzen direnak baino.

Petrolio aztarnategien ikerketak datu mikropaleontologikoen euskarria izan du, zeren eta geruza jakinetan petrolioa agertzea zenbait fosil motaren agerpenarekin erlazionaturik baitago beti.

Oinarrizko printzipioak

Aktualismo biologikoa: printzipio honen arabera, fosilek ordezkatzen dituzten organismoak bizi zireneko lege biologikoak eta egun bizi direnen gainean agintzen dutenak lege berak dira: izaki haiek premia eta muga berak zituzten fisiologiari dagokionez (arnasketa, elikadura, iraizketa, etab.), bai eta antolaketa berdintsua eta baliokidea ere. Esaterako, koralezko arrezife fosilak aurkitzen baditugu, pentsa genezake bizirik zeudenean osatutako koralek egungoen eskakizun berdintsuak zituztela uretako sakonerari, tenperaturari, gazitasunari eta argitasunari dagokienez, giro tropikal batean, sakonera gutxiko ur ongi argituetan bizi zirela alegia.

? Anatomia konparatua: fosilen anatomia egungo formekin edo lehendik ezagunak diren beste fosil batzurekin konparatzeak fosilen arteko antza hautematen eta fosilak ezagutzen laguntzen du, baita zati edo hondarrak osorik ez badira ere. Printzipio honek organismoen arteko desberdintasunak eta kidetasunak zehazteko bide ematen du. Horri dagokionez, egun baliokiderik ez duten organismo fosilek berebiziko zailtasuna dute eta, halako kasuetan, antzekoorganismoekin konparatzen dira, hau da, antzeko ezaugarri morfologiko eta anatomikoak dituztenekin. (1. Irudia)? Koerlazio organikoa: prinzipio honek izaki bizi baten atalen artean koerlazioa dagoela esaten du, halako eran non animalia baten ataletako bat, besterik gabe, aurkitzen denean animalia ezagutu ez ezik, osatzen zuten atalen itxura ere ondoriozta baitaiteke.

Bi printzipio horietan oinarriturik, dinosauruak nolakoak ziren, azala eta atal bigunak nolakoak zituzten, berregiteko aukera ematen dute, eta haien elikadura mota ezagutzeko ere bat.

? Kronologia erlatiboa: sedimentu estratu edo geruzak bata bestearen gainean jarriak diren ordena jalki ziren ordena kronologikoari dagokio; antzinakoenak zutabearen behereneko lekuan aurkitzen dira (2. irudia).

Modu horretara, geruza batean aurkitu diren fosilak beheragoko geruzetan azaltzen direnak baino modernoagoak dira eta haren gainean daudenak baino antzinagokoak.