Gizarte jakintza»Gizarte gaiak
Gizarte gatazka eta kontrola
Gizarte kontrola
Era askotako adierak izan ditu giza eta gizarte zientzietan gizarte kontrola terminoak.
Halatan, ordenu juridiko edo poliziaren gizarte kontroltzat hartu izan dute juristek, eta zientzia politikoetako espezialistek bereziki azpimarratu dute gizarteak kontrol politikoari begira, hau da, estatuak bizitza publikoaren jarduera arautu eta antolatzeko, bideratzen dituen mekanismoen garrantzia.
Halaz ere, soziologiaren ikuspegi zabalago batetik, gizarte kontrola terminoa giza errealitatea interpretatzen laguntzen duen kategoria bat da eta, hain zuzen ere, gizarte integraziorako sistema batek bai gatazka egoera berezietan bai ohiko egoera normaletan bere buruari tinko eusteko bideratu, berritu eta mantendu behar dituen egiturak, mekanismoak eta teknikak hartzen ditu bereziki aintzat.
Halatan, ez da beti behartze bideen, errepresio aginpidearen jarduera autoritarioaren edo bortxaren nagusigoa adieraz lezakeen beste ezein adierarekin lotzen, gizarte kontrola eta haren araberako mekanismoak presente baitaude gizarte molde orotan, halako eran non gizarteek eta zibilizazioek historian zehar izan dituzten ezaugarriak bereizteko bide ezin egokiagoa izaten baita gizarte horien kontrol moldeak zertan ziren aztertzea.
Gizarte ordenu orok ditu desintegrazio eta nahaste fenomenoak, eta sortu diren prozesu eta egituren barruan aztertu behar dira horiek. Arau eta kontrol sistemen arabera itxuratzen da gizarte munduaren jarduera: alde batetik, ezinbestez bete beharreko arau eta lege gisa xedatzen dira batzuk eta, bestetik, ohiko portaeraren eredutzat hartu beharreko printzipio gisa dihardute inplizitoki beste batzuek.
Gizarteak kontrol sinboliko edo identifikazio kolektiborako mekanismo gisa diharduten arau-erreferentzia horiez baliatzen dira, bizi-eredutzat hartu ondoan, gizartearen jarduera ordenatua bideratu ahal izateko.
Identifikazio eredu hauek errealitatearen ikuspegi ordenatu bat sorrarazten dute
ikuspegi ontologiko batetik, irudi eta pertzepzio
subjektiboak eta aldi berean historikoak
eskaintzen dituzte, eta balio errealetan
eta idealetan, sineste-sistema erlijioso
eta sekularretan, oinarritzen dira.
Alabaina, identifikaziorako ereduak edo
gizarte kontrol sinbolikorako sistemak erreferentzia
idealtzat hartzen dira eta, horrenbestez,
gizarte bizitza errealaren jardunak
ez du zertan bat etorri eredu horiek
oinarritzen diren balioekin. Adibidez, mendebaldeko
zibilizazio judu-kristauak, hau
da, gizarte molde guztietan presente dagoen
kultura mota baten bizi-eredu nagusien
funtsa eta balio moralak eta intelektualak
argien islatzen dituen zibilizazioak, oso parametro
zehatzak erakusten ditu bere biziereduen
bitartez: gizasemearen neurriko gizakia
izatea, fisikoki akatsik ez izatea, larru
zuria izatea, aberatsa izatea, heldu izatea,familia monogamiko, egonkor, heterosexual eta betirako batean bizi izatea, eta abar.
Horiexek dira erreferentziatzat hartzen diren eredu nagusiak baina ez datoz bat pertsonaren egiazko bizitzarekin, gizateriaren gutxiengo batek baizik ez baititu estereotipo horren ezaugarriak; halaz ere, globalizazio kulturala etengabe saiatzen da erreferentzia-eredu hori inposatzen, eredu bakarra, egiaz balio dezakeen eredu bakarra, bailitzan. Eta egia esan, pertsona pobre askok, larrua zuri deitu kolore horretako ez den jende askok, bakarrik edo familia guraso-bakarrekotan bizi den jende askok, homosexual eta emakume askok bizi-eredutzat hartua dute eredu nagusi hori, beren egunoroko bizitzan inoiz gauzatuko ez den arren.
Gainera, bizi-eredu hori gero eta urrunago dago gure zibilizazioan portaera eredu idealetik, hau da, erreferentziazko portaeratik, eta urruntze horrek berak sendotzen du. Zer adierazi nahi dugu hau esanda? Bada, arrazoiak arrazoi, askotan uzten direla alde batera eredu sinboliko horiek, halako eran non gizarte portaera arau edo lege bakoitzari lege-hauste batzuk baitagozkio zuzenean; zigortu egiten dira legehausteak, atzematen direnean, baina jardunean daude era berean lege-hauste horien legeztatze edo estaltze mekanismoak.
