Gizarte jakintza»Gizarte gaiak
Munduaren
urbanizatzea.
Metropoli eta
hiri modernoak
Gure inguruan jenderik gehiena hirietan
bizi bada ere, ez da mundu osoan hala
gertatzen eta nahiko berria den gertakaria
da gainera hori. Hirien dinamikak lotura
estua du kontinente bakoitzaren egoera
sozioekonomikoarekin eta alde handiak
daude planetako eremu batzuen eta besteen
artean. Urbanizatze maila, hirietan eta
inguru urbanoetan bizi diren biztanleen
ehunekoa neurtuta ateratzen dena, oso
desberdina da kontinente batzuetatik besteetara.
Eta hori, gizataldeen ezaugarri sozial
eta ekonomikoen eta inguruaren ezaugarrien
arabera gizonak lurraldea okupatzeko
dituen eredu desberdinen ondorioa
da. Hala ere mundu mailako aurreikuspenek
erakusten dute hirietan biziko den biztanleen
ehunekoa gero eta handiagoa izango
dela. 1960. urtean 1.000 milioi pertsona
inguru bizi ziren hiri inguruetan, 1985ean,
berriz, 2.000 milioi ziren hirietan bizi zirenak,
eta Nazio Batuetako biztanleriarentzako
Fondoaren arabera, 2025. urtean
5.100 milioi arima biziko da hiriguneetan.
Joera honek indar berezia izango du, gainera,
hirugarren munduko deituriko herrialdeetan.Neurri ertaineko hirien ordez, gero eta
ugariagoak dira hiri-aglomerazioak, eta
hauek neurri jakin bat iristen dutenean, lurralde
mailan garrantzitsuak direnean eta
oso integratuak daudenean, metropoli kategorian
sartu ohi dira. Neurriz handitze
honek, askotan, ez du ekartzen hiri kudeaketarako
beharrezko diren bitartekoen
eta azpiegituren hazkundea, eta eragozpen
handiak sortzen ditu horrek antolaketa eta
kudeaketa lanei dagokienez. Hori guztia
dela eta, gero eta sarriago aipatu ohi da
metropoli handiak luzarora eutsi ezintasuna.
Hirien sorrera
Historikoki, jendeztatze moduek bilakaera
bat izan dute, gizataldeek ezagutu
dituzten aldaketa sozial, ekonomiko eta
ingurunearekikoei egokituz joan baitira.
Munduko lehen biztanleak talde txikietan
bizi ziren, haitzuloetan edo harkaitzen babesean,
eta nomadak ziren askotan, eta
beraz, ez zuten bizitoki iraunkorrik. Nekazaritzaren
eta abeltzaintzaren garapenari
esker nomada izateari utziko dio gizonak
eta bizileku iraunkorrak izango ditu handik
aurrera.
Garrantzizko lehen hiriak boteregune
izateko sortzen dira, gizakien historiako
lehen inperioetako, asiriarren eta sumeriarren
inperioetako, agintariak eta funtzionarioak
bizi diren tokiak dira hain zuzen hiri
horiek. Hiriak, gainera, salerosketa zentru
bihurtzen dira, eta bertan, trukea eginez
edo txanponak erabiliz, saldu eta erosi egiten
da. Hala, politikari eta burokraziari dagokienez
betetzen dituen funtzioez gainera,
salerosketa zentru izatearena ere betetzen
du, eta bertan inguruko nekazariek
ekoiztutako salgaiak trukatzen dira, nekazaritzako
eta abeltzaintzako ekoizkinak
batik bat. Horrela, hiriak sendotu egiten
dira, zibilizazio hauen eredu sozioekonomikoan
egiteko zehatzak baitituzte. Hauxe
bera gertatuko da egiptoarren, greziarren
eta erromatarren zibilizazioekin, eta erdiaroan,
baita arabiarrenarekin ere. Hiriak hazi
egingo dira administrazioari, politikari, defentsari,
salerosketari eta artisautzari dagozkion
funtzioak betez. Artisautzaren garapenak
eragin handia izango du hirien aberastasunari
eta hazkundeari dagokienez. Hain
handia izango da jarduera honen eta hiriaren
arteko lotura, non artisautzak dituenadar batzuk eta besteak beren interesak
defendituko dituzten elkarteetan bilduko
baitira, gremioetan, eta hauek, berriz, hiriko
toki jakinetan kokatuko baitira. Hiri
askotako toponimian dugu horren erakusgarria.
