2024. urteko ikasketak

Euskadiko merkataritza sektorearen eraldaketa 2016-2021

Turismo, Merkataritza eta Kontsumo Saila, ISEAK Fundazioarekin lankidetzan, Euskadiko merkataritza-sektoreko enpleguaren egoeraren azterketa sakona egiten ari da. Bi azterlan egin dira: lehenengoa, "Merkataritza-sektorearen eraldaketa Euskadin 2016-2021" izenekoa, 2023ko maiatzean amaitu zena; eta bigarrena, "Merkataritza-sektoreko enplegua Euskadiko trantsizio sektorialaren, teknologikoaren eta demografikoaren aurrean" izenekoa. Azken horren lehen emaitzak eskuragarri daude, eta 2024aren amaieran amaitzea espero da.

Lehen txostenean, 2016 eta 2021 urteen arteko enpleguaren barne-eraldaketa aztertzen da, merkataritza-sektorearen barruan Gizarte Segurantzan afiliatutako pertsona guztiak ordezkatzen dituen "Lan-bizitzaren lagin jarraitua" izenekoaren datuak erabiliz. Euskadiko hiru jarduera ekonomiko nagusietako bat merkataritza bada ere, industriarekin eta osasun-zerbitzuekin batera, afiliazioan % 1eko galera izan du (1.412 enplegu), teknologia berrien, globalizazioaren eta kontsumo-patroien aldaketen ondorioz.

Merkataritzako enplegu guztiak ez dira berdin murriztu: soldatapeko enplegua %2 hazi den bitartean, enplegu autonomoa %7,9 jaitsi da. Gainera, euskal merkataritza-sektorearen ezaugarria da maskulinizatuagoa, zahartuagoa eta atzerritar jatorriko pertsona asko sartzen direla. Merkataritza-enpresak handiagoak dira eta egoitza soziala Espainiako beste probintzia batzuetan duten establezimendu gehiago dituzte, nahiz eta probintzia horiek ere kontratu hobeak eskaintzen dituzten.

Funtsezko joerek soldatapeko enpleguan txandakatze handia dakarte, eta sektorean iraupen txikia dute. Gazteak, langabeak, ez-aktiboak eta etorkinak dira sarreretan eta irteeretan protagonista. Enplegu autonomoan, erreleborik eza funtsezkoa da, batez ere erretiroen eta negozio-itxieren ondorioz. Langile berri gehienak emakumeak eta etorkinak dira (%19). Gainera, banaketa-enpresa handietan, kate nazionaletan eta nazioartekoetan enpleguak gora egin duela ikusten da, enpresa ertain eta handietan lan-baldintza hobeak dituztenetan, eta horrek zaildu egiten du merkataritza-enpresa txikien lehia.

Identifikatutako erronka nagusia kontsumo-patroien aldaketetara egokitzea da. Merkataritza-sektorea kualifikazio txikiko beste jarduera batzuetako soldata apalekin lerrokatuta dago, produktibitate geldoagatik eta batez bestekotik beherako prestakuntza-mailengatik. Enpresa handietako kontzentrazioak soldatapeko enplegatuen lan-baldintzei ere eragiten die.

Azterlanak ekintza-ildoak proposatzen ditu belaunaldi-erreleborako, produktibitatearen hobekuntzarako eta lehiaren bermerako politika publikoetarako. Besteak beste, administrazio-oztopoak murriztea, teknologia aurreratuak sustatzea, langile autonomoen eta soldatapeko berrien gaitasunak hobetzea, eta sektorean enplegu-baldintza onak sustatzea.

Fase aurreratuan dagoen bigarren azterlana, "Enplegua merkataritza-sektorean, Euskadiko trantsizio sektorial, teknologiko eta demografikoaren aurrean" izenekoa. Azterlan honek 2017tik 2023ra bitartean Gizarte Segurantzan hilero egiten diren afiliazioen datu osoak erabiltzen ditu, eta horrek afiliazio horien zehaztasuna bermatzen du.

Merkataritza-afiliazioen maximoa 2019ko ekainean erregistratu zen 145.402 afiliaziorekin, eta minimoa 2020ko apirilean gertatu zen 136.107 afiliaziorekin. 2023ko martxoan, 138.311 afiliazioek %1,4ko jaitsiera adierazten zuten 2017ko martxoarekin alderatuta.