Honetan gaudela, has gaitezke gizarte kontrolak hartzen duen errealitatearen azterketa-esparrua zehazten. R. Merton-en ideiari jarraituz, hau da, gogoan edukirik funtzionalismo iparramerikarrak gizartedesbideratzea deitzen duena gizarteak proposatzen
dituen kultura helburuen eta helburu
horietarako bitarteko instituzionaletan
sartzearen (edo ez sartzearen) arteko tartetik
sortzen dela, modu berean esan genezake
guk, teoria horren interpretazio berria
eginez, geure gizartean erreferentziazko
arau sistemek bultzatzen dituzten kultura
balio sinbolikoen eta gizartearen egiazko
praktikaren arteko urruntze gero eta handiagoa
dela eta, gizartea legeztaturiko legehausteetan
oinarrituriko ereduen arabera
bizi dela batez ere. Horrenbestez, desbideraturiko
baina aldi berean onarturiko arau
eta legeen arabera bizi da gizartea, eta horiexek
dira gainera gizarte harremanen benetako
mamia, instituzioek inposatu nahi
dituzten itxurakeriak, rolak, gizarte mailak
edo beste ezein kategoria formalizatzaile
baino areago.
Kontuan har dezagun gizartearen jarduera
erreala lege-haustez beterik dagoela.
Subjektu orok, guk guztiok, egiten ditugu,
ohartun edo oharkabe, eredu horietatik
desbideratu diren ekintza asko gure eguneroko
bizitzan; areago: nagusi izaten dira
gizarte bizitzako esparru batzuetan ereduen
aurkako lege-hausteetan oinarrituriko harreman-egiturak,
egiazko erreferentzia ideal
formal gisa dihardutenak. Garrantzitsua da,
horrenbestez eguneroko bizitzako soziologiaren
ikuspegia, eta A. Schüz (The problem
of Social Reality, 1962), dugu arlo
horretako autore handiena, gizarte barreneko
elkarreraginaren egiazko kodeak, eta
ez soil-soilik aurrez edo espreski definituriko
arau-ereduak, aztertu baititu.
Bestalde, kontzeptu erlatiboak dira onarpena
eta desbideratzea. Gizarte batean edo
gizabanako batengan desbideratutzat hartzen
den portaera bat normaltzat eta are
ezinbestez bete beharrekotzat hartu ahal
izango baita beste gizarte molde batean edo
beste gizabanako batengan. Gainera, gizarte
berean, une historiko desberdinetan, atzo
desbideratutzat jo ziren portaera ereduak eta
gizarte antolakuntza moldeak normaltzat
hartzen dira egun, eta alderantziz. Halatan,
gizarte errealitatearen eraikuntza prozesu
dialektiko eta historikoaren bi aspektuk dira
onarpena eta desbideratzea; halatan, desbideratze
modu batzuek arau sistemak sortarazi
dituzte eta, aitzitik, zaharkitu, denboraz
kanpo edo desbideratutzat hartu izan
ohi dira kultura aldetik onartu izan diren
gizarte egiturak. Gogoan har dezagun, esate
baterako, zein estatus desberdina egokitu
ohi zaion heriotzari egoeren arabera (gerra
garaian / bakean), edo haurdunaldiaren
berariazko haustea (Frantzia/Espainia),
aipa genitzakeen adibide ugari horietako bi
azaltzeagatik.
Halatan, gizarte kontrolaren ikerketagune
bat da gizarte eta ekonomia egoera
erabat antagonikoetan pertsona, herri etaplanetako lurraldeek berdin dituzten kultura
eta ideologia identifikazio ereduak lortzeko
abiarazi diren estereotipoen azterketa.
Bizi-eredu komun horiek gabe (aberatsak
edo aberatsak bezalakoak izatea) ezin ulertuko
litzateke nola bizi gintezkeen egungo
munduan egundainoko gizarte gatazka izugarririk
gabe, kontuan harturik biztanle
aberatsenen %20 errenta guztien %85en jabe
den bitartean pobreenen %20 errenten
%1,4rekin moldatu behar dutela (NBE, Giza
Garapenaren gaineko Txostena, 1996), eta
aberatsen eta pobreen arteko amildegia
gero eta zabalagoa dela.
Gizarte kontrolaren bigarren ikerketaguneari
dagokio ereduen identifikazio kolektiborako
formek bizimodu normaltzat
hartzen diren lege-hausteak zilegizkotzen
dituzten mekanismoen azterketari, eta zilegizkotzen
diren eredu lege-hausleek bizitza
errealean duten eragina hartzen du aintzat
halaber azterketa honek.