Gasteizen, esate baterako, XIV-XV.. endeetan zenbait gremio finkatu ziren
gaur egun hiri zaharra bezala ezagutzen
dugun gunearen erdian eta kale bakoitzak
bertan kokaturiko gremioaren izena jaso
zuen (Zapatería, Tintorería, Cuchillería?).
Bai bere fisonomiari dagokionez eta
baita betetzen zituen funtzioei dagokienez
ere, industrializatzearekin etorriko da hiriek
izango duten aldaketarik handiena. Ordu
arte neurri ertaina iritsia zuten: Bilbaok,
adibidez, 62.000 biztanle inguru zituen
1894ean eta Iruñea ez zen 1900ean 30.000ra
iristen. Biztanle gehienak gutxi edo asko
barreiaturik zeuden herrietan eta nekazaritza
guneetan bizi ziren, lurra landuz eta
nolabaiteko artisautza lanetan arituz. Nekazaritza-gune
hauetako biztanleak hirira
joaten ziren trukeak egitera, beren salgaiak
saltzera, eta burokrazia edo ikasketa kontuetarako,
eta abarretarako. Industriaren
garapenarekin batera hazi egingo dira hiriak,
era bateko eta besteko arrazoiak direla
eta, tokirik egokienak zirelako lantegiak
aurrera ateratzeko. Lehendabiziko arrazoia
da merkatu zabala eskaintzen zutela industriaren
ekoizkinak saltzeko. Oraindik oso
handiak ez baziren ere, hiriak ziren garai
hartan biztanle gehienak biltzen zituzten
guneak, eta beraz, haietan finkatuz gero,
merketu egiten zen ekoiztutako salerosgaien
garraio kostua. Horrez gainera, industriara
bidera zitekeen langile kopuru handiagoa
eskaintzen zuen hiriak nekazaritza
inguruneak baino. Gainera zenbait hirik
eskaintzen zituen azpiegiturak zirela eta,
portuak batik bat, erakargarriago gertatzen
ziren nekazaritza guneak baino. Ez da ahaztu
behar, bestalde, Erdi Arotik aurrera hirietan
halako kreditu jarduerak garatuak zirela
(egungo bankuen eta aurrezki kutxen
ernamuina) industria egitasmoei diru-laguntza
ematen zietenak.
Alabaina, industriaren garapenak aurrez
aurre aurkitu zituen hirien egiturak industriaurreko
betebeharrei erantzuten zien.
Txikiak ziren eta harresiz inguraturik egoteaz
gainera (iraganeko defentsa funtzioaren
ondarea) Erdi Aroko ereduen araberakoa
zen hiri-bilbea. Leku gehiago behar
zen, ez bakarrik tailer eta lantegientzat,
baizik eta baita lur-soroak utzi eta industria
lanetan hasteko hirira zihoazen nekazariei
tokia egiteko ere. Prozesu honek
behartuta, behera bota ziren hirien hazkunderako
askotan itogarri gertatzen ziren harresiak
eta hirien zabalguneak eta langile
auzoak eraiki ziren. Hiria hazi egingo da
eta, horrekin batera, areagotu egingo da
jadanik ezaguna zen erabileren banaketa.Hau da, hiriaren alderdi bakoitza erabilera
jakin baterako bereizten da. Langile auzoak
jaiotzen dira horrela, industrian lan egiten
duten langileen eta beren familien bizileku.
Eta baita burgesak bizi diren bizitegi
zonak, zentrutik hurbil, eta industria zonak
ere, azken hauek, askotan, langile auzoekin
nahaste.
Espainiako Estatuan hirien hazkundea
berandu gertatu zen, industrializatzea bezala
(XX. mendeko 50-60etako hamarraldietan
iristen du punturik garaiena) eta oso
azkar. Horren ondorioz, hazkunde nahasia
eta boladakakoa izango dira hiri handi
hauen ezaugarri nagusiak eta beren morfologia
eratuko dutenak.