Enplegu-erregimenaren araberako afiliazioak erakusten du soldatapekoen ehunekoa %70etik %72ra igo zela 2017 eta 2023 bitartean, eta autonomoak afiliazioaren %30etik %28ra jaitsi zirela. Enpresaren tamaina kontuan hartuta, soldatapekoen %72 enpresa handietan banatzen zen (%21), enpresa ertainetan (%23) eta enpresa txikietan (%28).

Bost azterketa-ildo ezarri dira: negozio txikiak eta autonomoak, merkataritza-enpresa handiak, negozio berriak, belaunaldi-erreleboa (migrazioari arreta berezia eskainiz) eta merkataritza-azpisektoreen analisia.

Autonomoen eta merkataritza txikiaren azterketaren lehen emaitzek erakusten dute 7.095 afiliazio galdu direla 2017 eta 2023 artean. Emakumeek gehiengoa izaten jarraitzen dute bi enplegu-erregimenetan, eta zahartzeak gehiago eragiten die autonomoei, 30 urtetik beherako pertsonen sarrera txikiarekin.

Atzerritarren kopurua bikoiztu egin da, batez ere Amerika eta Afrikatik datozenak. Gainera, soldatapekoen artean, kontratu mugagabeen kopuruak gora egin du.

Lehenengo azterlana Enfokamer Euskal Merkataritzaren Behatokian eta ISEAK Fundazioaren webgunean dago eskuragarri. Bigarrena urte amaieran egongo da eskuragarri.

Azterlana kontsulta dezakezu esteka honen bidez.

Euskadiko Merkataritza Asoziazionismoa. Pandemia osteko bilakaera 2020-2023

Turismo, Merkataritza eta Kontsumo Sailak 2020-2023 pandemiaren osteko urteetako merkataritza-asoziazionismoari buruzko azterlan bat argitaratu du, Eusko Ganberekin lankidetzan, Merkatarien Elkarteen Erroldan jasotako eta haiek aitortutako datuetan oinarrituta.

XII. legegintzaldian onartutako Merkataritza 2030 Merkataritzako Euskal Estrategiak Zeharkako eta Erakunde arteko Gobernantza nabarmentzen du pilare estrategikoetako bat bezala, lan partekatu eta sinergiko batean.

Merkataritza-sektorea sistema konplexu eta sentikorra da erakundeetako, sektoreetako eta lurraldeetako eragileen erabakiekiko, eta enpresa-arloan oso atomizatua eta elkarte-dinamiketan oinarritua dago.

Gobernantza instituzionala, eragile publiko horiekin irekia eta koordinatua, eta sektoreko ordezkari pribatuekin lankidetzan, bultzatu eta hobetu beharreko ezinbesteko eredua da.

Azterlanaren emaitzei esker, Euskadiko borondatezko merkataritza-asoziazionismoaren bilakaera ezagutu ahal izango da, elkarteen ordezkagarritasuna ebaluatu ahal izango da eta egiazko adierazleak lortzeko prozesua hobetu ahal izango da, sektore horretako politika publikoak gidatu eta indartzeko.

Gaur egun, merkataritza-asoziazionismoko hainbat eredu daude Euskadin; besteak beste, bazkideen partaidetza ekonomikoa kuoten bidez behar dutenak eta aurrekontuak ia osorik laguntza publikoetatik datozenak. Bestalde, elkarte-eredu batzuek gremio-asoziazionismoaren, merkataritza-azpisektoreen eta udal-mailako edo lurralde historikoko lurralde-mailako asoziazionismoa duten elkarteen inguruan jarduten dute. Era berean, ikusten da asoziazionismo mistoaren errealitatea gero eta handiagoa dela; izan ere, elkarteek eta merkataritza-bazkideek gero eta ordezkagarritasun-ehuneko handiagoak dituzte ostalaritzaren eta zerbitzuen sektorean.

Azterketa zehatz bat egin da Euskadin, lurralde historiko bakoitzean eta udalerri bakoitzean aztertutako urte bakoitzerako dauden datuei buruz. Azterketa horretan egiaztatu da pandemia merkataritza-asoziazionismoaren gorakada izan zela, eta agerian utzi dira bai elkarteak, bai pandemian zehar egin zuten lan garrantzitsua, bai erakunde arteko elkarrizketa.

Euskadi osoan, merkatarien elkarteek 6.521 txikizkako merkataritza-establezimendu elkartu aitortu dituzte 2023an existitzen diren 25.019 horietatik, eta horrek sektorearen %26,06ko ordezkaritza ematen die. Pandemiaren osteko urteetan, adierazgarritasunaren hazkundea garrantzitsuagoa izan da Araban eta Gipuzkoan Bizkaian baino.

Arabako lurraldeko merkataritza-dentsitatea oso txikia da (%8,76); Bizkaikoa eta Gipuzkoakoa, berriz, %10,01 eta %10,79 dira, nahiz eta lurraldearen gainean 15etik gorako merkataritza-dentsitateak ikusten ditugun; adibidez, Laguardia (%16,08), merkataritza-dentsitate handiena duen Euskadiko udalerria baita.

Bizkaian eta Gipuzkoan, merkataritza-dentsitate handienak (%14 baino pixka bat gehiago) dituzten udalerriak Gernika, Leioa, Lekeitio eta Urduña dira Bizkaian, eta Tolosak bakarrik gainditzen du apur bat kopuru hori Gipuzkoan.

Euskadiko merkataritza-elkarteen lurralde-presentzia oso garrantzitsua da, bai saltokien kopuruagatik, bai eragin-eremuko biztanleengatik. Hala ere, egia da Euskadiko merkataritza-dentsitateak behera egin duela azken urteotan.

Txikizkako merkataritzako, ostalaritzako eta zerbitzuetako establezimendu elkartuen guztizkoa kontuan hartzen badugu, 2023an 83.320 establezimendutik 12.026 ordezkatzen dituzte elkarteek, hau da, %14,43ko ordezkaritza dute.

Euskadiko 94 udalerritan, 2023an, merkatarien elkartea zegoen, lehendik zeudenen %37,30, baina horietan 2.050.021 pertsona bizi ziren EAEko biztanleen %93,32, eta txikizkako 21.222 saltoki zeuden, EAEn zeudenen %61,99.

Txostena kontsulta dezakezu esteka honen bidez.

2023. urteko ikasketak

Silver economy Euskadin

EAEko 55-85 urteko biztanleria, 800.000 pertsona inguruk osatua, biztanleria garrantzitsuaren taldea da kontsumoari dagokionez. Azterlan horri esker, sakonago jakin ahal izan dugu zer interes, aisia-jarduera eta kontsumo-jarraibide dituen. Era berean, zahartzeari eta erabateko bizitzaz gozatzeari lotutako estereotipoei buruzko iritzia ere eman du, bai eta gizartean esleitzen zaien eginkizun baztertzaileari edo ez baztertzaileari buruzkoa ere.

Silver belaunaldiaren kontsumoa garrantzitsua da. Iaz, guztiek erosketak egin zituzten elikaduraren sektorean, eta gehienek modarekin, oinetakoekin eta osagarri pertsonalekin lotutako artikuluak erosi zituzten, baita farmazietako, optiketako, entzumen-zentroetako eta abarretako osasun-produktuak ere. Azpimarratzekoa da, halaber, kontsumoa bidaietan, edertasun-produktuetan, etxetresna elektrikoetan, bai eta kulturan, liburuetan, diskoetan eta abarretan ere. Gastuari dagokionez, elikadurak dakar belaunaldi honetarako gasturik handiena.

Baina beretzat erosteaz gain, silver belaunaldiak inguruko beste pertsona batzuentzat kontsumitzen du, galdetutako lau emakumetik batek baino gehiagok baieztatzen duten bezala. Seme-alaben, biloben eta gurasoen beharrizanek elikaduraren, ekipamendu pertsonalaren, osasunaren edo jostailuen erosketa berriak bultzatzen dituzte.

55 urtetik gorako EAEko biztanleek ere eskuratu dute online erosketa, baina % 33,1ek adierazi du noizean behingo erosketa dela, eta % 20,2k esan du maiz erosten duela kanalean. Internetek erosotasuna ematen die joan-etorriak saihesteko eta etxean jasotzeko, bai eta askotariko artikuluak edukitzeko ere. Hala ere, zibersegurtasunarekin lotutako arriskuak ere ikusten dituzte (iruzurrezko orrialdeak, ordainketak), baita hasierako aurreikuspenekin bat ez datozen produktuak jasotzeko arriskua ere.