Puntu horretatik abiatuta, hirugarren
ikerketa-gunea dugu historian zehar konbentzioz
gizarte kontrolaren azterketatzat
hartu izan dena, hau da, gizarte arauak legearen
kontra, hots, agerian edo/eta ikusgarriro,
hausten dituztenen gizarte portaera
eta jokabideen azterketa. Garrantzitsua
da puntu honetan giza eta gizarte zientzien
gogoeta desbideratzea zehazterakoan eta
haren aurrean jarduterakoan bereziki kokatu
den lehen bi esparruak izan direla, hain
zuzen ere, krimena eta erotasuna. Ez da hau
halabeharrez gertatu, kontuan hartzen badugu
bi direla gizarte bizitzaren arautze
esparru nagusiak.
Subjektuengandik kanpo dagoen behartze-aginpide
batek aplikatzen ditu legeaksistema juridikoaren eta legeak derrigorrezkoak
bihurtzen dituzten aginpide eragileen
bitartez. Lege horien kontrako legehausteak
hauteman eta jazartzen direnean,
justizia kriminaleko sistemak esku hartzen
du prozesu horretan aurrez zehazturiko lege
penalen arabera, eta zigorrak ezartzen dizkie
lege-hausle edo kriminaltzat hartzen
diren lege-hausleei.
Beste ikerketa-gune bat arautze sistema
informalena edo gizarte kontrol informalarena
da, sineste eta estereotipo batzuen
araberako portaera-ereduak hedatzen baitituzte,
ohitura eta usadio moduan. Tipifikazio
zehatzik gabeko eredu hauek arautzen
dituzte oro har subjektuak gizarte barruan
dituen jokamoldeak. Ohiturek arautzen dituzte
eskuarki gizarte harremanak, gizabanakoen
autokontrolaren edo berdinen taldeen
(familia, auzoak, lagunak) zuzeneko
kontrolaren bitartez: beren nortasun soziokulturalari
dagozkion jokabide-printzipioak
barneratu eta gero, gizarte inguru hurbilak
inposaturiko erreferentzia modu edo parametro
nagusien arabera jokatzen dute gizabanako
eta giza talde horiek.
Aurrekoak ez bezala, zigorrerako mekanismoak
ez dira zehatzak, ez dute halako
tipifikaziorik, arautze sistema informalen
lege-hausleen aurrean; hala eta guztiz ere,
oso kontuan hartzekoak dira haien eragin
indarra eta subjektuak jokamolde horietara
biltzeko duten disuasio ahalmena.
Bi motatakoak dira funtsean mekanismo
informal hauek: subjektuaren barrukoak
dira batzuk, akulturazio prozesuan
zehar barneratuak, autokulpabilizazioa
adibidez, subjektuari portaera eredu kulturalak
hausten uzten ez dion neurrian, edoautoengainua, beste jokamolde bat irudikatzen
uzten ez diona: subjektuagandik
kanpo daude beste batzuk, taldearen presiopean
ager daitezkeen baztertze arazo eta
egoerei lotuak. Lehenik, bestelakotzat,
arrotz gisa, hartzen du taldeak eta hainbat
etikta eransten dizkio, hala nola, ergela,
barregarria, ganorabakoa, arraroa, eroa edo
naturaz kontrakoa, eta arbuiatze eta baztertze
mekanismoak sorrarazten ditu ondoren,
bestea bestelakotzat harturik, jarduera
komunetatik kanpo uztetik hasi eta erabateko
anormal edo erotzat hartzeraino.
Gizarte gatazka
Era guztietako gatazka motak nahasten
eta kateatzen dira egungo gizarte moldeetan:
etxekoak, ekologikoak, etnikoak, nazionalak,
politikoak, lan mundukoak, gerrak,
eta abar… Ez dago gatazkaren teoria
soziologikorik eta, garrantzitsuagoa dena,
ez dago gatazken gaineko ikerketarik, ezta
haiek konponbideak jarriko dituzten mekanismoak
gauzatze biderik.
Gizarteak, inoizko «desbideratze» txiki
iragankorrengatik ere, multzo harmonitasu
integratutzat hartu dituen ikuspegiaren ondorioa
dugu gizarteak gatazkak ezagutu,
aztertu eta konpontzeko ageri duen ahuleziaren
eta ahalmen urriaren ondorioa.
Ikuspegi hau nagusitu da ideologia soziologiko
garrantzitsuenetan, hala nola funtzionalismoan,
gizartea gizarte sistematzat hartzen
zuen neurrian, eta marxismoan, gizarte
gatazkaren izaera estrukturalari buruz
teoria handiak bideratu arren, ez delako
klase borrokaren espresio bakoitzaren ikerketa
historiko zehatzaz arduratu eta alde
batera utzi duelako espresio horietako
bakoitzaren aldatze mekanismoen azterketa
sakona.