Hirien egitura industria aroan
Estatuko hirien egituraren ezaugarri berezienak aurkeztuko dira orain, orokorrean eta beste batzuk baztertu gabe. Gaiaren konplexutasunak xehetasun asko eskatuko lituzke, baina hemen, hirien hazkunde eta hedatzearen ondorioz sortutako guneak eta prozesu hori nola gertatu zen ulertzen laguntzen digutenak aukeratu ditugu.
Hiri zaharra
Harresiak jo eta pasa arte hazi ziren
industriaurreko hirien oinordeko, hirien
alde zaharrena osatzen dute. XX. mendearen
hasieratik aurrera usuagotu egin ziren
biztanle kopuruari dagokionez, izan ere
etorkin askok bertako pentsioetan eta birralokaturiko
etxebizitzetan aurkitzen zuten
beren ahalbide ekonomikoen neurriko
bizitzeko aukera. 50etako hamarraldian
iritsi zen itotasun mailarik altuena, zeren
eta etxebizitza eskasiaren ondorioz pisuak
zatitu egin ziren jende gehiago bizi ahal
izan zedin. Gasteiz hektareako 634 pertsona
izatera iritsi zen. Baina azpiegiturak eta
zerbitzuak ez ziren biztanleriaren hazkundearekin
batera hazi, eta beraz, auzo hauetako
bizi-kalitatea inoiz uste izan gabeko
mailatara iritsi zen eta arazo larriak sortu
ziren osasun publikoari dagokionez. Usuagotze
prozesu hau gainazpikatu egingo da,
hirien periferian langile auzoak garatzearekin
batera. Biztanle gazteenek kanpoaldean
erosiko dituzte etxebizitzak eta alde
egingo dute pixkanaka, eta horren ondorioz,
auzo hauetako biztanleria zahartuz
joango da.
Hiri historikoen degradazio urbanistikoaren
prozesuak aurrera jarraituko du 70,
80 eta 90etako hamarraldietan. Eta horren
ondorioz, gizarte mailako degradazioa ere
gertatuko da horrekin batera. Alde zaharrautzi eta hiriko zabalgunera eta periferiara
alde egindako dirudun jendearen eta langileen
ordez talde sozial marjinatuak etorriko
dira, hala nola ijito-taldeak, eta Magrebeko
edo Saharaz beheko etorkinak.
Beren ahalbide ekonomikoen araberako
etxebizitzak aurkituko baitituzte auzo hauetan.
Marjinaltasun hori dela eta, eta auzokideen
arteko egituraketarik ezaren ondorioz,
guztiz legezkoak ez diren, edota legearen
guztiz kontrakoak diren jarduerak
garatuko dira askotan: prostituzioa eta droga
trafikoa, adibidez. Horren ondorioz, kriminaltasun
indizea nabarmen igotzeaz gainera,
gero eta zailago gertatzen da alde
zaharrera auzokide berriak eta jarduera
berriak erakartzea.
Deskribaturiko degradazio urbanistiko
eta soziala ez da hiri historiko guztietan
berdin gertatu. Batzuetan, salerosketa eta
jostaketa funtzioek gaina hartu diete gune
hauetan beste erabilera marjinal batzuei.
Horrela, lurzoruaren jabeek dirua inbertitzen
jarraitu dute, neurri batean behintzat,
eta eraikinak egoera hobean mantendu dira.
Horrelakoetan erdiko-klaseek bertan bizitzen
jarraitu dute. Halako egoera baten
adibide lirateke Bilbaoko Hiri Zaharreko
zona batzuk, Bilbao Zaharra, ordea, eta San
Frantzisko auzoa zehazki, hau ere Bilbaoko
hiriburuan, eremu degradatuen adibide lirateke.
80etako hamarraldian hasita, administrazio
publikoetatik hiri historikoen birmoldaketa
proiektuak bultzatu dira. Goitik behera
guztia berritzea edo zati bat berritzea
izan daiteke plan hauen helburua, bainainoiz ez dira berriketa urbanistiko soilak
izaten; beti hartu ohi da kontuan gune horien
gizarte-baldintzen hobekuntza ere. Alabaina,
askotan, garbiketa operazio izatea
egotzi izan zaie plan hauei, hiria berriztatzearen
estrategia aitzakia bezala erabiltzea,
arazo iturri diren gizataldeak edota estetika
urbanoa, hiriaren irudia, «itsusten» dutenak
gune historikotik botatzeko. Beste batzuetan
berriz, merkatuan balio urria duten
orubeetan (auzo liskartsu eta degradatuen
erdian egoteagatik) erdi mailako jendearentzat
etxebizitzak egiteko operazio inmobiliarioak
izatea leporatzen zaie; auzo hauek,
dena den, beren antzinako izaera berreskuratzen
dute pixkanaka.
Zabalguneak eta CBDa
Industriaren garapenarekin batera hiriek
izaten duten hazkundearen kontestuan sortzen
dira zabalguneak eta ordu arte neurri
handi batean hiri zaharrean bizi zen klase
altuko eta ertaineko jendea jasotzen dute.
Hiri historikoak inguratzen zituzten harresietatik
at hiriek izandako hedatze planifikatuaren
ondorio dira zabalguneak. XIX. mendearen
amaierakoak dira gehienak. Donostian,
1864. urtean bota ziren harresiak, eta
Bilbaon XIX. mendeko azken bi hamarraldietan
hasi zen zabalgunea eraikitzen.
Eraikin garai samarrak kokatzeko pentsatuta
daude eta hiri-bilbeari dagokionez,
diseinu geometrikoa eta ortogonala izatea
da hiri zaharrarekiko duten alderik nabarmenena.
Lurzorua zatitu eta eraikuntzarako
saltzeko egokiena zelako aukeratu zendiseinu hori. Euskal Herriari dagokionez,
Bilbaon (Gran Vian), Donostian eta Gasteizen
(Dato kalean eta inguruetan) aurkitzen
ditugu zabalguneen adibideak. Zona
hauen interesa da, ez direla ustekabean
sortu, baizik eta administraziotik egituratu
eta planifikatu dituela. Hiri historikoak ez
bezala, horietan inprobisazioa baita nagusi,
Zabalgunearen Plan batek zehazten dituen
zuzenbideen arabera diseinatzen dira
zabalguneak, betiere tokian tokiko boteredunen
esanetara. Horrela gauzatzen dira
historiako lehen plan urbanistiko dei genitzakeenak.
Zabalgunearen planek ezarritako
aginduek, dena den, aldaketak izan zituzten
askotan, jabe-elkarteetan bildu ziren
lurzoruen jabeen eskutik. Gutxi edo asko,
beren bazkideen kalterako ziren alderdiak
aldatzea lortu zuten elkarte hauek. Madrilgo
eta Bartzelonako zabalgune planetan,
esate baterako, etxebizitzetarako erabiliko
zen adinako hedadura lorategietarako uztea
erabaki zen eta mugak ezarri zitzaizkion
eraikinen garaierari ere. Bietan, hala ere,
zabalgune planak onetsi ondoren, indarrik
gabe utzi ziren eraikigarritasunari zegozkion
zehaztapenak eta aurreikusitako parke asko
eta asko ez ziren egin, eta beraz, jatorrizko
proiektuak lausoturik gelditu ziren. Gauza
bera gertatzen da gaur egun hiri antolakuntzarako
plan askotan ere, eta horren ondorioz,
hiriaren garapen bideragarria lortzeko
txit garrantzizkoak diren zehaztapenak
indarrik gabe geratzen dira egitasmoak
gauzatzerakoan.
Zabalguneak jatorriz XIX. mendekoak
izan arren, hazten jarraitu dute XX. mendean
ere. Klase dirudunen bizileku dira eta
horrez gain anglosaxoniarrek CBD (Central
Business District) deitzen dutena, eta salerosgaieta negozio zentru bezala itzul daitekeena,
kokatu ohi da bertan. Hau da, jatorriz
zuen bizileku funtzioaren aldamenean,
gero eta hirugarren sektoreko jarduera
ekonomiko gehiago biltzen du. Lehenik
dendak, eta ondoren baita bulegoak, profesionalen
bulegoak, zerbitzu enpresak eta
administrazio publikoak ere, lehen etxebizitza
izandako eraikin osoak hartzen dituztela.
Zabalgunea hirugarren sektoreko ekonomi
ekimenetara aldatuz joaten da horrela,
pixkanaka, eta batzuetan, gauza bera
gertatzen da degradatu gabeko hiri zaharreko
gune batzuetan ere. Hirugarren sektorera
bihurtze horrek garestitu egiten du
orubea, eta hala bulego eta abarrek gero
eta gehiago hartzen dute etxebizitzen lekua.
Jende aberatsenaren artean, berriz, gero eta
nabariagoa egiten da joera, hiritik kanpo
dauden urbanizazioetara eta ingurumenari
dagokionez kalitate hobea duten bizitegiauzoetara
aldatzeko. Bilbaori dagokionez,
zabalgunea hirugarren sektorera moldatu
izanaren ondorioz, Areeta-Getxo eta Sopela
bezalako zona lasaiagoetara aldatzeko
joera dago.
Periferiako auzoak
50etako hamarraldia da industrializatze
prozesuak Espainian indarrik handiena
duen momentua, eta ordutik aurrera gero
eta jende gehiagok jotzen du urtero urtero
nekazaritza guneetatik hirietara industrian
lan egiteko asmoz. Prozesu hau bereziki
bortitza da Euskal Herrian, eta ondorioz,
Administraziotik erabakitzen da premiazkoa
dela industriako langileak biziko diren auzoak
egitea. Auzo hauek eraikitzeko, lurzorua
merkeagoa zen periferietara jo zen.Askotan, ordu arte nekazaritza lurrak izandako
guneak aukeratu ziren, eta milaka
etxebizitza eraiki ziren urbanizatze lan premiazkoenak
egin ondoren. Bilbaoko Errekalde
eta Otxarkoaga auzoak, eta Gasteizko
Zaramaga auzoa fenomeno honen adibide
dira. Horrez gainera, erabat aldatzen da
hiri handien inguruko udalerrien izaera,
Bilbao ingurukoena esate baterako, lo-hiri
bihurtzen dira, benetako langile auzo, Bilbaoren
eta bere eragin-eremuaren guztiz
mende daudelarik (hala gertatzen da Nerbioi
ibaiaren ezkerraldean eta eskuinaldean
dauden udalerri askotan). Horrela metropoli
eremu bat hasten da eratzen, ekonomikoki
eta sozialki dinamika berbera duten
udalerri sare batek osatua, eta sare horretan
hierarkiaren buruan dagoen hiriak du
agintea guztien dinamikan.
Eraikitzeko baldintzak (presa, aurrekontu
urriak eta eraikinen kalitatearekiko kontrolik
eza, erosleekiko iruzur ugarien iturri
izan ziren) eta aukeratutako kokaguneak
(kutsadura eta degradazio maila handiak
zituzten industria inguruko zonak) direla
eta, auzo hauek, bai ikuspuntu urbanistikotik
eta baita ingurumenarenetik ere oso bizigaitasun
eskaseko zonak dira. 80etako
hamarralditik aurrera, eta neurri handi batean,
bertako auzokideen eskabideei erantzunez
?hauek 70 eta 80etako hamarraldietan
iritsi zuten goieneko maila? auzo hauen
birmoldatze lanak hasten dira pixkanaka,
baina gehienetan urbanizazioaren hobekuntza
baizik ez da egiten eta hori ere, ez erabatekoa.
XX. mendearen amaieran, auzo
hauetako eraikin batzuen egituran, iraupen
arazoak aurkitu dira erabilitako materialen
kalitate txarraren ondorioz. Horrek eraikin
hauetako batzuk bota eta birmoldatu beharra
ekarri du berriro eraiki ahal izateko.
Industria ondoko hiria
Hiria izan da industriaren garapenerako
eta bertatik ateratako mozkinak biltzeko toki
pribilegiatua. Alabaina, hiriaren hazkundea
dela, batetik, eta sistema ekonomikoaren
joera berriak direla, bestetik, zeinen arabera
hirugarren sektoreko jarduerak industriari
aurrea hartzen ari baitzaie, goitik behera ari
da aldatzen hirien fisonomia.
Trafiko, zarata eta kutsadura arazoek
eragindako hiriaren erdialdeko konjestioa
dela, eta hirugarren sektoreko erabilerek
etxebizitzei egiten dieten konpetentziaren
ondorioz lurzoruaren prezioaren garestitzea
dela, gero eta biztanle gehiagok alde egiten
dute hiriaren periferiara bizitzera. Eta
ez bakarrik prezio hobeen bila, baizik eta
baita bizi kalitate hobearen bila ere. Horren
ondorioz bizitegi-auzoak jaiotzen diraperiferiako nekazaritza eremuetan edota hiriaren
erdialdetik urruti dauden udalerrietan.
Bizitegi-auzo horietan eraikin tipologia
bereziak erabiltzen dira: txaletak eta etxe
elkarri atxikiak. Azpiegituren hobekuntzak,
gainera, eta autobideen eraikuntzak batik
bat, asko errazten du periferiatik hiriaren
zentrurako joan-etorria. Aipatzekoa da,
adibidez, Castro Urdiales Bizkaiako hiriburuarekin
lotzen duen autobidea egin zenetik
herri horrek Bilbaorekiko betetzen
duen bizitegi funtzioa. Horrela bada, eremu
metropolitarraren erdigunetik urrrun
samar dauden udalerri batzuen dinamika
ere, erdigune horrek erabakitzen du batzuetan.
Bilbaoko kongestioaren arintze prozesuek
eragina izango dute Castro Urdialesen
gain, metropoliaren erdigunea baita
metropoli eremu osoaren dinamika urbanoa
zuzentzen duena.
Industriari dagokionez, sortzen duen
kongestio handia, biztanleguneekiko hurbiltasuna
eta lurraren urritasuna (edo prezio
garestia) eragozpen larriak dira industria
modernizatu eta merkatuaren joeretara egokitu
ahal izateko. Horregatik gero eta sarriago
mugitzen da industria nekazaritza zonetara
eta antzekoetara, lurzoruaren prezioa
askoz merkeagoa delako eta hurbilean hirigunerik
ez izatean, ingurumenarekiko
hainbesteko mugaketarik ez dagoelako.
Industria jarduerak hutsik utzitako lurretan,
berriz, saltegi handiak ari dira pixkanaka
kokatzen, izan ere biztanle asko biltzen
diren guneetatik hurbil egon behar dute,
batetik, eta bestetik, ez da beharrezkoa
zentru hauei industriari ezarri behar zaizkion
ingurumenarekiko mugaketak ezartzea.
Hiri historikoak degradazioaren eta birgaitze
urbanistikoaren arteko borrokan dabiltzan
bitartean, egoerak era guztietakoak
direlarik, periferietako auzoak haziz doaz
pixkanaka-pixkanaka eta orain aurrean aipatutakoen
antzeko hobekuntza proiektuak
ari dira bertan garatzen.
Iparraldeko hiriak eta hegoaldeko hiriak
Beste gai askotan bezala, honetan ere
egoera guztiz desberdina da lehen munduko
deituriko herrialdeetan eta hirugarren
mundukoetan. Hirugarren mundukoek
kolonien garaian dute jatorria, batez
ere, eta metropoliarekiko izandako harremanen
bilakaeraren araberakoa izan da,
askotan, haien hazkundea. XX. mendeko
azken hamarraldietan ikaragarri hazi da hiri
hauetako biztanleria eta fenomeno horrek,
nekazaritza guneetatik hirirantz gertatu direnmigrazio mugimendu bizietan du jatorria.
Migrazio mugimendu hauen oinarrian,
berriz, arrazoi ekonomikoak daude, Afrikako,
Asiako eta Hegoameriketako eremu
zabaletan ingurumenaren aldaketek eragindako
hondamendiaren ondorioz gertatu diren
uzta eta azienden galerak, batik bat.
Eremu horietako egitura ekonomiko ahulek
ezin izan dituzte galera horiek gainditu.
Horrez gain, kontuan hartu behar dira
arrazoi politikoak ere. Independentzia lortu
ondoren batzuetan, eta bi bloke handien
arteko tirabiren ondorioz besteetan, 40 eta
90etako hamarraldien bitartean gerra ugari
izan dira hirugarren munduan. Askotan gertatu
izan dena da talde batek aginpidea zuen
taldeari aginpide hori kendu nahi izan diola,
eta orduan bigarren talde horrek hasten
du gerra aginpidea berreskuratzeko. Nekazaritza
guneetako biztanleak gatazkaren
erdi-erdian aurkitzen dira, istiluarekin inolako
zerikusirik izan gabe, baina betiere
kaltetuak gertatzen direlarik. Gatazka hauetan
zibil gehiago hiltzen dira militarrak baino,
eta bi aldeen zapalkuntza jasan ondoren,
beren gauzak bildu eta hirira joaten dira
ihesi, han lasaitasuna aurkituko dutelakoan.
Horrela sortzen dira Afrikako eta Hegoameriketako
hiri-aglomerazioetako aldiriak gainezka
jartzen dituzten errefuxiatu uholdeak.
Kolonia garaitik datozen azpiegiturak
ozta-ozta mantentzen dituzten megahiri
hauen periferietako auzoetan milaka eta
milaka biztanle biltzen dira txaboletan, eta
azpiegitura horiek ez dira inola ere gai premiarik
oinarrizkoenei ere erantzuteko (hornidura,
uraren saneamendua, errepideak,
garraio publikoa, irakaskuntza, osasun-laguntza?).
Auzo hauek ikaragarri azkar
hazten dira, ingurumenari dagokionez imajinatzea
ere zail den egoeretan. Edateko urikgabe, zaborrak biltzeko edo tratatzeko zerbitzurik
gabe, bizitoki duinik gabe, medikuen
laguntzarik gabe eta lanik egiteko
aukerarik gabe, kulturaz eta gizarte harremanez
guztiz deserroturik (hiri hauetako
biztanle gehienak herrisketan jaioak dira,
eta bakoiza bere tribuaren ereduen pean
heziak) indarkeria da nagusi, bizimoduko
egoera guztietan, baita xumeenetan ere.
Zona urbano hauetako batzuetan bizi itxaropena
45 urte inguruan dabil, eta malaria,
IHESa, hepatitisa eta tifusa bezalako gaixotasunek
jota daude biztanlerik gehienak. Eta
ez dago osasun publikorik. Ehundaka milaka
biztanle bizi dira baldintza horietan,
Lagosko (Nigeria), Luandako (Angola),
Mexico D.F.ko, Manilako (Filipinak) edo
Limako (Peru) hirietako auzoetan, beste
askoren artean.
Baina ez dira hegoaldeko megahiriak
arazo larriak dituzten bakarrak. Iparraldeko
metropoli garrantzitsuenetako batzuetan,
behartsuenen bizi baldintzak gero eta okerragoak
dira. Langabezia, talde sozial batzuen
bazterketa, eta politika sozial eta asistentzialak
?Estatu Batuetan esate baterako?,
izaten ari diren murrizketak direla, alde
batetik, eta bestetik, hiri handiek berezkoak
dituzten deserrotzea eta familia loturen ahultzea
direla, laugarren mundu delako bat ari
da sortzen, aditu batzuen ustez. Laugarren
mundu hori, hirien erdiguneetako sektore
degradatuetan biltzen da, eta etxerik ez
duten eta kalean, tren geltokietan edota erdi
erorian dauden etxeetan bizi diren gizonemakumeek
osatzen dute. Adibide modura
aipa daiteke, 80etako hamarraldiaren
amaieran, etxerik ez zuen (homeless)
100.000 eta 200.000 pertsona inguru zegoela
New Yorken, urtean 1.600 hilketa gertatzen
zirela eta biztanleen %25 zegoela
behartasun mugaz azpitik.