Era berean, populazio horren zati bat baztertuta sentitzen da eremu jakin batzuetan dagoen eten digitalagatik, eta zailtasunak ditu administrazio- edo finantza-arloan beharrezko izapideak egiteko.

Horren aurrean, hamarretik bederatzik egungo gizartean funtsezko zutabea osatzen duten belaunaldiak direlako ideia babesten dute, haien zeregina nabarmenduz, belaunaldi gazteagoak babestuz eta sostengatuz.

Ildo horretan, galdetutako hamar pertsonatik bik adierazi dute diru-sarreren zati bat familiako beste kide batzuen gastuak ordaintzeko erabili dutela: seme-alabentzako laguntzak gastu orokorretarako, hipoteka-kuotak, biloben ikasketak, emantzipaziorako bultzada eta euskarria.

Euskal merkataritzari dagokionez, Silver belaunaldiaren % 20 inguruk uste du euskal merkataritza ez dagoela erabat egokituta adineko biztanleriaren beharretara. 55 eta 65 urte bitartekoek gehiago baieztatzen dute hori, zahartze-prozesuarekin lotutako zailtasunetatik urrun badaude ere.

Apal altuetan edo oso baxuetan, informazio-etiketetan, prezioetan edo karteletan letra gutxiko neurriak dituzten produktuak, atseden-gunerik edo komun publikorik ez duten produktuak... seniorren bizitza aktibo eta autonomoa mantentzeko oztopoak izan daitezke.

Elikagaiak alferrik galtzea

Azterlan honen bidez, euskal herritarrei pultsua hartu nahi izan zaie elikagaiak alferrik galtzearen arazoaren inguruan duten kontzientziazio- eta inplikazio-mailari buruz, eta haien iritziak, jarrerak eta horri aurre egiteko egiten dituzten ekintza zehatzak ezagutu ahal izan dituzte.

Lortutako emaitzetako batzuek adierazten digute euskal kontsumitzaileari asko kostatzen zaiola elikagaiak zakarrontzira botatzea. Adierazten duen intentsitate-maila 9,2 puntukoa da, batez beste, 0tik 10era bitarteko eskala batean, elikagai gaiztoak jartzen, iraungitzen eta jangelatik edo hozkailutik nolabait prestatu edo manipulatu gabe erretiratzen direnak aipatzen ditugunean. Baina, era berean, altua da (8,8 puntu) kazolan edo platerean gera daitezkeen soberakinei, prestatutako elikagaiei buruz ari garenean.

Era berean, EAEko herritarrek adierazi dute azken urtean elikadura alferrik galdu dutela, arazo horretaz gehiago jabetu direlako, eta, beraz, kontsumo-ohituretan hainbat ekintza edo aldaketa txiki egin direlako, hala nola etxeko beharretara hobeto egokituta erosi edo prestatu, erosketen plangintza eta antolaketa handiagoa izan, elikagaiak hobeto kontserbatzen saiatu, etab.

Alde batetik, kontsumitzaileak eta, bestetik, merkataritza- eta ostalaritza-establezimenduak elkartzen dituzten elikagaiak alferrik galtzearen aurkako app-ak garatu eta ezartzeak, hurrengo egunean merkaturatuko ez liratekeen egoera onean dauden elikagai-sortak saltzera bideratuak, harrera bikaina izan du herritarren artean. Galdetutako hamarretik seik ezagutzen du aplikazioren bat, eta, funtsean, Too Good To Go da nabarmenena.

Oro har, aplikazio horiek oso ondo baloratuta daude, nahiz eta azkenerako erabiltzea profil guztietarako egokia ez izan. Izan ere, pack-ak salbatzeko urratsa eman dutenak, batez ere, gazteagoak eta kontzientziatuagoak dira.

Elkarrizketatutako euskal herritarrek uste dute elikagaiak alferrik galtzeko arazoak inpaktu handia eragiten duela gizartean, maila globalean. Baina mikro mailan ere, eragin ekonomiko handia eragiten du kontsumitzaileen poltsikoan.