1950. urteetatik aurrera, berandu kontuan
hartzen badugu bi mundu gerra gertatu
zirela ordurako, hainbat herriren nazio
askapenerako prozesu odolgiroen ondorioz
Bigarren Mundu Gerran baino biktima gehiago
eragin dituzten gerren erdian, gerra
nuklerraren mehatxupean, eraberritu zen
gizarte gatazken gaineko azterketen premia
eta interesa. Ordu arte gizarte harremanen
ohiz kanpoko azalpen txikitzat hartua zen
gatazka, eta gizarte bizitzaren berezko alderditzat
hartu behar da aurrerantzean.
Gatazka ez da desbideratze prozesu batzuen
ondorioa; aitzitik, gatazka estrukturalen espresioak
dira bat ez etortzeak, matxinadak,
errepresioa, gizarte patologiak eta abar.
Oso garrantzitsua da gure gizarteetako
aldaketa estrukturalak aztertzeko, aldaketa
horiek eragiten dituzten gatazketatik abiatzea.
Hala, adibidez, harreman politiko ororen
oinarrian dago gerra, hau da, gerra politikari
beste bitarteko batzuez ematen zaionsegida baino gehiago, politika bera da gerraren
segida beste bitarteko batzuetaz.
Teknologiaren aurreramendua bultzatzen
du gerrak, munduko jarduera ekonomiko
garrantzitsua bizi arazten du (armen merkatua),
gerra mehatxua dago Estatu Modernoaren
agerpenaren eta harreman politikoak
arautzeko modu guztien oinarrian.
Teoria ugari dago gatazkaren inguruan.
Hiru teoria nagusiak aurkeztuko ditugu
ondoren:
1. Lehenik, eskola errealista (Morgenthau,
Raimond Aron). Aginpidearen aldeko
borroka gertakari unibertsaltzat jotzen
dute denboran eta espazioan; haien iritziz,
Estatutan antolaturiko gizarteek xedapen
juridikoen eta legeen (eta hauen araberako
zigor-mekanismoen) bitartez arautzen dituzte
beren arteko gatazkak, eta disuasiorako
bitartekoak ere erabiltzen dituzte; horien
artekoa da gerrarako bitartekoen jabetza eta
erabilera (bortxaren monopolioa, Estatuaren
eta aginpidean dauden taldeen aldetik).
Nazioarteko gatazkei egiten diete bereziki
arreta eskola honetako teorigileek; haiek
dira, beraz, beren kezka nagusia, nazioarteko
gizartea oihanaren legea nagusi den
gizarte anarkikotzat hartzen baitute. Haien
ustez, estatuen gainetik ez dago nazioarteko
legeak aplika arazten dituen egiturarik
(adibidez, Irakekiko gatazka, Israel, Palestina,
Balkanetako Herriak, eta abar).
Aro nuklearrean gerra saihesteko edo,
gutxienez, kontrolatu eta mugatzeko kezka
honen aurrean, gerra estatuen arteko harremanak
arautzeko tresnatzat hartzen dituzten
ikerketa estrategikoak ageri dira.
Estatuen gaineko erakunde politikoek eta
militarrek nazioarte mailan xedaturiko legeek
edo inperio baten bitartez (herri bat
besteen gainetik dagoenean) saihestu ahal
izango da gerra, botere oreka sortzen baita
horrenbestez (adibidez: NBE beto-eskubideaz).
2. Bigarrenik, gatazkaren azterketa
marxista eta neomarxista. Marxismo klasikoaren
arabera, gizarte kapitalistaren araberako
ereduaren gizarte egitura gizarte
zapalkuntza objektiboki bideratzen duen
egitura gatazkatsua da berez: botere egiturek
eta kontrolerako mekanismoek arautzen
dute gatazka. Gizarte gatazkak latentzian
irauten du askotan klase zapaltzaileek zapalduen
kontzientzia hartzea eragozten
duten mekanismoak, justifikazio eta legitimazio
ideologikorako mekanismoak, erabiltzen
dituztelako. Gatazkak agerian gera
ez daitezen erabiltzen dituzten tresna nagusiak
dira ekonomiaren gaineko irudia
(ekoizpen modu kapitalista, berezko eta
ezinbesteko modu arrazionala da irudi horren
arabera) eta politikaren gaineko irudia
(demokrazia formala, herritarrei gaipublikoetan zuzenean esku hartzeko espazio
handi-handirik uzten ez diena).
Ikuspegi neomarxistari dagokionez, aipagarria
dugu Frankfurteko Eskola. Oso
ekarri interesgarriak egin ditu soziologia
kritikorako eskola honek gizarte gatazkaren
azterketa estrukturalaren arloan. Hona
hemen tesi nagusiak: